Şakir Zümre
Şakir Zümre (d. 1885, Varna - ö. 16 Haziran 1966), Cumhuriyet döneminin ilk sanayicilerinden, iş adamı, hukukçu.
Kurtuluş Savaşı yıllarında Türk ordusunun ihtiyacını karşılayacak silah ve bombaları Bulgaristan'dan temin edip Anadolu'ya göndermiştir. Savaştan sonra Türkiye'ye yerleşti ve Haliç'te cumhuriyetin ilk özel askeri fabrikasını kurdu. Cumhuriyetin ilk yıllarında Türk Hava Kuvvetleri'nin ilk cephane gereksinimlerini, ilk Türk denizaltı bombalarını üretti. II. Dünya Savaşı'ndan sonra soba üretticisi oldu.
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
1885'te o devirde Osmanlı Devleti'nin bir şehri olan Varna'da doğdu. Babası Ahmed Bey, annesi Hesna Hanım'dır. [1] İlk ve ortaöğrenimini Varna’da tamamladıktan sonra Cenevre’ye gitti. Cenevre Lisesi'nden mezun oldu ve öğrenimine Cenevre Hukuk Fakültesi'ne devam etti. 1908 yılında hukuk eğitimini tamamlayıp Varna'ya döndü. Balçık’ta avukatlık ve ticaretle uğraştı.[1] 1912 yılında Varna’da Zeliha Hanım ile evlendi; bu evlilikten bir kızı oldu.
I. Dünya Savaşı sırasında, Sobranya adı verilen Bulgar Prensliği Parlamentosuna Varna Türk milletvekili olarak girdi.[2] Bulgaristan Türklerinin haklarını savunmak için uğraştı. Teyzesinin oğlu Fevzi Paşa aracılığıyla ile, bu yıllarda Türk Askeri Ataşeliği görevi ile Sofya’da bulunan Mustafa Kemal ile tanışıp yakın arkadaşlık kurdu. [3] Bulgaristan’ın I. Dünya Savaşı’na Osmanlı safında girmesinde rol oynadı. [2] Savaşta, Makedon bomba imalatçısı Tüfekçiyef’in imal ettiği el bombaların, Bulgar başvekili Vasil Radoslavov'un bilgisi dahilinde Çanakkale cephesine düzenli bir şekilde gönderilmesini sağladı.[2]
Savaşın sonunda Bulgaristan’ı Türkiye lehine savaşa sokmakla suçlandı ve Bulgar hükûmeti tarafından hapsedildi. Yedi ay hapisten sonra hükûmetin değişmesi ile özgürlüğüne kavuşan Şakir Zümre, Anadolu'da başlayan Millî Mücadele'ye cephane sağlayarak destek verdi; Batı Trakya’da Türk devleti kurulması için çalıştı.[1]
Mudanya Mütarekesi sırasında İstanbul'a geldi; İstanbul'da bir fabrika kurmak için girişimlerde bulundu. İstiklal Savaşı'nın Türkiye'nin zaferi ile sonuçlanmasından sonra ailesi ile Bulgaristan'dan ayrılıp tamamen Türkiye’ye yerleşti. Kurtuluş Savaşı sırasında cephane teminindeki hizmetleri nedeniyle TBMM kendisini beyaz şeritli İstiklal Madalyası ile ödüllendirdi.
Mustafa Kemal Paşa'nın tavsiyesi ile Türkiye'nin savunma sanayisinin ilk özel sektör fabrikasını 1925'te Haliç'te kurdu. Karaağaç mevkinde (günümüzde Miniaturk Müzesinin olduğu alan) bulunan, işgal kuvvetleri tarafından harap edilmiş bir tapa fabrikasından geriye kalan sağlam kısımlarının üzerine Türk Sanayii Harbiye ve Madeniye Fabrikası kuruldu. İlk üretimler Bulgaristan’dan getirilen bir yabancı ekip ile yapılırken, yetiştirilen kadın-erkek Türk işçiler 1930’lu yıllarda Bulgarların yerini aldı.[2]
Türk Hava Kuvvetleri'nin ve Türk Kara Kuvvetleri'nin gereksinimi silah ve cephaneler Şakir Zümre Fabrikası'nda üretildi. Fabrikada 100, 300, 500 ve 1000 kiloluk uçak bombaları, çeşitli yangın bombaları, Türk Deniz Kuvvetlerinin ihtiyacı olan çeşitli boylarda su bombaları seri olarak üretilmiştir. İlk Türk denizaltı su bombaları da bu fabrikanın üretimidir.
II. Dünya Savaşı yıllarında Şakir Zümre Fabrikası silah ve cephane ihraç etti. Bulgaristan, Polonya, Mısır ve Yunanistan'dan sipariş alındı Yunanistan ile yapılan 1,5 milyon TL'lik anlaşma Türk ve dünya basınında büyük ses getirdi.[4] Bu dönemde fabrikada iki bin kişi istihdam edildi.[4]
Şakir Zümre, ABD'den gelen silah yardımı sebebiyle fabrikasında silah ve cephane üretimini II. Dünya Savaşı'ndan sonra bıraktı. Günlük hayatta kullanılabilecek döküm ve madeni eşya, zirai aletler, elektrikli ütü ve soba ve İş Bankası kumbaraları gibi ürünler imal etti. Farklı ihtiyaçlara göre , Ağaçlı, Alman, Zonguldak, Zümre, Çiftlik ve Köylü isimleri ile farklı tiplerde sobalar üretti ve Şakir Zümre sobaları, Türkiye sobacılık sanayisinin temel taşları kabul edilir.[5]
Şakir Zümre, 1948 Türkiye İktisat Kongresi'ne katıldı.[6] 1950 seçimlerinde İstanbul’dan CHP milletvekili seçiminde aday oldu ancak seçimi kazanamadı; sonraki yıllarda aktif siyasetten uzak durdu.[1] 16 Haziran 1966'da öldü.
Şakir Zümre’nin ölümünden sonra fabrika faaliyetini dört yıl daha sürdürmüş; 1970 yılında kapatılmıştır.
Hakkındaki eserler[değiştir | kaynağı değiştir]
- Şakir Zümre: Türk Savunma Sanayii'nde Öncü, Silah Fabrikatörü, Atilla Oral, Demkar Yayınevi, 2012
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d "Şakir Zümre Sanayici ve Siyaset Adamı". Misyon gazetesi. 26 Temmuz 2018. Erişim tarihi: 22 Haziran 2024.
- ^ a b c d "Türk savunma sanayiinin katma değer ismi: Şakir Zümre". Savunmatr.com. 3 Ocak 2021. Erişim tarihi: 22 Haziran 2024.
- ^ "Erdoğan'ın paylaşımı ile gündeme geldi... Şakir Zümre'nin torunu konuştu". Odatv. 28 Ekim 2022. Erişim tarihi: 22 Haziran 2024.
- ^ a b "Geleceğimiz için Şakir Zümre'yi Tanıyalım". Türkiye Gençlik Birliği. Erişim tarihi: 22 Haziran 2024.
- ^ Gülener, Melih (2019). "Ülkemizde 1950 yılı sonrası evsel ısıtmada kullanılan sobaların tür ve biçimlerinin endüstri ürünleri tasarımı yönünden incelenmesi". Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü yüksek lisans tezi.
- ^ "Türkiye İktisat Kongresi, PDF s.16" (PDF). 31 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2012.
