İstemi Yabgu Kağan'ın Horasan Seferi
| İstemi Yabgu Kağan'ın Horasan Seferi | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Göktürk-Sasani Savaşları | |||||||||||
| |||||||||||
| Taraflar | |||||||||||
 Sasani İmparatorluğu |
 Göktürk Kağanlığı | ||||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||||
| I. Hüsrev |
İstemi Yabgu | ||||||||||
İstemi Yabgu Kağan'ın Horasan Seferi, Göktürkler ve Sasaniler arasında 569-571 yılları arasında yapılmış bir savaştır. Savaş, Göktürkler'in Sasani İmparatorluğu'na karşı kesin zaferiyle sonuçlanmıştır.
Savaş Öncesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Göktürkler, bu savaşın öncesinde 555 yılında Sasaniler'le ittifak yaparak Akhunları mağlup etmişlerdi.[4] Ancak bundan sonra İstemi Yabgu, Eftalit mirasını yüklenmiş ve daha önce Sasani'lerin Eftalit'lere ödediği verginin kendisine de ödenmesini talep etmişti.[2][5] Bu isteğin kabul edilmeyeceğini muhtemelen kendisi de biliyordu, ancak kararlıydı.
Savaş[değiştir | kaynağı değiştir]
İstemi Kağan'ın vergi istemek için gönderdiği elçiler İran'da öldürülmüşler[6] ve bundan sonra da İranlılar elçilerin İran'ın havasına dayanamadıkları için öldükleri haberini yaymışlardı. Geriye kalan Türk elçileri bir durumdan şüphelenmiş olsalar da İstemi Kağan'a aynı şeyi söylediler. Ancak kurnaz ve zeki bir adam olan İstemi Yabgu, durumu anlayarak 568-569 yılında Sasaniler üzerine sefere çıktı.[7] Türk süvarileri süratle Amuderya üzerinden gelerek, bir süre önce Persler'in hakimiyetine geçmiş olan büyük ticaret merkezleriyle şehirleri işgale başladılar. Göktürkler bundan sonra Cürcan'ı işgal ettilerse de,[2] Avarlar Göktürklerin Kafkasya'daki topraklarına saldırmaya başladılar ve Göktürkler hücumu durdurarak 569'da Soğdiyana'ya dönerek Avarlar'a odaklanmaya mecbur oldular.[8] Nitekim 571 yılında Göktürkler Avarlar'a saldırarak onları mağlubiyete uğratıp tüm Kafkasya'yı ele geçirdiler.[9] Bundan sonra Göktürkler Sasaniler'e tüm güçlerini ayırmaya fırsat buldular. Bu sıralarda İstemi'nin politikası başarılı oldu ve Bizans-Sasani çatışmaları 571 yılında başladı. Aynı anda Türkler Azerbaycan'ı ele geçirdilerse de Romalılar'ın yaptıkları ittifaka uygun hareket etmemeleri nedeniyle ilerleyiş durdu.[10] Romalılar'ın anlaşmayı bozan davranışlarını, 576 yılında İstemi'nin ölümü sıralarında imparator II. Tiberius tarafından gönderilen elçi Valentinos'un Aral Gölü havalisinde Türk Şad tarafından suçlanmasından anlıyoruz.[11] Kafkaslar'da Türkler başarı elde ederken aynı zamanda Horasan civarında bir Türk ordusu daha beliriyordu:
"Romalılar ile Persler arasındaki savaşın farklı bir sürü nedeni vardı. En önemlisi de Türk halkının imparatoru Perslere karşı ordu sevk etmesi için kışkırtmasıydı. Çünkü Türkler, Media'yı (Hamedan-Tahran-İsfahan civarı, tüm Doğu İran) istila ve tarumar etmişlerdi. Bundan ötürü de ortak düşmanlarını yok edebileceklerine dair Justian'a elçiler göndererek Perslere savaş açmasını sağlamak için tahrik ediyorlardı. Elbette bir taraftan Romalılar, diğer taraftan da Türkler saldıracaklardı ve ortalarında bulunan Persler ezilecekti. Bu şeylere büyük bir itimat gösteren Justinos kolayca Perslerin gücünü yok edeceğini ve tamamen ortadan kaldıracağını düşündü. Bundan ötürü de Türklerin dostluğunu ve güveninini korumak üzere yapabildiği kadarıyla tüm hazırlıklarını yaptı."[12] Görüldüğü üzere Türkler, Medie'yi istila ederek Sasanileri büyük bir baskı altına almışlardı. Ancak Türkler birdenbire geri çekildiler. Bunun nedeni de Romalılar'ın yaptıkları ittifaka uygun hareket etmemeleriydi.[13]
Savaşın Sonucu[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkler, Sasani topraklarının büyük bir bölümünü işgal etmişler ve savaştan zaferle ayrılmışlardı. Bu savaş, Toharistan ve Kafkasya'da Türk etkisinin artması için atılmış ilk adımdı. Nitekim bu savaştan sonra Türkler, Soğdiyana'ya yerleşmişler ve bölgedeki hakimiyetlerini genişletmişlerdi.[8] Aynı şekilde Bizanslı Theophanes, Eftalit savaşından sonra Persler'in hakimiyetine geçmiş olan büyük şehir ve ticaret merkezlerini, Türkler'in 569'da ele geçirdiğini kaydeder.[14] Dolayısıyla Türkler, bu savaştan zaferle ayrılmışlar ve istediklerini de kabul ettirmişlerdi.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ M.Grigngnaschi,"Sabirler, Hazarlar ve Göktürkler",C.I,Ankara,25-29 Eylül, 1971, Ankara, 1972, s.238
- ^ a b c Lev Gumilev, Eski Türkler, Selenge Yayınları, ISBN 978-975-8839-05-6, s. 66
- ^ Menander Protector, Continatio Historiae Agathiae, ss. 236-237
- ^ Tsu-chih T'ung-chien, 166, s. 5140
- ^ Noeldeke Th., Geschichte der Perser und Araber., p. 158
- ^ İsmail Mangaltepe, (Menandros Protektor ve Theophylaktos Simokattes) Bizans Kaynaklarında Türkler, İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2009, s. 93 vd.
- ^ M.Grigngnaschi,"Sabirler, Hazarlar ve Göktürkler",C.I,Ankara,25-29 Eylül, 1971, Ankara, 1972, s.235
- ^ a b Lev Gumilev, Eski Türkler, Selenge Yayınları, ISBN 978-975-8839-05-6, s. 67
- ^ M. I. Artamonov, Hazar Tarihi, ss. 137-138
- ^ Ahmet Taşağıl, Göktürkler-1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 5. Baskı, ISBN 978-975-16-2460-4, s. 40
- ^ Ligeti, Bilinmeyen İç Asya (çev. Sadrettin Karatay) Ankara, 1986. s. 61.
- ^ Menander the Guardsman, s. 147
- ^ Ahmet Taşağıl, Göktürkler-1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 5. Baskı, ISBN 978-975-16-2460-4, ss. 40-41
- ^ Masson E. Fragmenti, p. 50