Üzüm sayfasının kaynağını görüntüle

{{Taksobitki
| ad = Üzüm
| resim = Birstaler Muskat P1240336.jpg
| resim_bilgi = ''Beyaz üzüm''
| alem = [[Bitki|Plantae]]
| klad1 = [[Kapalı tohumlular|Angiosperms]] <small>(Kapalı tohumlular)</small>
| klad2 = [[İki çenekliler|Eudicots]] <small>(İki çenekliler)</small>
| klad3 = [[Core eudicots]]
| klad4 = [[Asterids]]
| takım = [[Vitales]]
| familya = [[Vitaceae]] <small>(Asmagiller)</small>
| cins = Vitis
| cins_yazar = [[Linnaeus|L.]]
| altbaşlık = Türler
| açıklama =
Metne bakınız.
}}
[[Dosya:Abhar-iran.JPG|küçükresim|upright|Üzümler]]
[[Dosya:Table grapes on white.jpg|küçükresim|"Beyaz" [[sofralık üzüm]]ler]]
'''Üzüm''', [[Yaprak döken bitkiler|yaprak döken]] odunsu [[asma]]ların ([[asmagiller]] (Vitaceae) familyasının) ''[[vitis]]'' [[cins]]inden ''[[çiçekli bitki]]'' [[meyve]]sinin adıdır.

Üzüm dünyada kültürü yapılan en eski meyve türlerinden biridir.

Üzümler [[sofralık üzüm]] olarak taze yenebilir veya [[şarap]], [[reçel]], üzüm suyu, [[Meyve konservesi|jöle]], üzüm çekirdeği özü, [[kuru üzüm]]ler, [[sirke]] ve üzüm çekirdeği yağı yapımında kullanılabilir. 
Üzüm, genellikle salkımlar halinde oluşan, [[Klimakterik (botanik)|klimakterik]] olmayan bir meyve türüdür.

==Tarihçe==
[[Orta Doğu]] genel olarak üzümün anavatanı olarak tanımlanır ve bu bitkinin ekimi 6.000-8.000 yıl önce burada başlamıştır..<ref>{{web kaynağı |başlık=ANGŪR – Encyclopaedia Iranica |url=https://iranicaonline.org/articles/angur-grapes |erişimtarihi=6 Nisan 2021 |website=iranicaonline.org |alıntı=According to A. de Candolle (L’Origine des plantes cultivées, Paris, 5th ed., 1912, p. 152) the grape-vine is at home in the region south of the Caucasus, from the Black Sea to the Caspian region of Iran, where “it has the shape of a strong liana climbing over high trees and producing abundant fruit without any pruning or cultivation.” His statement is still generally accepted, since the greatest diversity in varieties can be observed there. |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210422135633/https://www.iranicaonline.org/articles/angur-grapes |arşivtarihi=22 Nisan 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref name=This>{{akademik dergi kaynağı|yazar1=This, Patrice |yazar2=Lacombe, Thierry |yazar3=Thomash, Mark R. |başlık=Historical Origins and Genetic Diversity of Wine Grapes |dergi=Trends in Genetics |cilt=22|sayı=9 |url=https://www.rz.uni-karlsruhe.de/~db45/Studiendekanat/Lehre/Master/Module/Botanik_1/M1401/Evolution_Zellbiologie/This%20et%20al%202006.pdf |sayfalar=511-519|yıl=2006 |doi=10.1016/j.tig.2006.07.008 |pmid=16872714 |ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131004224603/https://www.rz.uni-karlsruhe.de/~db45/Studiendekanat/Lehre/Master/Module/Botanik_1/M1401/Evolution_Zellbiologie/This%20et%20al%202006.pdf |arşivtarihi=4 Ekim 2013}}</ref>

En eski evcilleştirilmiş [[mikroorganizmalar]]dan biri olan [[Şarap yapımında maya|maya]], üzümlerin kabuklarında doğal olarak oluşur ve şarap gibi alkollü içeceklerin keşfedilmesine yol açar. İnsan kültüründe şarap yapımının baskın konumuna ilişkin en eski arkeolojik kanıt, [[Gürcistan]]'da 8.000 yıl öncesine dayanmaktadır.<ref>{{kitap kaynağı|url=http://www.penn.museum/sites/biomoleculararchaeology/wp-content/uploads/2010/04/Georgia%20Wine.pdf |başlık=Ancient Wine: The Search for the Origins of Viniculture|yazar=McGovern, Patrick E. |yayıncı=Princeton University Press |yıl=2003 |ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131004231457/http://www.penn.museum/sites/biomoleculararchaeology/wp-content/uploads/2010/04/Georgia%20Wine.pdf |arşivtarihi=4 Ekim 2013}}</ref><ref>{{web kaynağı|url=http://winehistory.com/2i.htm |yazar=McGovern, P. E. |başlık=Georgia: Homeland of Winemaking and Viticulture |ölüurl=evet |arşivurl=https://web.archive.org/web/20130530202942/http://winehistory.com/2i.htm |arşivtarihi=30 Mayıs 2013}}</ref><ref>Keys, David (2003-12-28) [http://www.archaeology.ws/2004-1-2.htm Now that's what you call a real vintage: professor unearths 8,000-year-old wine] {{webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130603094312/http://www.archaeology.ws/2004-1-2.htm |tarih=3 Haziran 2013}}. archaeology.ws.</ref>

[[Anavatan]]ı [[Anadolu]]'yu da içine alan [[Asya|Küçük Asya]], [[Kafkasya]]'yı da kapsayan bölgedir.

Diğer meyvelerle kıyaslandığında en fazla çeşide sahip olan türlerden biri olan üzümün 15.000'nin üzerinde çeşidi bulunduğu tahmin edilmektedir. Anavatanı Anadolu olan üzüm çeşitlerinin sayısı 1.200'den fazladır. Bu çeşitlerden oluşturulmuş Millî Koleksiyon Bağı, Tekirdağ Bağcılık Araştırma Enstitüsünde bulunmaktadır. Bunların 50-60 kadarının ekonomik üretimi yapılmaktadır.

== Tanımı ==
Üzüm 15 ila 300'lük gruplar halinde büyüyen ve kıpkırmızı, siyah, lacivert, sarı, yeşil, turuncu ve pembe renkli olabilen bir [[meyve]] türüdür. 
"Beyaz" üzümler aslında yeşil renklidir ve evrimsel olarak mor üzümden gelir. Beyaz üzümün iki düzenleyici genindeki [[mutasyon]] mor üzümlere rengini veren [[antosiyanin]] üretimini durdurur.<ref>{{Akademik dergi kaynağı
| soyadı1 = Walker | ad1 = A. R.
| soyadı2 = Lee | ad2 = E.
| soyadı3 = Bogs | ad3 = J.
| soyadı4 = McDavid | ad4 = D. A. J.
| soyadı5 = Thomas | ad5 = M. R.
| soyadı6 = Robinson | ad6 = S. P.
|doi= 10.1111/j.1365-313X.2006.02997.x
|başlık= White grapes arose through the mutation of two similar and adjacent regulatory genes
|dergi= The Plant Journal
|cilt= 49
|sayı= 5
|sayfalar=772-785|yıl= 2007
| pmid = 17316172
}}</ref> Mor üzümlerin büyük [[Üzümlerdeki fenolik bileşenler|polifenoller]] familyasının antosiyaninleri ve diğer [[pigment]] kimyasalları, kırmızı şaraptaki morun değişik renk tonlarından sorumludur.<ref>{{Akademik dergi kaynağı
|doi= 10.1111/j.1749-6632.2002.tb02903.x
| soyadı1 = Waterhouse | ad1 = A. L.
|başlık= Wine phenolics
|dergi= Annals of the New York Academy of Sciences
|cilt= 957
|sayı= 1 |sayfalar=21-36|yıl= 2002
| pmid = 12074959
|bibcode= 2002NYASA.957...21W | s2cid = 36937910 }}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı
|doi= 10.1016/S0031-9422(03)00518-1
| soyadı1 = Brouillard | ad1 = R.
| soyadı2 = Chassaing | ad2 = S.
| soyadı3 = Fougerousse | ad3 = A.
|başlık= Why are grape/fresh wine anthocyanins so simple and why is it that red wine color lasts so long?
|url= https://archive.org/details/sim_phytochemistry_2003-12_64_7/page/1179
|dergi= Phytochemistry
|cilt= 64
|sayı= 7
|sayfalar=1179-1186|yıl= 2003
| pmid = 14599515
}}</ref> Üzüm genellikle [[Sferoit|prolate sferoid]]e benzeyen elipsoid şekillidir.

===Beslenme Değerleri===
Üzümün %81 su, %18’i [[karbonhidrat]], %1’i [[protein]] ve ihmal edilebilir miktarı da [[yağ]]dır. 100&nbsp;g üzüm, başka [[mikro besin]] içermeyen 288&nbsp;kJ gıda enerjisi ve orta miktarda da [[K vitamini]] ([[Referans Günlük Alım|Günlük değer]]in %14'ü kadar) kaynağıdır.

{{Clear|left}}
{{besin değeri | adı= Üzümler, kırmızı ya da yeşil 
| kJ=288
| su=81 g
| protein=0.72&nbsp;g
| yağ=0.16&nbsp;g
| karbonhidrat    = 18.1&nbsp;g
| fiber=0.9&nbsp;g
| şekerler=15.48&nbsp;g
| glucose=7.2&nbsp;g
| fruktoz= 8.13&nbsp;g
| kalsiyum_mg=10
| demir_mg= 0.36
| mağnezyum_mg= 7
| fosfor_mg= 20
| potasyum_mg= 191
| sodyum_mg       = 2
| çinko_mg        = 0.07
| manganez_mg     = 0.071
| vitC_mg=3.2
| tiyamin_mg= 0.069
| riboflavin_mg=0.07
| niyasin_mg=0.188
| pantotenik_mg   = 0.05
| vitB6_mg=0.086
| folik_asit_ug   = 2
| choline_mg=5.6
| vitE_mg=0.19
| vitK_ug=14.6
| kaynak_usda     = 1
| not             = https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/174683/besinler USDA Veritabanı girişine bağlantı]
}}

== Edebiyatta Üzüm ==
Üzüm bazı inançlarda insanlığa verilmiş kutsal bir armağandır. Hatta [[Yunan mitolojisi]]nde üzüm ve [[şarap]] için ayrı bir tanrının dahi olduğu gözlemlenmektedir. Üzümün anavatanının [[Orta Doğu|Ortadoğu]] olduğu kabul edilmektedir ve bu bölgede yaşamış pek çok kadim toplum üzüme ayrı bir önem atfetmiştir. Üzüm eski Arap kültüründe de önemli bir yere sahiptir. İslam öncesinde Arapların üzüm ziraatıyla uğraştıkları bilinmektedir. [[Hadramut]] mıntıkasında, üzüm ziraatı yapıldığı anlaşılmaktadır.<ref name="ia902501.us.archive.org">Ayyıldız, Esat. [https://ia902501.us.archive.org/28/items/grape.motif/The%20Grape%20Motif%20in%20Classical%20Arabic%20Poetry.pdf “The Grape Motif in Classical Arabic Poetry”]. International Anatolian Grape Conference: Abstracts Book. ed. Mustafa Latif Emek. Adıyaman: Iksad Global Publishing House, 2022. s. 83.</ref> Kadim Araplar üzüm motifini şiirlerinde genellikle [[Hamriyyât|hamriyyat]]ta kullanmışlardır. Bu durum, eski Arapların şarabı beğeniyle tüketmeleriyle paralellik göstermektedir. Şairler bu minvaldeki şiirlerinde hem üzümden bahsetmekte hem de üzüm ziraatının çeşitli merhalelerinden ve terminolojisinden bahis açmaktadır. Mutasavvıf şairlerin şiirlerinde de bu durumun örneklerine rastlamak mümkündür. Bu hususa [[İbn Farid]] örnek gösterilebilir.<ref name="ia902501.us.archive.org"/>

==Üzüm asmaları==
[[Dosya:ConcordGrapes.jpg|küçükresim|upright|Concord, Kuzey Amerika ''labrusca'' üzümünün bir çeşididir]]
Evcilleştirilmiş üzümlerin çoğu Akdeniz ve Orta Asya'ya özgü bir üzüm asması olan "[[Vitis vinifera]]" [[Üzüm çeşitleri listesi|çeşitler]]inden gelir. Az miktarda sofralık ve şaraplık üzüm ise aşağıda yazılı Amerikan ve Asya türlerinden gelir:
* ''[[Vitis amurensis]]'' en önemli Asya türüdür
* [[Dosya:Kendirlik köyü üzüm bağları - panoramio.jpg|küçükresim|[[Manisa]], [[Kendirlik, Ahmetli]] Mahallesindeki üzüm bağları]]''[[Vitis labrusca]]'' Kuzey Amerika sofralık ve üzüm suyu üzümü (bazen şarap için kullanılan [[Concord]] [[Kültivar|çeşidi]] dahil) Doğu Amerika Birleşik Devletleri’ne ve Kanada’ya özgüdür.
* ''[[Vitis mustangensis]]'' (mustang üzümü), Mississippi, Alabama, Louisiana, Texas ve Oklahoma'da bulunur
* ''[[Vitis riparia]]'' Kuzey Amerika'nın yabani bir asmasıdır, bazen şarap ve reçel yapımında kullanılır. Tüm Doğu Amerika Birleşik Devletleri'ne ve kuzey [[Quebec]] 'e özgüdür.
* Reçel ve şarap yapımında kullanılan ''[[Vitis rotundifolia]]'' (muscadine), [[Delaware]] 'den [[Meksika Körfezi]]'ne kadar Güneydoğu Amerika Birleşik Devletleri'ne özgüdür.

== Dağılımı ve üretimi ==
[[Dosya:Top grapes countries producers in the world.png|upright=3.2|küçükresim|center|2012’de en çok üzüm üreten 20 ülke.<ref>[http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx Top 20 grape producing countries in 2012] {{webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110713020710/http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx |tarih=13 Temmuz 2011}} faostat.fao.org</ref>]]
[[Gıda ve Tarım Örgütü]] (FAO) 'ya göre, dünyanın 75,866 kilometrekaresi üzümlere ayrılmıştır. Dünya üzüm üretiminin yaklaşık %71'i şarap, %27'si sofralık ve %2'si [[kurutulmuş meyve]] olarak kullanılır. Üzüm üretiminin bir kısmı, "[[ilave şeker]] içermeyen ve "%100 doğal" konserve meyveler için yeniden yapılandırılacak üzüm suyu üretimine gider.

Üzüm bağlarına ayrılan alan yılda yaklaşık %2 artmaktadır.

Üzüm üretimini çeşitlere göre ayıran güvenilir istatistikler yoktur. En çok ekilen çeşidin kendisine ayrılmış en az 3,600&nbsp;km <sup>2</sup> (880,000 dönüm) ile Çekirdeksiz Thompson olarak da bilinen [[Sultaniye üzümü]] olduğuna inanılır. En yaygın ikinci tür [[Airén]] 'dir. [[Cabernet Sauvignon]], [[Sauvignon blanc]], [[Cabernet Franc]], [[Merlot]], [[Grenache]], [[Tempranillo]], [[Riesling]] ve [[Chardonnay]] diğer popüler çeşitler arasındadır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.freshplaza.com/news_detail.asp?id=29614|başlık=The most widely planted grape in the world|iş=freshplaza.com|ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130510092055/http://www.freshplaza.com/news_detail.asp?id=29614|arşivtarihi=10 Mayıs 2013|erişimtarihi=10 Nisan 2010}}</ref>
{|class="wikitable sortable" style="float:left; clear:left; margin-right:1em;"
|+ [[Şarapçılık|Şarap yapımı]] için ekili bağ alanı olan en üst üreticiler
|-
! style="background:#ddf;"| Ülke
! style="background:#ddf;"| Alan (km<sup>2</sup>)
|-
| {{flagu|İspanya}}
| style="text-align:right" | {{formatnum:11750}}
|-
| {{flagu|Fransa}}
| style="text-align:right" | {{formatnum:8640}}
|-
| {{flagu|İtalya}}
| style="text-align:right" | {{formatnum:8270}}
|-
| {{TUR}}
| style="text-align:right" | {{formatnum:8120}}
|-
| {{flagu|Amerika Birleşik Devletleri}}
| style="text-align:right" | {{formatnum:4150}}
|-
| {{IRN}}
| style="text-align:right" | {{formatnum:2860}}
|-
| {{ROM}}
| style="text-align:right" | {{formatnum:2480}}
|-
| {{POR}}
| style="text-align:right" | {{formatnum:2160}}
|-
| {{ARG}}
| style="text-align:right" | {{formatnum:2080}}
|-
| {{flagu|Şili}}
| style="text-align:right" | {{formatnum:1840}}
|-
| {{flagu|Avustralya}}
| style="text-align:right" | {{formatnum:1642}}
|-
| {{ARM}}
| style="text-align:right" | {{formatnum:1459}}
|}

{| class="sortable wikitable" style="float:right; clear:right; margin-left:1em"
|+ Yıllara göre en çok üzüm üreten ülkeler<br />(metrik ton olarak)
!Sıra
!Ülke
!2009
!2010
!2011
!2012
!Ülke
!2020
|-
| 1 || {{flagu|Çin}} || 8,038,703 || 8,651,831 || 9,174,280 || 9,600,000 F
|[[Çin]]
|14,769,088
|-
| 2 || {{flagu|Birleşik Devletler}} || 6,629,198 || 6,777,731 || 6,756,449 || 6,661,820
|[[İtalya]]
|8,222,360
|-
| 3 || {{flagu|İtalya}} || 8,242,500 || 7,787,800 || 7,115,500 || 5,819,010
|[[İspanya]]
|6,817,770
|-
| 4 || {{flagu|Fransa}} || 6,101,525 || 5,794,433 || 6,588,904 || 5,338,512
|[[Fransa]]
|5,884,230
|-
| 5 || {{flagu|İspanya}} || 5,535,333 || 6,107,617 || 5,809,315 || 5,238,300
|[[Amerika Birleşik Devletleri]]
|5,388,679
|-
| 6 || {{TUR}} || 4,264,720 || 4,255,000 || 4,296,351 || 4,275,659
|[[Türkiye]]
|4,208,908
|-
| 7 || {{flagu|Şili}} || 2,600,000 || 2,903,000 || 3,149,380 || 3,200,000 F
|[[Hindistan]]
|3,125,000
|-
| 8 || {{ARG}} || 2,181,567 || 2,616,613 || 2,750,000 || 2,800,000 F
|[[Şili]]
|2,772,561
|-
| 9 || {{IRN}} || 2,305,000 || 2,225,000 || 2,240,000 || 2,150,000 F
|[[Arjantin]]
|2,055,746
|-
| 10 || {{ZAF}} || 1,748,590 || 1,743,496 || 1,683,927 || 1,839,030
|[[Güney Afrika]]
|2,028,185
|- style="background:#ccc;"
| — || ''[[Dünya]]'' || 58,521,410 || 58,292,101 || 58,500,118 || 67,067,128
|''[[Dünya]]''
|78,034,332
|-
| colspan="8" | <center>''Kaynak: [[FAO|BM Gıda & Tarım Teşkilatı]]''<ref>{{Web kaynağı|url=http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx |yayıncı=[[FAO|UN Food & Agriculture Organization]] |başlık=Production of Grape by countries |yıl=2011 |erişimtarihi=12 Şubat 2014|ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110713020710/http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx |arşivtarihi=13 Temmuz 2011}}</ref><ref>{{Web kaynağı|başlık=Ranking Of Countries That Produce The Most Grapes|url=https://beef2live.com/story-ranking-countries-produce-grapes-204-213001|erişimtarihi=15 Şubat 2022|website=beef2live.com|dil=İngilizce|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220215150245/https://beef2live.com/story-ranking-countries-produce-grapes-204-213001|arşivtarihi=15 Şubat 2022|ölüurl=hayır}}</ref><small>(F=FAO tahmini)</small></center>
|}

== Türkiye'de yetiştirilen bazı üzüm çeşitlerinin özellikleri ==
[[Dosya:Grape 00005.jpg|küçükresim|sol|Sofralık üzüm]]
{| border="1" cellpadding="2"
! Çeşit !! Tanenin rengi  !! Biçimi  !! Kullanım şekli 
|-
! [[Adakarası]]
| Siyah || Yuvarlak || Şaraplık
|-
! [[Aküzüm]]
| Kırmızımsı || Yuvarlak || Sofralık 
|-
! [[Misket (üzüm)|Bornova misketi]]
| Sarımtrak || Beyzi || Şaraplık 
|-
! Çavuş
| Yeşil-sarımsı || Yuvarlak-beyzi || Sofralık 
|-
! [[Sultaniye üzümü|Çekirdeksiz]]
| Açık sarı || Yuvarlak-beyzi || Sofralık, kurutmalık 
|-
! [[Doruktar]]
| Siyahımsı || Yuvarlak-beyzi || Pekmezlik
|-
! [[Emir (üzüm)|Emir]]
| Açık sarı || Yuvarlak || Şaraplık 
|-
![[Gülüzümü]]
| Pembe || Orta büyüklük || Sofralık
|-
! [[Misket (üzüm)|Hamburg misketi]]
| Siyah-morumsu || Büyük-beyzi || Sofralık 
|-
! [[Horozkarası]]
| Koyu mor || İrice || Sofralık 
|-
! [[İrikara]]
| Siyah || İrice || Sofralık 
|-
! [[Kadınparmağı]]
| Sarı-yeşil || Çok iri-beyzi || Sofralık, kurutmalık 
|-
! [[Kişmiş]]
| Kırmızı || Çok küçük-yuvarlak || Sofralık 
|-
! [[Kozak Beyazı(üzüm)|Kozak]]
| Yeşilimsi || İri-yuvarlak || Sofralık 
|-
! [[Merlot]]
| Lacivert|| yuvarlak || Şaraplık
|-
! [[Misket (üzüm)|Misket]]
| Beyaz ||  yuvarlak, orta büyüklük || Şaraplık, sofralık
|-
! [[Müşküle]]
| Beyaz-kehribar || Beyzi || Sofralık 
|-
! [[Narince]]
| Kirli yeşil || İri beyzi || Sofralık, kurutmalık 
|-
! [[Razakı]]
| Sarımsı yeşil || İri beyzi || Sofralık, kurutmalık 
|-
! [[Yapıncak]]
| Sarımsı yeşil || Yuvarlak || Sofralık, şaraplık 
|-
! [[Yediveren]]
| Siyah-kırmızı || Çok iri-yuvarlak || Sofralık 
|-
! [[Kalecik Karası]] 
| Siyahımsı kırmızı||  || Şaraplık 
|-
![[Narince]]
| Siyah || Orta yuvarlak ||Şaraplık  
|-
! [[Öküzgözü]] 
| Siyah||  || Şaraplık 
|-
! [[Boğazkere]] 
|Siyah||  || Şaraplık 
|-
! [[Red Globe]] 
|Siyah||  || Sofralık
! [[Karalahna]] 
|Siyah||  || Şaraplık 
|-
! [[Vasilaki]] 
|Sarı-yeşil||  || Şaraplık 
|-
|}

Üzümün; [[Antioksidan|anti-oksidan]], anti-aging, kan yapımına yardımcı ve kanserden koruyucu etkileri bilinmektedir. Siyah üzüm kabuğundaki 'Resveratrol' maddesi, anti-kanserojen ve anti-oksidan olma özelliklerini taşımakta ve beyin hücrelerini korumaktadır. Üzümün çekirdeğindeki 'Quersetin' ise, kan yapımına yardımcı olmaktadır. Bu yolla damar sağlığını da yararlıdır.

Üzümün güçlü anti-oksidan özelliği, E vitamininden 50 kat, [[C vitamini]]nden ise 30 kat daha fazladır. Üzüm şırasında; su (%70-80), karbonhidratlar (%15-25), organik asitler (%0,3-1,5), tanenler (%0,01-0,10), azotlu bileşikler (%0,03-0,17), mineral bileşikler (%0,3-0,5) bulunur.

== Sofralık ve şaraplık üzümler ==
[[Dosya:Wine grapes03.jpg|küçükresim|sağ|upright|Asma üzerinde şaraplık üzümler]]
Ticari olarak yetiştirilen üzümler, amaçlanan tüketim yöntemlerine bağlı olarak genellikle [[Sofralık üzüm|sofralık]] veya şaraplık üzüm olarak sınıflandırılabilir: çiğ yenen (sofralık üzüm) veya [[şarap]] yapmak için şaraplık üzüm kullanılır. Hemen hemen hepsi aynı türe ait olsa da sofralık ve şaraplık üzümler, [[yapay seçilim]] yoluyla ortaya çıkan önemli farklılıklara sahiptir.

Sofralık üzüm çeşitleri nispeten ince kabuklu, büyük, çekirdeksiz meyvelere sahip olma eğilimindedir.

Şaraplık üzümler daha küçüktür, genellikle çekirdekli ve nispeten kalın kabukludur (şaraptaki aromanın çoğu kabuğundan geldiği için şarap yapımında arzu edilen bir özelliktir). Şaraplık üzümler de çok tatlı olma eğilimindedir: meyve suyunun ağırlıkça yaklaşık %24 şeker olduğunda hasat edilirler.

Karşılaştırıldığında ticari olarak üretilen "%100 üzüm suyu" genellikle sofralık üzümlerden yapılır ve ağırlığının yaklaşık %15‘i şekerdir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.wineloverspage.com/dibbern/grapetaste07.phtml|başlık=WineLoversPage – Straight talk in plain English about fine wine|website=WineLoversPage|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110716153541/http://www.wineloverspage.com/dibbern/grapetaste07.phtml|arşivtarihi=16 Temmuz 2011}}</ref>

== Çekirdeksiz üzüm ==
Çekirdeksiz üzüm çeşitleri, sofralık üzüm asma ekiminin çoğunluğudur. Asmalar çelik yoluyla [[Vejetatif üreme|vejetatif]] olarak çoğaltılır olduğundan tohum eksikliği üretim için sorun olmaz. Bu, dişi ebeveyn olarak tohumlu çeşidi kullanması veya gelişimin erken dönemlerinde bitki doku kültür tekniklerini kullanarak embriyoları kurtarması gereken yetiştiriciler için sorundur.

Çekirdeksizlik özelliğinin birkaç kaynağı vardır ve esasen tüm ticari yetiştiriciler bunu üç kaynaktan birinden alır: [[Sultaniye üzümü]], Rus Çekirdeksiz ve siyah Monukka, hepsi ''[[Vitis vinifera]]''’nın çeşitleridir. Halen bir düzineden fazla çekirdeksiz üzüm çeşidi vardır. Einset Çekirdeksiz, Benjamin Gunnels'in Prime çekirdeksiz üzümleri, Reliance ve Venus gibi birkaçı kuzeydoğu Amerika Birleşik Devletleri'nin ve güney [[Ontario]]’ nun nispeten soğuk iklimlerinde dayanıklılık ve kalite için özel olarak yetiştirilmiştir.<ref>Reisch BI, Peterson DV, Martens M-H. [http://www.nysaes.cornell.edu/hort/faculty/reisch/bulletin/table/tabletext3.html "Seedless Grapes"] {{webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080619010322/http://www.nysaes.cornell.edu/hort/faculty/reisch/bulletin/table/tabletext3.html |tarih=19 Haziran 2008}}, in "Table Grape Varieties for Cool Climates", Information Bulletin 234, Cornell University, New York State Agricultural Experiment Station, retrieved December 30, 2008</ref>

Çekirdeksiz üzümün iyileştirilmiş yeme kalitesinin dengelenmesi, üzüm çekirdeklerinin zengin fitokimyasal içeriğinin sağladığı sağlığa faydalı kısmın kaybıdır (bkz. Aşağıdaki [[#Sağlık iddiaları|Sağlık iddiaları]]).<ref>{{Akademik dergi kaynağı
| soyadı1 = Shi | ad1 = J.
| soyadı2 = Yu | ad2 = J.
| soyadı3 = Pohorly | ad3 = J. E.
| soyadı4 = Kakuda | ad4 = Y.
|başlık= Polyphenolics in Grape Seeds—Biochemistry and Functionality
|doi= 10.1089/109662003772519831
|dergi= Journal of Medicinal Food
|cilt= 6
|sayı= 4
|sayfalar=291-299|yıl= 2003
| pmid = 14977436
}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı
| soyadı1 = Parry | ad1 = J.
| soyadı2 = Su | ad2 = L.
| soyadı3 = Moore | ad3 = J.
| soyadı4 = Cheng | ad4 = Z.
| soyadı5 = Luther | ad5 = M.
| soyadı6 = Rao | ad6 = J. N.
| soyadı7 = Wang | ad7 = J. Y.
| soyadı8 = Yu | ad8 = L. L.
|doi= 10.1021/jf060325k
|başlık= Chemical Compositions, Antioxidant Capacities, and Antiproliferative Activities of Selected Fruit Seed Flours
|dergi= Journal of Agricultural and Food Chemistry
|cilt= 54
|sayı= 11
|sayfalar=3773-3778|yıl= 2006
| pmid = 16719495
}}</ref>

== Kuru üzüm, kuş üzümü ve çekirdeksiz kuru üzüm ==
[[Dosya:Raisins 01.jpg|küçükresim|sağ|[[Kuru üzüm]]ler]]

Avrupa ve Kuzey Amerika'nın çoğunda, kuru üzümlere "kuru üzüm" veya yerel eşdeğeri denir. İngiltere'de üç farklı çeşidin tanınması AB'yi resmi belgelerde "kuru asma meyvesi" terimini kullanmaya zorlar.

''[[Kuru üzüm]]'' herhangi bir kurutulmuş üzümdür. ''Kuru üzüm'' Fransızca [[ödünç kelime]] iken, Fransızca kelime taze meyveyi ifade eder; "grappe" (İngilizce "grape" kelimesinden türetilmiştir) demeti ifade eder ("une grappe de raisins"te olduğu gibi).

''[[Kuş üzümü|Currant]]'' kuru [[Zanta|Zante]] Kara Corinth üzümüdür, adı Fransız "raisin de Corinthe"nin ([[Corinth]]) bozulmuş halidir. "Frenk üzümü" aynı zamanda üzümle ilgisi olmayan iki meyve olan [[siyah frenk üzümü]] ve [[kırmızı frenk üzümü]] anlamına gelir.

''Sultana'' aslen Türk kökenli [[Sultaniye üzümü|Sultaniye]] üzümlerinden (Amerika Birleşik Devletleri'nde Thompson Seedless olarak bilinir) yapılan kuru üzümdü, ancak bu kelime artık beyaz üzümlerden yapılan kuru üzümlere veya geleneksel Sultana’ya benzemesi için ağartılan kırmızı üzümlere kullanılır.

== Üzüm suyu ==
[[Dosya:Grape Juice.jpg|küçükresim|upright|Üzüm suyu]]
Üzüm suyu, üzümleri ezerek ve karıştırıp sıvılaştırarak yapılır. Üzüm suyu genellikle mağazalarda veya [[fermantasyon (şarap)|fermente edilmiş]] olarak satılır ve [[şarap]], [[brendi]] veya [[sirke]] haline getirilir.

Pastörize edilmiş, doğal olarak oluşan mayaları uzaklaştıran üzüm suyu, steril tutulursa mayalanmaz ve bu nedenle alkolsüzdür.

[[Şarap]] endüstrisinde, %7-23 küspe, kabuk, gövde ve tohum içeren üzüm suyuna genellikle "[[şıra]]" (İngilizce: "must") denir.

Kuzey Amerika'da üzüm suyu çoğunlukla mordur ve Avrupa şaraplık üzümlerinden farklı tür olan [[Concord|Concord üzümleri]]'nden yapılırken beyaz üzüm suyu Niagara üzümleri'nden yapılır. Kaliforniya'da Sultaniye (orada Thompson Çekirdeksiz olarak bilinir) üzümleri bazen beyaz üzüm suyu yapmak için kuru üzüm veya sofralık üzüm pazarından yönlendirilir.<ref>{{Web kaynağı |url= http://www.sweetwatercellars.com/thompsonseedless.html |başlık= Thompson Seedless Grape Juice |iş= sweetwatercellars.com |ölüurl=evet|arşivurl= https://web.archive.org/web/20120325155101/http://sweetwatercellars.com/thompsonseedless.html |arşivtarihi=25 Mart 2012|erişimtarihi=17 Şubat 2012}}</ref>

== Türleri ==
- [[Vitis vinifera üzüm asması]],
{{Kırmızı bağlantı temizleme|tarih=Haziran 2021}}
-''[[Vitis aestivalis]]'' 
- ''[[Vitis amazonica]]'' 
- ''[[Vitis amurensis]]'' 
- ''[[Vitis balansana]]'' 
- ''[[Vitis bashanica]]'' 
- ''[[Vitis bellula]]'' 
- ''[[Vitis berlandieri]]'' 
- ''[[Vitis betulifolia]]'' 
- ''[[Vitis biformis]]'' - ''[[Vitis bloodwothiana]]'' - ''[[Vitis bourgaeana]]'' - ''[[Vitis bryoniifolia]]'' - ''[[Vitis chunganensis]]'' - ''[[Vitis chungii]]'' - ''[[Vitis cinerea]]'' - ''[[Vitis cissoides]]'' - ''[[Vitis coignetiae]]'' - ''[[Vitis cordifolia]]'' - ''[[Vitis davidii]]'' - ''[[Vitis enneaphylla]]'' - ''[[Vitis erythrophylla]]'' - ''[[Vitis fengqinensis]]'' - ''[[Vitis figariana]]'' - ''[[Vitis flexuosa]]'' - ''[[Vitis glabrata]]'' - ''[[Vitis hancockii]]'' - ''[[Vitis heyneana]]'' - ''[[Vitis hui]]'' - ''[[Vitis jinggangensis]]'' - ''[[Vitis jinzhainensis]]'' - ''[[Vitis labrusca]]'' - ''[[Vitis lanceolatifoliosa]]'' - ''[[Vitis longquanensis]]'' - ''[[Vitis luochengensis]]'' - ''[[Vitis menghaiensis]]'' - ''[[Vitis mengziensis]]'' - ''[[Vitis nesbittiana]]'' - ''[[Vitis papillosa]]'' - ''[[Vitis piasezkii]]'' - ''[[Vitis pilosonerva]]'' - ''[[Vitis popenoei]]'' - ''[[Vitis pseudoreticulata]]'' - ''[[Vitis pubescens]]'' - ''[[Vitis retordii]]'' - ''[[Vitis rhomboidea]]'' - ''[[Vitis romanetii]]'' - ''[[Vitis rotundifolia]]'' - ''[[Vitis rupestris]]'' - ''[[Vitis ruyuanensis]]'' - ''[[Vitis scortechinii]]'' - ''[[Vitis shenxiensis]]'' - ''[[Vitis silvestrii]]'' - ''[[Vitis sinocinerea]]'' - ''[[Vitis sinuata]]'' 
- ''[[Vitis thunbergii]]''
- ''[[Vitis tiliifolia]]'' - ''[[Vitis tsoi]]'' - ''[[Vitis tsukubana]]'' 
- ''[[Vitis vulpina]]'' - ''[[Vitis wenchowensis]]'' - ''[[Vitis wilsoniae]]'' - ''[[Vitis wuhanensis]]'' - ''[[Vitis yuenlingensis]]'' - ''[[Vitis yunnanensis]]'' - ''[[Vitis zhejiang-adstricta]]''

== Ayrıca bakınız ==
* [[Hamriyyât|Hamriyyat]]
* [[Bağcılık]]
* [[Şarap]]
* [[Rakı]]
* [[Suma]]
* [[Üzüm çeşitleri listesi]]

{{div sütunu|colwidth=30em}}
* [[Asmaların yıllık büyüme döngüsü]]
* [[Drakshasava]], üzümlerden yapılan geleneksel bir Ayurveda toniği
* [[Pekmez]]
* [[Üzüm çeşitleri listesi]]
* ''[[Menispermum canadense]]'', yabani üzümlere benzeyen zehirli bir tür
* [[Üzüm asmalarının çoğaltılması]]
{{div sütunu-son}}
{{Vitikültür}}

== Dış bağlantılar ==
* [http://www.thehealthnews.org/tr/topic/neyeiyigeliyor/uzum.htm Üzüm]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060613195838/http://thehealthnews.org/tr/topic/neyeiyigeliyor/uzum.htm |tarih=13 Haziran 2006 }}
* [http://www.sarapoburu.com/2011/08/uzum/ Üzüm - Farklı bir bakış...]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20111015103740/http://www.sarapoburu.com/2011/08/uzum/ |tarih=15 Ekim 2011 }}

{{biyoenerji}}
{{Otorite kontrolü}}

== Kaynakça ==
{{kaynakça}}

[[Kategori:Üzüm| ]]
[[Kategori:Ekinler]]
[[Kategori:Filistin florası]]