Uzay: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Kepler-45b (mesaj | katkılar)
Devriyeler
3.740 değişiklik
kDeğişiklik özeti yok
Etiketler: Görsel Düzenleyici Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği Gelişmiş mobil değişikliği
Khutuck Bot (mesaj) tarafından yapılan 24028758 sayılı değişiklik geri getirildi: Görünüşe göre birçok telifli kaynaktan metin kopyalanmış. Tüm değişiklikler geri alınıyor, yazara bilgi verilecek.
1. satır: 1. satır:
[[Dosya:Galactic_treasure_chest_RXC_J0142.9+4438.jpg|alt=Bir teleskop ile çekilmiş gerçek uzay fotoğrafı|sağ|200x200px|Teleskop ile çekilmiş bir uzay fotoğrafı.]]
{{Eksik|katyok=Kat eksikliği var.}}[[Dosya:Galactic_treasure_chest_RXC_J0142.9+4438.jpg|alt=Bir teleskop ile çekilmiş gerçek uzay fotoğrafı|sağ|200x200px|Teleskop ile çekilmiş bir uzay fotoğrafı.]]
'''Uzay ya da Fêza''' , [[Dünya|dünya'nın]] ötesinde ve [[gök cisimleri]] arasında var olan, sonsuz olduğu düşünülen fakat sonsuz olduğu konusuda kesin yargılara varılamayan genişliktir <ref name=":3">{{Web kaynağı|url=https://phys.org/news/2015-03-universe-finite-infinite.html|başlık=Is the universe finite or infinite?|erişimtarihi=15 Kasım 2020|dil=en|çalışma=phys.org}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://yunus.hacettepe.edu.tr/~nry09/2.htm|başlık=Uzay Nedir?|erişimtarihi=15 Kasım 2020|çalışma=yunus.hacettepe.edu.tr}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://uzay.org/uzay-nedir/|başlık=Uzay Nedir?|erişimtarihi=15 Kasım 2020|tarih=12 Şubat 2013|dil=tr|çalışma=UZAY.ORG}}</ref>. Uzay düşüncülerin aksine tamamıyla boş bir alan değildir. düşük yoğunluklu parçacıklar, ağırlıklı olarak [[hidrojen]], [[helyum]] ve [[plazma]], ayrıca [[elektromanyetik radyasyon]], [[Manyetik alan|manyetik alanlar]], [[nötrinolar]], [[Kozmik toz]] ve [[kozmik ışınlar]] içeren sert vakumsu bir alandır.<ref name=":1">{{Web kaynağı|url=https://kurious.ku.edu.tr/evren-nelerden-olusur/|başlık=EVREN NELERDEN OLUŞUR?|erişimtarihi=15 Kasım 2020|tarih=13 Şubat 2019|dil=tr-TR|çalışma=KURIOUS|ad=Author Buket|soyadı=Coşkuner}}</ref>. [[Büyük Patlama]]'nın [[kozmik fon radyasyonu]]yla belirlenen  uzayın taban sıcaklığı 2,7°K [[kelvin]]'dir. bu da (−270,45 [[°C]] - 454,81 [[Fahrenhayt|°F]] ) tekabül etmektedir<ref>{{Web kaynağı|url=https://lambda.gsfc.nasa.gov/product/cobe/|başlık=LAMBDA - Cosmic Background Explorer|erişimtarihi=15 Kasım 2020|çalışma=lambda.gsfc.nasa.gov}}</ref><ref name=":0">{{Web kaynağı|url=https://www.kozmikanafor.com/uzay-ne-kadar-soguk/|başlık=Uzay Ne Kadar Soğuk? • Kozmik Anafor {{!}} Türkiye'nin Astronomi Kaynağı|erişimtarihi=15 Kasım 2020|tarih=27 Ocak 2019|dil=tr|çalışma=KOZMİK ANAFOR}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.kozmikanafor.com/uzay-ne-kadar-soguk/|başlık=Uzay Ne Kadar Soğuk? • Kozmik Anafor {{!}} Türkiye'nin Astronomi Kaynağı|erişimtarihi=15 Kasım 2020|tarih=27 Ocak 2019|dil=tr|çalışma=KOZMİK ANAFOR}}</ref>. Aslında bu sıcaklık [[Büyük patlama]]dan sonra ortaya çıkan ışınımın günümüze gelen [[Dalga boyu|dalga boyudur]]<ref name=":0" />. [[Galaksi]]ler arasındaki [[plazma]], evrendeki [[baryon]]ik maddenin yaklaşık yarısını oluşturur. [[metreküp]] başına bir [[hidrojen]] [[atom]]undan daha az sayı yoğunluğuna ve milyonlarca Kelvin sıcaklığına sahiptir <ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2010AAS...21631808G/abstract|başlık=Detection and Characterization of the Warm-Hot Intergalactic Medium|tarih=2010-05|dil=en|sayfalar=318.08|çalışma=American Astronomical Society Meeting Abstracts #216|cilt=216|ad=Anjali|soyadı=Gupta|ad2=M.|ad3=E.|soyadı2=Galeazzi|soyadı3=Ursino}}</ref>. Büyük patlama sonrası local madde  konsantrasyonları, [[yıldız]]lara ve [[galaksi]]lere yoğunlaşmıştır. Araştırmalar, çoğu galaksideki kütlenin % 90'ının [[karanlık madde]] adı verilen bilinmeyen bir biçimde olduğunu ve diğer maddelerle [[yerçekimsel kuvvet]]ler yoluyla etkileşime girebilen ancak [[elektromanyetik kuvvet]]lerle etkileşime girmeyen bir maddenin yoğunluğu ile birlikte olduğu yönündedir<ref name=":1" /><ref name=":2">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://escholarship.org/uc/item/2hz008rs|başlık=EXISTENCE AND NATURE OF DARK MATTER IN THE UNIVERSE|tarih=1987|sayı=1|dil=en|sayfalar=425–472|çalışma=ANNUAL REVIEW OF ASTRONOMY AND ASTROPHYSICS|cilt=25|ad=V.|soyadı=Trimble|issn=0066-4146|doi=10.1146/annurev.aa.25.090187.002233}}</ref>.[[Teleskop]]lar yardımıyla yapılan gözlemeler sonucu, [[gözlemlenebilir evren]]deki [[kütle-enerji]]sinin çoğunun [[karanlık enerji]] olduğu, çok az ayırt edilebilen bir tür vakum enerjisi olduğunu göstermektedir<ref name=":1" /><ref name=":2" />. Evrenin 4,9% [[normal madde]], 26,8% [[karanlık madde]] ve 68,3% [[karanlık enerji]] ile oluştuğu bilim insanlarınca tahmin edilmiştir<ref name=":1" /><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.space.com/20502-dark-matter-universe-mystery-infographic.html|başlık=Dark Matter and Dark Energy: The Mystery Explained (Infographic)|erişimtarihi=15 Kasım 2020|dil=en|çalışma=Space.com|ad=Karl Tate 03|soyadı=April 2013}}</ref>.Galaksiler arasındaki uzay, [[evren]]in hacminin çoğunu kaplar, ancak [[galaksi]]ler ve [[Yıldız sistemi|yıldız sistemleri]] bile neredeyse tamamen boş uzaydan oluşur.
'''Uzay ya da Fêza''' , [[Dünya|dünya'nın]] ötesinde ve [[gök cisimleri]] arasında var olan, sonsuz olduğu düşünülen fakat sonsuz olduğu konusuda kesin yargılara varılamayan genişliktir <ref>{{Web kaynağı|url=https://phys.org/news/2015-03-universe-finite-infinite.html|başlık=Is the universe finite or infinite?|erişimtarihi=15 Kasım 2020|dil=en|çalışma=phys.org}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://yunus.hacettepe.edu.tr/~nry09/2.htm|başlık=Uzay Nedir?|erişimtarihi=15 Kasım 2020|çalışma=yunus.hacettepe.edu.tr}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://uzay.org/uzay-nedir/|başlık=Uzay Nedir?|erişimtarihi=15 Kasım 2020|tarih=12 Şubat 2013|dil=tr|çalışma=UZAY.ORG}}</ref>. Uzay düşüncülerin aksine tamamıyla boş bir alan değildir. düşük yoğunluklu parçacıklar, ağırlıklı olarak [[hidrojen]], [[helyum]] ve [[plazma]], ayrıca [[elektromanyetik radyasyon]], [[Manyetik alan|manyetik alanlar]], [[nötrinolar]], [[Kozmik toz]] ve [[kozmik ışınlar]] içeren sert vakumsu bir alandır.<ref name=":1">{{Web kaynağı|url=https://kurious.ku.edu.tr/evren-nelerden-olusur/|başlık=EVREN NELERDEN OLUŞUR?|erişimtarihi=15 Kasım 2020|tarih=13 Şubat 2019|dil=tr-TR|çalışma=KURIOUS|ad=Author Buket|soyadı=Coşkuner}}</ref>. [[Büyük Patlama|ük Patlama]]'nın [[kozmik fon radyasyonu]]yla belirlenen  uzayın taban sıcaklığı 2,7°K [[kelvin]]'dir. bu da (−270,45 [[°C]] - 454,81 [[Fahrenhayt|°F]] ) tekabül etmektedir<ref>{{Web kaynağı|url=https://lambda.gsfc.nasa.gov/product/cobe/|başlık=LAMBDA - Cosmic Background Explorer|erişimtarihi=15 Kasım 2020|çalışma=lambda.gsfc.nasa.gov}}</ref><ref name=":0">{{Web kaynağı|url=https://www.kozmikanafor.com/uzay-ne-kadar-soguk/|başlık=Uzay Ne Kadar Soğuk? • Kozmik Anafor {{!}} Türkiye'nin Astronomi Kaynağı|erişimtarihi=15 Kasım 2020|tarih=27 Ocak 2019|dil=tr|çalışma=KOZMİK ANAFOR}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.kozmikanafor.com/uzay-ne-kadar-soguk/|başlık=Uzay Ne Kadar Soğuk? • Kozmik Anafor {{!}} Türkiye'nin Astronomi Kaynağı|erişimtarihi=15 Kasım 2020|tarih=27 Ocak 2019|dil=tr|çalışma=KOZMİK ANAFOR}}</ref>. Aslında bu sıcaklık [[Büyük patlama]]dan sonra ortaya çıkan ışınımın günümüze gelen [[Dalga boyu|dalga boyudur]]<ref name=":0" />. [[Galaksi]]ler arasındaki [[plazma]], evrendeki [[baryon]]ik maddenin yaklaşık yarısını oluşturur. [[metreküp]] başına bir [[hidrojen]] [[atom]]undan daha az sayı yoğunluğuna ve milyonlarca Kelvin sıcaklığına sahiptir <ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2010AAS...21631808G/abstract|başlık=Detection and Characterization of the Warm-Hot Intergalactic Medium|tarih=2010-05|dil=en|sayfalar=318.08|çalışma=American Astronomical Society Meeting Abstracts #216|cilt=216|ad=Anjali|soyadı=Gupta|ad2=M.|ad3=E.|soyadı2=Galeazzi|soyadı3=Ursino}}</ref>. Büyük patlama sonrası local madde  konsantrasyonları, [[yıldız]]lara ve [[galaksi]]lere yoğunlaşmıştır. Araştırmalar, çoğu galaksideki kütlenin % 90'ının [[karanlık madde]] adı verilen bilinmeyen bir biçimde olduğunu ve diğer maddelerle [[yerçekimsel kuvvet]]ler yoluyla etkileşime girebilen ancak [[elektromanyetik kuvvet]]lerle etkileşime girmeyen bir maddenin yoğunluğu ile birlikte olduğu yönündedir<ref name=":1" /><ref name=":2">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://escholarship.org/uc/item/2hz008rs|başlık=EXISTENCE AND NATURE OF DARK MATTER IN THE UNIVERSE|tarih=1987|sayı=1|dil=en|sayfalar=425–472|çalışma=ANNUAL REVIEW OF ASTRONOMY AND ASTROPHYSICS|cilt=25|ad=V.|soyadı=Trimble|issn=0066-4146|doi=10.1146/annurev.aa.25.090187.002233}}</ref>.[[Teleskop]]lar yardımıyla yapılan gözlemeler sonucu, [[gözlemlenebilir evren]]deki [[kütle-enerji]]sinin çoğunun [[karanlık enerji]] olduğu, çok az ayırt edilebilen bir tür vakum enerjisi olduğunu göstermektedir<ref name=":1" /><ref name=":2" />. Evrenin 4,9% [[normal madde]], 26,8% [[karanlık madde]] ve 68,3% [[karanlık enerji]] ile oluştuğu bilim insanlarınca tahmin edilmiştir<ref name=":1" /><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.space.com/20502-dark-matter-universe-mystery-infographic.html|başlık=Dark Matter and Dark Energy: The Mystery Explained (Infographic)|erişimtarihi=15 Kasım 2020|dil=en|çalışma=Space.com|ad=Karl Tate 03|soyadı=April 2013}}</ref>.Galaksiler arasındaki uzay, [[evren]]in hacminin çoğunu kaplar, ancak [[galaksi]]ler ve [[Yıldız sistemi|yıldız sistemleri]] bile neredeyse tamamen boş uzaydan oluşur.

== Uzay(evren) nasıl oluştu ? ==
[[Dosya:CMB Timeline300 no WMAP.jpg|upright=1.7|thumb|Bu, tasvir [[uzayın metrik genişlemesi]] ile ilgilidir. Soldan sağa doğru evrenin oluşmasından gününüze gelen sürecin taslak halidir. Her halka zamanı temsil etmektedir.]]
{{Main|Big Bang}}[[Büyük Patlama]] teorisine göre, yakın [[evren]] yaklaşık 13.8 milyar yıl önce<ref name=planck_2013 /> hızla genişleyen son derece [[Sıcaklık|sıcak]] ve yoğun bir durumdaydı<ref name=":5">{{Web kaynağı|url=https://spaceplace.nasa.gov/big-bang/en/|başlık=What Is the Big Bang? {{!}} NASA Space Place – NASA Science for Kids|erişimtarihi=2020-11-16|çalışma=spaceplace.nasa.gov}}</ref>. Yaklaşık 380.000 yıl sonra [[Evren]], [[Proton|protonların]] ve [[Elektron|elektronların]] birleşip [[Hidrojen|hidrojeni]] oluşturmasına izin verecek kadar soğumuştu. Bu gerçekleştiğinde, [[madde]] ve [[enerji]] ayrıldı ve [[Foton|fotonların]] sürekli genişleyen uzayda özgürce dolaşmasına izin verdi. <ref name="SciAm301_1_36" /> İlk genişlemenin ardından kalan madde, o zamandan beri [[Yıldız|yıldızlar]], [[Galaksi|galaksiler]] ve diğer astronomik nesneleri oluşturmak için kütleçekimsel çöküşe uğradı ve şimdiki uzayı oluşturan derin bir boşluk bıraktı. <ref name="SciAm301_1_36" />Işık hızı belirli bir hıza sahip olduğundan, bu teori aynı zamanda gözlemlenebilir evrenin boyutunu da sınırlar. <ref name="SciAm301_1_36"/> Bu, sebeple yukarıda belirtilen gibi uzayın [[sonsuz]] veya sonlu olup olmadığı hakkında kessin kanıtlar yoktur. [[Gözlemlenebilir evren|Gözlemlenebilir evrende]] yalnızca 10⁸⁰ parçacık var, yani bu, bir [[Metreküp|metreküpteki]] (m³) olası madde konfigürasyonlarından çok daha az<ref name=":3" />. Evren gerçekten sonsuz ise, [[Dünya|Dünya'dan]] dışarıya doğru seyahat ederseniz, sonunda bir metreküp uzay boşluğunun tekrarlandığı bir yere ulaşacaksınız<ref name=":3" />. Ne kadar uzağa giderseniz, o kadar çok kopya bulacaksınız. Yani bu demek oluyor ki eğer evren sonsuz ise birbirini tekrar eden bir çok konfigürasyon ile sınırlıdır<ref name=":3" />. Ancak bu onun sonlu olduğu anlamına gelmez yalnızca sonuna ulaşamayacağınız anlamına geliyor. Çünkü temel olarak uzay sürekli genişlemektedir<ref>{{Web kaynağı|url=https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/evrenin-genislemesi-ne-anlama-geliyor|başlık=Evrenin Genişlemesi Ne Anlama Geliyor?|erişimtarihi=2020-11-16|tarih=2015-04-27|dil=tr|çalışma=TÜBİTAK Bilim Genç}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.bulutsu.org/evreninharitasi/bigbang.php|başlık=Büyük Patlama ve Evrenin Genişlemesi|erişimtarihi=2020-11-16|çalışma=www.bulutsu.org}}</ref>.

Evrenin oluşumu ile ilgili şöyle bir [[kozmolojik]] [[kronoloji]] sıralaması yapılabilir;

[[Dosya:The_History_of_the_Universe.jpg|upright=1.7|thumb|sağ|Bu çalışma soldan sağa evrenin oluşum tarihini tasvir eder.]]

• Büyük Patlama'dan sonraki 1 [[Planck zamanı|Plancklık]] sürede, yani 10-⁴³ saniyede, [[Kütleçekim|kütleçekimi]] kuvvetinin etkisi altında, [[Kuantum mekaniği|kuantum mekaniğinin]] süreci değerlendirilir. parçacıklar ve yoğun alanlar [[hacim]] kazanmaya başlar. Bu an içinde Evren, sadece 10-³³ [[santimetre]] boyundadır, [[Homojenlik|homojendir]] ve [[İzotropi|izotropiktir]]. Bu anda sıcaklığıda 10³² Kelvin sıcaklığına yakındır.<ref name=":4">{{Web kaynağı|url=https://evrimagaci.org/buyuk-patlama-nedir-buyuk-patlama-sirasinda-neler-yasandi-7758|başlık=Büyük Patlama Nedir? Büyük Patlama Sırasında Neler Yaşandı?|erişimtarihi=2020-11-16|dil=tr|çalışma=Evrim Ağacı}}</ref><ref name=":5" />

• Bu noktada [[Enflasyon (kozmoloji)|enflasyon]] (hızlı genişleme) başlar.<ref name=":4" /><ref name=":6">{{Web kaynağı|url=https://academic.oup.com/astrogeo/article/54/2/2.28/302975|başlık=What is the big bang ?|erişimtarihi=12.15.2015|tarih=|çalışma=big bang|yayıncı=OXFORD Acedemic}}</ref>

• Büyük Patlama'dan sonraki 10-³³ saniyede [[Enflasyon (kozmoloji)|enflasyon]] dönemi biter. Sıcaklık bu noktada yeniden 10²⁷ ila 10²⁸ Kelvin dolaylarındadır; çünkü enflasyona neden olan vakum enerjisi yoğunluğu [[Isı|ısıya]] dönüşür. Enflasyon evresi o kadar hızlı yaşanmıştır ki, bu evre sonunda Evren'in görünen yaşı sadece 10-³⁵ saniyedir. Bu genişleme dolayısıyla Evren'in [[Planck zamanı|Planck]] zamanındaki homojen kısımları 100 santimetre genişliğe ulaşmıştır ve büyüme faktörü 10³⁵ civarındadır. Ancak bu dönemde kuantum dalgalanmalar nedeniyle homojen olmayan kısımlar belirmeye başlamıştır. Bunlar, rastgele bir şekilde Evren'in dokusuna dahil olmaktadır ve her ölçekte eşit güce sahiptirler.<ref name=":4" /><ref name=":6" />

• [[Baryon]] parçaları oluşmaya başlar, yani [[baryogenez]] işlemi gerçekleşir. [[Antimadde]] ile madde arasındaki reaksiyon sürelerinde bir kırılma yaşanır. Her 1⁶ [[antiproton]] için ~1⁵ [[proton]] ve 1⁸ [[foton]] saçılmaya başlar.<ref name=":4" />

• Evren, bundan sonraki 0.0001 saniye boyunca 10¹³ Kelvin dolaylarına kadar soğur. [[Antiproton|Antiprotonlar]], protonlarla birleşerek enerjiye dönüşür; oluşan enerji yoğunlukla proton ve foton'a harcanır.<ref name=":4" />

• Evren, ömrünün 1. saniyesine kadar 10¹⁰ Kelvin'e soğur. Zayıf vakum kuvveti sebebiyle proton ve [[nötron]] oranı sabite yaklaşır. Evren'in homojen kısmı 1019.5 santimetre genişliğe ulaşmıştır.<ref name=":4" />

• Evren, 100 saniye sonra 1 milyar Kelvin'e soğur. Elektronlar ve [[Pozitron|pozitronlar]] birbirlerini [[Nötr|nötrlerler]] daha fazla foton üretirler. Protonlarla nötronlar birleşerek [[Dötron|dötronları]] üretirler. Bunlar bir araya gelerek [[Helyum|helyumu]] üretirler. Bu süreçler sonucunda %75 [[hidrojen]], %25 [[helyum]] kütlesine sahip bir evren oluşur. Dötron-proton oranı milyonda 30 parçaya ulaşır. Proton veya nötron başına 2 milyar foton vardır.<ref name=":4" /><ref name=":6" />

• Büyük Patlama'dan 1 ay sonra kadar sonra, Mikrodalga Art Alan [[Işıma|Işıması'nın]] taşınabilir yapısı ortaya çıkar.<ref name=":4" />

• Büyük Patlama'dan 56.000 yıl sonra madde yoğunluğu ile [[radyasyon]] yoğunluğuna eşit hale gelir ve sıcaklık 9000 Kelvin civarındadır. Karanlık madde heterojenlikleri çökmeye başlar.<ref name=":4" />

• Protonlar ve elektronlar bir araya gelerek nötral [[hidrojen]] oluşturur. Evren bu noktada transparan bir bütünlük kazanır. Sıcaklık 3000 Kelvin civarına düşmüştür ve aradan 380.000 yıl geçmiştir. Normal madde artık karanlık madde kümeleri oluşturmaya başlar.<ref>{{Web kaynağı|url=https://science.nasa.gov/astrophysics/focus-areas/what-powered-the-big-bang|başlık=The Big Bang {{!}} Science Mission Directorate|erişimtarihi=2020-11-16|çalışma=science.nasa.gov}}</ref> Artık bu noktada, CMB'den Evren'in şekli görülebilir bir şekil kazanır.<ref name=":4" />

• Büyük Patlama'dan 100-200 milyon yıl sonra saçılmış olan ve [[yıldız]] oluşturan [[Nebula|nebulalar]] ve [[Kozmik toz|kozmik tozlar]] ilk yıldızları oluşturur<ref>{{Web kaynağı|url=https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/yildizlar-nasil-olusur|başlık=Yıldızlar Nasıl Oluşur?|erişimtarihi=2020-11-16|tarih=2015-04-27|dil=tr|çalışma=TÜBİTAK Bilim Genç}}</ref>. İlk [[süpernova]] patlaması sonucu [[karbon]], [[nitrojen]], [[oksijen]], [[silikon]], [[magnezyum]], [[demir]] ve daha fazla [[element]] uzaya saçılır.Karanlık madde kümeleri galaksileri oluşturmaya başlar, yıldızlar ve kozmik tozlar bir araya gelmeye başlar. [[Galaksi]] kümeleri oluşmaya başlar. Günümüzden 4.6 milyar yıl önce, Büyük Patlama'dan 9.22 milyar yıl sonra [[Güneş Sistemi|güneş sistemi]] ve [[Güneş]] oluşmaya başlar.Evren'in ömrünün 9.28 milyarıncı yılı içinde Dünya oluşur. Sıcaklık artık 2.725 Kelvin'e düşmüştür. Evren'in homojen kısımları 10²⁹ santimetreye kadar genişlemiştir.<ref name=":4" /><ref name=":6" />

== Uzay neden karanlıktır ? ==
[[Dosya:Veil_Nebula_-_NGC6960.jpg|upright=1.7|thumb|Karanlık uzay içinde fotoğraflanan Pençe bulutsusu nebulası.]]
Basit olduğunu düşünülen fakat oldukça karmaşık olan bu durum [[Johannes Kepler]], [[Edmond Halley]] ve [[Alman|Alman]] [[fizikçi]]-[[astronom]] [[Wilhelm Olbers]] dahil olmak üzere, yüzyıllar boyunca pek çok [[bilim insanı]]nın üzerinde düşündüğü bir durumdur<ref>{{Webkaynağı|url=https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/uzay-neden-karanliktir|başlık=Uzay Neden Karanlıktır?|erişimtarihi=2020-11-16|tarih=2018-01-22|dil=tr|çalışma=TÜBİTAK Bilim Genç}}</ref><ref name=":8">{{Web kaynağı|url=https://phys.org/news/2014-12-space-black.html|başlık=Why is space black?|erişimtarihi=2020-11-16|dil=en|çalışma=phys.org}}</ref><ref name=":7">{{Web kaynağı|url=https://starchild.gsfc.nasa.gov/docs/StarChild/questions/question52.html|başlık=Why is space black?|erişimtarihi=2020-11-16|çalışma=starchild.gsfc.nasa.gov}}</ref>. Burada düşünülmesi gereken iki şey var. Önce kolay olanı ele alalım ve "Neden dünya'da gündüz [[gökyüzü]] mavi?" . Bu cevaplayabileceğimiz bir soru. Gündüz gökyüzü mavidir, çünkü yakındaki Güneş'ten gelen ışık Dünya atmosferindeki [[molekül]]lere çarpar ve her yöne dağılır<ref name=":7" />. Gökyüzünün mavi rengi bu saçılma işleminin bir sonucudur. [[Gece]]leri, Dünya'nın o kısmı Güneş'ten uzaklaştığında, uzay siyah görünür, çünkü yakınlarda [[Güneş]] gibi dağılacak parlak ışık kaynağı yoktur<ref name=":8" /><ref name=":7" />. Atmosferi olmayan [[Ay]]'da olsaydınız, gökyüzü hem gece hem de gündüz siyah olurdu. Öyleyse, peki ya uzay neden karanlık ? eğer evren yıldızlarla doluysa, neden hepsinden gelen ışık tüm gökyüzünü her zaman parlak yapmak için toplanmıyor? Görünüşe göre evren sonsuz büyüklükte ve sonsuz derecede yaşlı olsaydı, gece gökyüzünün tüm bu yıldızların ışığından parlak olmasını beklerdik<ref name=":7" />. Uzayda baktığınız her yöne bir yıldıza bakıyor olurdunuz. Yine de araştırmalar uzayın siyah olduğu yönündedir. Bu [[paradoks]], [[Olbers Paradoksu]] olarak bilinir<ref name=":8" /><ref name=":7" />. Gece gökyüzünün parlak olması beklentimiz ile onun siyah olduğu deneyimimiz arasındaki bariz çelişki nedeniyle bir paradokstur. Olbers Paradoksunu çözmek için birçok farklı açıklama öne sürüldü. Şu anda en iyi çözüm, evrenin sonsuz derecede eski olmamasıdır; yaklaşık 15 milyar yaşında bir yer. Bu, ışığın 15 milyar yılda gidebileceği kadar uzaktaki nesneleri görebileceğimiz anlamına gelir. Bundan daha uzaktaki yıldızlardan gelen ışığın bize ulaşması için henüz zamanı olmadı ve bu nedenle gökyüzünün parlak olmasına katkıda bulunamaz. Gökyüzünün tüm yıldızların görünür ışığıyla parlak olmamasının bir başka nedeni de, bir ışık kaynağı sizden uzaklaştığında, o ışığın [[dalga boyu]]nun daha uzun yapılmasıdır (bu, ışık için daha kırmızı anlamına gelir) Bizden uzaklaşan yıldızlardan gelen ışık kırmızıya doğru kayacak ve artık görünmeyecek kadar uzağa kayabilir. (Bir [[ambulans]] yanınızdan geçtiğinde aynı etkiyi duyarsınız ve ambulans sizden uzaklaştıkça sirenin sesi azalır; bu etkiye [[Doppler Etkisi]] denir)<ref name=":7" />.

== Uzayın İnsan Fizyolojisinde ve Psikolojisindeki Etkileri ==
Uzaya gidiş süreci, uzayda bellirli bir süre zaman geçirmek ve geri dönüşler oldukça zor ve meşakkatli bir çalışma olduğu uzmanlarca belirtilir.
[[Dosya:TVIS treadmill.jpg|upright=1.7|thumb|Astronot Sunita "Suni" Williams, Uluslararası Uzay İstasyonu'ndaki TVIS koşu bandına koştuyor.]]

'''• Kalkıştan sonraki 10 saniye: (Bilinç kaybı)'''<ref name=":9">{{Web kaynağı|url=https://www.bbc.com/turkce/ozeldosyalar/2015/03/150326_vert_fut_uzay_yolculugu|başlık=DERGİ - Uzay yolculuğu insan vücudunu nasıl etkiler?|erişimtarihi=2020-11-16|tarih=2015-03-26|dil=tr|çalışma=BBC News Türkçe}}</ref>

Astronotlar uzay aracı ile dünyadan ayrılma süreci boyunca [[Fizik|fiziksel]] kuvvetler dahil olmak üzere [[G kuvveti|G-kuvvetine]] de maruz kalırlar. Gidişte 5 G, dönüşte ise 10 G kuvvete maruz kalırlar<ref name=":11">{{Web kaynağı|url=http://www.uzaybilim.net/2012/10/g-kuvveti-g-force.html|başlık=G Kuvveti (G Force)|erişimtarihi=2020-11-16|dil=tr}}</ref>. Yalnızca [[Astronot|astronotlar]] değil [[Pilot|pilotlar'da]] uçuş sırasında bu [[Kuvvet|kuvveti]] hissederler bunun miktarı ise yaklaşık 9 G kadardır<ref name=":11" />. G-kuvveti; hızlanma sırasında vücudunuza uygulanan kuvvet nedeniyle vücut ağırlığı normalden dört kat daha fazla hissedilmesi durumudur. G-kuvveti [[Kan|kanı]] ayaklara doğru iter, oysa bilinç yitirmemek için kanın [[Beyin|beyne]] gitmesi gerekir. Daha düşük G-kuvveti durumunda bile [[Askerî uçak|savaş uçağı]]<nowiki/>pilotları beyne yönelik [[Kan basıncı|kan basıncının]] düşmesinden dolayı [[Göz|gözde]] buğulanma ve görme kaybı yaşarlar.<ref name=":9" /><ref name=":10">{{Web kaynağı|url=https://www.bbc.com/future/article/20140506-space-trips-bad-for-your-health|başlık=The effects of space travel on the human body|erişimtarihi=2020-11-16|dil=en|çalışma=www.bbc.com|ad=Richard|soyadı=Hollingham}}</ref>

'''• Kalkıştan sonraki 10 dakika: (Bulantı)'''<ref name=":9" />

Astronotların kalkıştan sonraki ilk şikayetlerinden biri [[bulantı]] ve [[Kusma|kusmadır]]. İç kulaktaki [[yerçekimi]] azlığı dengeyi, koordinasyonu, yön duygusunu ve nesneleri takip yeteneğini etkiler.<ref name=":9" /><ref name=":10" />

'''• Kalkıştan sonraki iki gün: (Yüzde şişme ve vücutta ödem)'''<ref name=":9" />

Astronotların yaşadığı bir diğer sorun ise [[burun]] tıkanması. Uzayda bulunmak kafa üstünde durmaya benzer bir his yaratır bu sebeple, sıvılar [[İnsan vücudu|vücudun]] üst kısmında birikmeye başlar. Yüzdeki şişmenin nedeni budur. Vücut sıvıyı üst kısma doğru çekmeyi tercih eder. Yerçekiminin azalması nedeniyle bu eğilim daha da güçlenir ve dokularda şişme görülür bir diğer tabir ile [[ödem]] tutar. Ayrıca astronotların [[Görme duyusu|görme duyusunda]] da bozulma baş gösterdiği bilinmektedir fakat bunun nedeni ise henüz bilinmemektedir.<ref name=":9" /><ref name=":10" />

'''• Kalkıştan sonraki bir hafta: (Kas ve kemik erimesi)'''<ref name=":9" />

Yerçekimi olmadığından vücutta bozulmalar başlar. [[Sıçan|Sıçanlar]] üzerinde yapılan deneylerde 7-10 gün içinde bazı kaslarda üçte bir oranında erime görülürmüştür ki bu bir insan üzerinde düşünülürse oldukça büyük çaplı bir bozulmadır. [[Kalp kası|Kalp kaslarında]] da bozulma olur. Bu nedenle vücut sağlıklarını korumak için bütün astronotlar her gün birer saat [[kardiyovasküler]] ve ağırlık kaldırma [[Egzersiz|egzersizleri]] yapmak zorundadır. O halde bile astronotlar altı ay sonra yere indiklerinde yürümekte zorluk çeker. Yerçekiminin olmaması [[Kemik|kemiklerde]] de erimeye yol açar. Bu aynı zamanda fazla miktarda [[Kalsiyum|kalsiyumun]] kana karışması demektir.<ref name=":9" /><ref name=":10" />

'''• Kalkıştan sonraki iki hafta: (Uykusuzluk)'''<ref name=":9" />

Astronotların aydınlık-karanlık döngüsü tümüyle alt üst olmuş ve uyuma güçlüğü çeker hale gelirler. Özellikle dünyanın etrafında yörüngede iken her 90 dakikada bir yeni bir gün doğumuna tanık oldukları için yapay gecelere uyum sağlamada sorun yaşarlar.<ref name=":9" /><ref name=":10" />

'''• Kalkıştan sonraki bir yıl: Hastalıklar'''<ref name=":9" />

Uzay yolculuğunun bağışıklık sistemi üzerinde aşırı olumsuz etkileri vardır. [[Hayvanlar]] üzerinde yapılan deneyler uzayda [[Akyuvarlar|akyuvarların]] [[Mikrop|mikroplara]] karşı savaşma gücünün azaldığını göstermiştir. Buna da yine yerçekimi eksikliği neden olmaktadır. Daha fazla sorun yaratan şey ise uzaydaki [[Radyasyon|radyasyondur]].<ref name=":9" /><ref name=":10" />

'''• Kalkıştan sonraki iki yıl: Depresyon'''<ref name=":9" />

2010’da yapılan bir araştırmada altı kişi [[Mars|Mars’a]] gidip dönüyormuş gibi 520 gün boyunca [[Moskova|Moskova’da]] test ortamında tutulmuş ve uzun süreli uzay uçuşlarındaki yalıtılmışlığın yol açacağı [[stres]] incelenmişti. Gidişte sorun olmasa da Dünya’ya dönerken daha fazla sıkıntı yaşanmış, yolculuk sıkıcı hale gelmiş, insanlar arasında çatışmalar başlamıştı.Uzmanlar, sonsuz uzay boşluğunda uçan kapalı ve dar bir teneke kutu içinde yolculuk yapmanın yaratacağı [[Psikoloji|psikolojik]] sorunlar üzerinde duruyor.<ref name=":9" /><ref name=":10" />

== Ayrıca bakınız ==
• [[Uzay aracı]]

• [[Galaksiler listesi]]

• [[Uluslararası Uzay İstasyonu]]

• [[Uzay ajansları listesi]]

• [[Uzay mühendisliği]]

• [[Uzay madenciliği]]

• [[Uzay (geometri)]]

• [[Büyük Patlama]]

• [[Atom]]

• [[Baryonlar listesi]]

• [[Uzayzaman]]

• [[Uzay Yarışı]]

== Kaynakça ==
== Kaynakça ==

Sayfanın 12.02, 16 Kasım 2020 tarihindeki hâli

Bir teleskop ile çekilmiş gerçek uzay fotoğrafı
Teleskop ile çekilmiş bir uzay fotoğrafı.

Uzay ya da Fêza , dünya'nın ötesinde ve gök cisimleri arasında var olan, sonsuz olduğu düşünülen fakat sonsuz olduğu konusuda kesin yargılara varılamayan genişliktir [1][2][3]. Uzay düşüncülerin aksine tamamıyla boş bir alan değildir. düşük yoğunluklu parçacıklar, ağırlıklı olarak hidrojen, helyum ve plazma, ayrıca elektromanyetik radyasyon, manyetik alanlar, nötrinolar, Kozmik toz ve kozmik ışınlar içeren sert vakumsu bir alandır.[4]. ük Patlama'nın kozmik fon radyasyonuyla belirlenen  uzayın taban sıcaklığı 2,7°K kelvin'dir. bu da (−270,45 °C - 454,81 °F ) tekabül etmektedir[5][6][7]. Aslında bu sıcaklık Büyük patlamadan sonra ortaya çıkan ışınımın günümüze gelen dalga boyudur[6]. Galaksiler arasındaki plazma, evrendeki baryonik maddenin yaklaşık yarısını oluşturur. metreküp başına bir hidrojen atomundan daha az sayı yoğunluğuna ve milyonlarca Kelvin sıcaklığına sahiptir [8]. Büyük patlama sonrası local madde  konsantrasyonları, yıldızlara ve galaksilere yoğunlaşmıştır. Araştırmalar, çoğu galaksideki kütlenin % 90'ının karanlık madde adı verilen bilinmeyen bir biçimde olduğunu ve diğer maddelerle yerçekimsel kuvvetler yoluyla etkileşime girebilen ancak elektromanyetik kuvvetlerle etkileşime girmeyen bir maddenin yoğunluğu ile birlikte olduğu yönündedir[4][9].Teleskoplar yardımıyla yapılan gözlemeler sonucu, gözlemlenebilir evrendeki kütle-enerjisinin çoğunun karanlık enerji olduğu, çok az ayırt edilebilen bir tür vakum enerjisi olduğunu göstermektedir[4][9]. Evrenin 4,9% normal madde, 26,8% karanlık madde ve 68,3% karanlık enerji ile oluştuğu bilim insanlarınca tahmin edilmiştir[4][10].Galaksiler arasındaki uzay, evrenin hacminin çoğunu kaplar, ancak galaksiler ve yıldız sistemleri bile neredeyse tamamen boş uzaydan oluşur.

Kaynakça

  1. ^ "Is the universe finite or infinite?". phys.org (İngilizce). Erişim tarihi: 15 Kasım 2020. 
  2. ^ "Uzay Nedir?". yunus.hacettepe.edu.tr. Erişim tarihi: 15 Kasım 2020. 
  3. ^ "Uzay Nedir?". UZAY.ORG. 12 Şubat 2013. Erişim tarihi: 15 Kasım 2020. 
  4. ^ a b c d Coşkuner, Author Buket (13 Şubat 2019). "EVREN NELERDEN OLUŞUR?". KURIOUS. Erişim tarihi: 15 Kasım 2020. 
  5. ^ "LAMBDA - Cosmic Background Explorer". lambda.gsfc.nasa.gov. Erişim tarihi: 15 Kasım 2020. 
  6. ^ a b "Uzay Ne Kadar Soğuk? • Kozmik Anafor | Türkiye'nin Astronomi Kaynağı". KOZMİK ANAFOR. 27 Ocak 2019. Erişim tarihi: 15 Kasım 2020. 
  7. ^ "Uzay Ne Kadar Soğuk? • Kozmik Anafor | Türkiye'nin Astronomi Kaynağı". KOZMİK ANAFOR. 27 Ocak 2019. Erişim tarihi: 15 Kasım 2020. 
  8. ^ Gupta, Anjali; Galeazzi, M.; Ursino, E. (2010-05). "Detection and Characterization of the Warm-Hot Intergalactic Medium". American Astronomical Society Meeting Abstracts #216 (İngilizce). 216: 318.08.  Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
  9. ^ a b Trimble, V. (1987). "EXISTENCE AND NATURE OF DARK MATTER IN THE UNIVERSE". ANNUAL REVIEW OF ASTRONOMY AND ASTROPHYSICS (İngilizce). 25 (1): 425–472. doi:10.1146/annurev.aa.25.090187.002233. ISSN 0066-4146. 
  10. ^ April 2013, Karl Tate 03. "Dark Matter and Dark Energy: The Mystery Explained (Infographic)". Space.com (İngilizce). Erişim tarihi: 15 Kasım 2020. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Uzay&oldid=24031118" sayfasından alınmıştır