Çengilli, Kağızman
| Çengilli | |
|---|---|
 | |
 Kars'ın konumu | |
  Çengilli Çengilli'nin Kars'taki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Kars |
| İlçe | Kağızman |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 2044 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 1.512 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0474 |
| İl plaka kodu | 36 |
| Posta kodu | 36700 |
Çengilli, Kars ilinin Kağızman ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Çengilli köyünün eski adı Çangli'dir. Gürcüce Çangli'den (ჩანგლი) gelen bu yer adı, 1886 tarihli nüfus tespitinde Rus idaresi tarafından da Çangli (Чанглы) şeklinde kaydedilmiştir.[3] 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Çegilli (چكللی) biçiminde geçen bu bu yer adı, daha sonra Çengili ve Çengilli'ye dönüşmüştür.[4][5]
Çangli köyündeki Çangli Kilisesi'nin 1030 yılına tarihlenen Gürcüce yazıtı, buranın eski bir yerleşim yeri olduğunu göstermektedir.[6] Osmanlılar köyün bulunduğu bölgeyi, 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir.
Çangli, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 93 Harbi'nin ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatı kapsamında Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespitinde Çangli, Kars oblastı içinde, Kağızman sancağının (okrug) Kağızman kazasına (uçastok) bağlı Camuşli nahiyesinin 14 köyünden biriydi. Köyün nüfusu, 188'i erkek ve 161'i kadın olmak üzere, 37 hanede yaşayan 349 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı Ermeni olarak kaydedilmiştir.[3] Rus idaresi sırasında Çangli köyünün nüfusu hızla artmış, 1896 yılında 539 kişiye, 1906 yılında 709 kişiye ulaşmıştır. Bu tarihlerde de köyün nüfusunun tamamı Ermenilerden oluşuyordu.[7]
Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili 1907 yılında köyü ziyaret etmiş, Çangli'nin büyükçe bir Ermeni köyü olduğunu, batısında küçük göl bulunduğunu, balık dolu bu gölden Kapoit adında küçük bir derenin kaynaklandığını, köyün ortasında büyük bir kilisenin bulunduğunu yazmıştır.[6]
Çangli köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın ardından Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti sınırları içinde kaldı. Bir süre sonra Ankara Hükümeti'ne bağlı kuvvetler köyün bulunduğu bölgeyi ele geçirdi. 1921 yılında imzalanan Moskova Antlaşması ve Kars Antlaşması'yla Kars bölgesi Türkiye'ye bırakıldı.
Çangli köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde, Kars vilayetinin Kağızman kazasının Kötek nahiyesine bağlıydı.[4] 1935 genel nüfus sayımında da aynı idari konuma sahip olan Çengilli köyünün nüfusu 757 kişiden oluşuyordu.[8] 1965 genel nüfus sayımında Çengilli köyünün nüfusu 1.429 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde sadece 184 kişi okuma yazma biliyordu.[9]
Çengilli köyünde 11. yüzyıldan kalma Çangli Kilisesi Gürcüce yazıta göre Gürcüler tarafından inşa edilmiş, ancak uzun süre Ermeniler tarafından kullanılmıştır.[6]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Çengilli köyü, Kars il merkezine 95 km, Kağızman ilçe merkezine 30 km uzaklıktadır.[10]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]Köyde 1886 yılında 349 Ermeni yaşamaktaydı.[11]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 1.512[2] |
| 2021 | 1.594[2] |
| 2020 | 1.579[2] |
| 2019 | 1.606[2] |
| 2018 | 1.637[2] |
| 2017 | 1.711[2] |
| 2016 | 1.746[2] |
| 2015 | 1.765[2] |
| 2014 | 1.773[2] |
| 2013 | 1.802[2] |
| 2012 | 1.826[2] |
| 2011 | 1.873[2] |
| 2010 | 1.892[2] |
| 2009 | 1.872[2] |
| 2008 | 1.897[2] |
| 2007 | 1.823[2] |
| 2000 | 1.826[12] |
| 1990 | 1.935[13] |
| 1985 | 2.036[14] |
| 1886 | 349[11] |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Cengilli, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 7 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Kars Kağızman Çengilli Köy Nüfusu". Nufusune.com. 21 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.
- ^ a b "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - Sıra no: 532". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2024.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 770.
- ^ "1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 354" (PDF). 10 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mart 2024.
- ^ a b c "Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli'de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და სოფელ ჩანგლში 1907 წელს), Paris, 1938, s. 80". 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2021.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 116, ISBN 9786052100271.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 86" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Kasım 2021.
- ^ "1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 361" (PDF). 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mart 2024.
- ^ "Çengilli Köyü". YerelNet.org.tr. 2 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.
- ^ a b "КАГЫЗМАНСКИЙ УЧАСТОК (1886 г.)" (Rusça). ethno-kavkaz.narod.ru. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2016.
- ^ "İl, ilçe ve bucaklara göre köy nüfusları - 2000". TÜİK. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.