Çemçemal Muharebesi
| Çemçemal Muharebesi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1774-1779 Osmanlı-İran Savaşı | |||||||
 Osmanlı Memluk atlısı | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Osmanlı Devleti |
 Zend Hanedanı | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
Babanlı Ahmed Paşa |
Ali Murad Han (esir) * Babanlı Mehmed Paşa | ||||||
| Güçler | |||||||
| 3.000 | 12.000 | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| Hafif |
4-5.000 ölü * Ali Murad Han dahil çok sayıda esir ve yaralı | ||||||
Çemçemal Muharebesi, 1774-1779 Osmanlı-İran Savaşı'nda evre.
Baban Mutasarrıfı Babanlı Ahmed Paşa komutasındaki Osmanlı birliği, 1774 Kasım ayında (İran hâkimi Kerim Han'ın kayınbiraderi) Ali Murad Han komutasındaki İran ordusunu Çemçemal'de büyük bir yenilgiye uğrattı.
Muharebe öncesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Kölemen kökenli Bağdat Valisi Ömer Paşa eyalete şeklen bağlı olan ve son dönemde Zend Hanedanı'nın Erdelan Valisi Hüsrev Han'a yakınlık gösteren Baban Emirliği'nin içişlerine daha fazla karışmaya başladı ve nihayetinde 1774 başında Mehmed Paşa'yı azlederek yerine Abdullah Paşa'yı atadı. Bunun üzerine Mehmed Paşa da İran egemenliğindeki Erdelan'a sığındı. Aynı dönemde, Kerim Han, 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'ndan yenilgiyle ayrılmış Osmanlı İmparatorluğu'na saldırı olanağı arıyordu. Gerek Mehmed Paşa'nın İran'a iltica ederek yardım istemesi, gerek Bağdat Valisi Ömer Paşa'nın Necef ve Kerbela'yı ziyaret eden İranlı hacıları taciz ettiği iddiaları Kerim Han Osmanlı Devleti'ne savaş açma gerekçelerini vermiş oldu.[1]
Muharebe[değiştir | kaynağı değiştir]
Kerim Han, kayınbiraderi Ali Murad Han komutasında 10.000 askerden oluşan bir orduyu 1774 Ekim ayında Erdelan'a gönderdi. Yolda yaklaşık (firarî) Mehmed Paşa'ya bağlı yaklaşık 2.000 askeri de bünyesine katan İran ordusu Kasım ayında Osmanlı-İran sınırını geçerek Baban Emirliği'ne girdi.
Bağdat Valisi Ömer Paşa ise Basra Mütesellimi Süleyman Ağa'nın Zend Hanedanı'nın başkenti Şiraz'daki casusları aracılığıyla sözkonusu saldırı planından haberdar olduğundan Baban Mutasarrıflığını devralmış Babanlı Ahmed Paşa'ya (firarî Mehmed Paşa'nın kardeşi) takviye gönderebilmişti.
Ahmed Paşa takviyelerle birlikte yaklaşık 3.000 askerden oluşan birliğiyle İran ordusunu Çemçemal mevkiinde karşıladı. Sayı üstünlüklerini dikkate alarak taarruza geçen İranlılar başlangıçta Osmanlı birliğini geriletseler de, Ali Murad Han'ın fazla özgüvenle şahsen taarruzun başına geçerek Osmanlı birliklerinin merkezine yönelmesi, muharebenin kaderini değiştirdi. Ali Murad Han'ın atından düşürülerek esir edilmesi üzerine İran birliklerinde önce idare kayboldu, ardından başlayan çözülme ise daha sonra bozguna dönüştü. Yaklaşık dört saat süren muharebenin sonucunda yaklaşık 4-5.000 ölü veren İran ordusu hezimete uğradı[2][3] Ali Murad Han’ın yanı sıra, 12 komutan da Osmanlılarca esir alınmış, ayrıca 3 top ele geçirilmişti.[4]
Muharebe sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]
Kerim Han bu yenilgiye sinirlenerek kardeşi Sadık Han komutasında 20.000 kişilik (bazı kaynaklarda 30.000) bir orduyu Basra üzerine, 20.000 kişilik ikinci bir orduyu ise Bağdat civarına gönderdi. Bağdat civarındaki ordu bölgedeki Osmanlı birliklerini teyakkuz halinde tutarken, Sadık Han komutasındaki ordu ise 1775 Mart ayında Huveyze'dan çıkarak Nisan ayında Basra'yı kuşattı.
Osmanlı İmparatorluğu tarafından bu gelişmeler üzerine, İran'a resmen savaş açmadıysa da (savaş Basra'nın 16 Nisan 1776'da işgalinin öğrenilmesi üzerine 2 Mayıs 1776'da açılacaktır), Kerim Han'a karşı önlemler ve Erzurum Valisi Yeğen Ali Paşa komutasında bir ordu oluşturulması ve İranlılarla yapılacak savaşa hazır olunması gerektiği hususunda bölge idarecilerine hüküm gönderildi.[5]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Zand Dynasty", Richard N. Frye, The Oxford Encyclopedia of the Islamic World, Oxford University Press (2009), ISBN 978-0-19-530513-5 s.90
- ^ "Karim Khan Zand: A History of Iran, 1747-1779", John R. Perry, University of Chicago Press (2015), s.186
- ^ "Osmanlı Tarihi", İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Türk Tarih Kurumu, Ankara (1994), c.4/1, s.459.
- ^ "Commerce et Luttes de Pouvoir dans le Golfe 1620-1820" (Fransızca), Sultan bin Mohammedal-Qasimi, Al Qasimi Publications, Abu Dabi (1999), s.330
- ^ XIX. Yüzyılın ilk yarısında Osmanlı-İran Siyasî İlişkileri (1774-1848), Sıtkı Uluerler, Fırat Üniversitesi, Elazığ (2009), s.53