Çat

Başlığın diğer anlamları için Çat sayfasına bakınız.

Erzurum ilinin bir ilçesidir. Aynı zamanda Erzurum ve Erzincan arasındaki sınır bölgedir.

Çat İlçesi XVIII. Asrın başlarında Osmanlı Sipahileri Tarafından İlçeye 17 Km. uzaklıkta bulunan Yavi Beldesi civarında kurulmuş XIX. Asrın başlarında Dersim tarafından gelen Türk Aşiretleri ile birleşmişlerdir. Birinci Dünya Savaşından sonra Kığı İlçesine bağlanmış, daha sonra coğrafi konumu sebebiyle Tercan İlçesine bağlanmıştır. Yavi Bucak Merkezi İken 1936 yılında Aşağıçat Köyü İlçe Merkezi olmuş, 1939 yılında idari bağlılığı değiştirilerek Aşkale İlçesine bağlanmıştır. 1946 yılında Oyuklu Köyü adı altında Erzurum İline bağlanmıştır. 1954 yılında ise Oyuklu Köyü Çat adı altında İlçe Merkezi haline dönüştürülmüştür.

İlçenin bulunduğu topraklar yüzyıllar önce çeşitli akınlara maruz kakmıştır. Anadolu’ya yönelik Türk akınları özellikle Doğu Anadolu da yurt edinmek isteyen başta Selçuklular olmak üzere birçok Türk boyları Erzurum’a yaptıkları akınlarda İlçe topraklarına da akınlar düzenlemişlerdir.

Yıllarca Rus işgalinde kalan ilçe Rusların çekilmesiyle birlikte Ermeni mezalimlerine maruz kalmış çok sayıda insanımız hunharca katledilmiş, köyler yakılmış yıkılmıştır. ÇAT'A GELDİK YAĞMUR DURDU

Şehrin güneybatısına düşen Çat ilçesi tarihi ve coğrafik konumu itibarıyla, Erzurum'un önemli mahallerinden birisidir. 1960 rakım üzerine kurulmuş olan ilçe, 1938 yılına kadar bucak olarak Aşkale ilçesine bağlıyken, 1954 yılında Oyuklu Köyü'nün merkez haline getirilmesiyle ilçe durumuna getirilmiş. Her nedense bu ilçemizin adı geçtiğinde başlıkta kullandığım tekerleme aklıma gelir. Erzurum'da, tıkanan işlerden sonra söylenen bu tekerleme kimi zaman da, Çat yerine, han'a geldik diye söylenir. Osmanlı Sipahilerince kurulan ve ilk sakinleri Dersimdeki Türk aşiretleri olan ilçenin asıl adı Ced. Oğuz boyunun en büyük üruğlarından olan Ced'ler, Anadolu'nun Türkleşmesinde önemli hizmetler vermişler. Ağaköy, Babaderesi, Ced, Çükender (Çöğender), Gökçeşeyh, Karaşeyh, Kızılhasan, Küçük Lezgi, Köseler, Şeyh Hasan ve Zazalar gibi köy isimleriyle Ced Türkleri'nin boylarını bünyesinde yaşatan Çat; her dönemde yetiştirdiği şahsiyetlerle Erzurum'un ayrılmaz bir parçası, halen devam eden sosyal durumuyla da eski Erzurum'un aynası olmuştur. Erzurum'un yerli aileleri içinde Çat'la kız alıp vermeyen, akrabalığı bulunmayan yok gibidir.

ZİYARETLERİYLE ÜNLÜDÜR ÇAT! Çat'ın bir diğer özelliği de ziyaretler beldesi olmasıdır. Burada isterseniz ziyaret bahsini biraz açalım. Köylerimizde mübarek addedilen, içinde eski kabirlerin bulunduğu varsayılan mekanlar vardır. Hatta bu mekanlarda kaya çıkıntıları ve büyük taş kütleleri de birer türbe olarak kabul edilir. Bu tip kutsal sayılan mekanlara köylerimizde Ziyaret ismi verilmektedir. Ben annemin köyü olan merkeze bağlı Altınbulak'tan biliyorum. Köyün girişindeki iki çeşme ve etrafında dikili birkaç ağacın bulunduğu mekan ziyaret yeri olarak anılmaktaydı. Bazı köylerde bu alanlarda tek bir ağaç da bulunur ve bu ağaç bir şehidin yeryüzüne yansıması olarak kabul edilir. Köy sakinleri yılın belirli zamanlarında buralara çıkar, evlerinden getirdikleri yiyecek ve içecekleri komşularıyla bölüşür, kurbanlar kesilir, dualar edilir. Çat, ziyaret yerlerinin çokluğuyla ünlüdür. Ardıç, Çilligöl, Güneytepe, Hacı Mir(o), Işıklı, Kumaşlı, Oyuklu ve Sarı Baba ziyaretleri en çok bilinenleridir. Babaderesi Köyü'nde bulunan Ardıç Ziyareti, öğle tepesi üzerinde bulunmaktadır. Düzlüğün ortasında, gölgesinde üçyüz, dörtyüz koyun yatacak büyüklükte bir ardıç ağacı ve ağacın yanında da bir türbe vardır. Ardıç ağacının gövdesi, topraktan itibaren beş büyük dala ayrılmıştır. Bu ağacın dallarını her ne maksatla olursa olsun kesmek, koparmak, kuruyup düşenleri yakmak zarar habercisi sayılmaktadır. Prof. Dr. Zeki Başar'ın aktardığı bir rivayete göre 1. dünya savaşı sırasında ağacı kesmek isteyen Rus subaylarının gözleri kör olmuş ve bu durum üzerine Rus komutanları ağaca dokunulmamasını tavsiye eden bir levha astırmışlardır. Parmaksız köyünde Koza Mehmet Mahallesi'nde bulunan Çilligöl ile Güneytepe ziyaretlerinde tek bir mezar bulunmaktadır. Zazalar Köyü'nde Ziyaret tepesinde yer alan Çamlık Ziyareti; üçyüze yakın çam ağacının oluşturduğu tabi bir koruluktur. Buradaki her ağacın bir şehidi temsil ettiği rivayet edilmektedir. HAKİKİ ŞEHİT MİSİN, KERAMET EDER MİSİN? Bağlıca Köyü'nde bulunan Işıklı Ziyareti ile Kumaşlı Köyü'nde bulunan ziyaretlerde de tek mezarlar vardır. Prof. Başar, Kumaşlı ziyaretine daha çok ruh ve sinir hastalarının itibar ettiğini, mezar etrafında dolaştırılan hastaların "Hakiki şehid misin, Keramet eder misin" şeklinde bir tekerleme söylemek mecburiyetinde olduklarını kaydetmektedir. İlçe yakınında bulunan Oyuklu Ziyareti'nde 3'ler, 7'ler, 40'lar gurubundan olduğu söylenen, 7'ler adıyla maruf veliler gurubunun medfun bulunduğu ileri sürülmektedir. İnanışa göre; yedilerin biri Oyuklu'da, diğer altısı da Budak Komu, Söğütlü Komu, Şakşak Dağı, Hacı Mirza Yaylası, Kale içi ve Gökoğlan köylerinde yatmaktadır. Parmaksız köyündeki Parmaksız Sarı Baba ile Hölenk köyünde bulunan Sarı Baba Türbeleri ziyaretçileri hiç eksik olmayan mekanlardır.

YEDİ YILDA BİR ÇIKAN KAPLICALAR! İlçenin Hölenk, yeni adıyla Kaplıca Köyü'nde bulunan ve yedi yılda bir çıktığı söylenen şifalı suları meşhurdur. Ne yazık ki, Prof. Dr. Zeki Başar hocanın da ilmi dayanaklarla şifa dağıttığını doğruladığı Hölenk Kaplıcaları, ülke çapında yeterince tanıtılamamış, ancak dar bir çevrenin istifadesine maruz bırakılmıştır. Bu bahiste, şehri temsil noktasında bulunanlara; özellikle milletvekillerine görev düştüğünü hatırlatıp, bu kaplıcaların hakettiği biçimde tanıtılması için ellerinden gelen ***reti sarfetmelerini talep edelim. İlçenin eşrafı Erzurum halkı tarafından da yakinen bilinmektedir.Hacı Abdurrahman Yılmaz, Hacı Eşref Laloğlu, Hacı Mahmut Tanas, Saidilerden Hacı Burhaneddin Selimoğlu, Oyuklulu Eşref Ağa, Ağaköylü Çotoğlu, Yavili Haydar Bey, Yavili Yakup Bey ve Torunlardan Hacı Mehmet Efendi ile, Gençlerden Sait ve Zabit Beyler,Çögenderli Kurt ağa bunların arasında sayılabilir. Şeyh Hasan Köylü Ağa Emi ile Ağa Dayı'nın da sofra kurmalarıyla meşhur oldukları Çat'ın mert şahsiyetlerinden oldukları Çatlıların umumi kanaitidir.

HACI AHMET EFENDİ Çat'ın, en maruf, tasavvuf ve islam alimi Hacı Ahmet Efendidir. Oğulları Zeki, Hafız Ahmet, Hacı Cevat hoca efendi ve Abulgafur Has, Molla Muhammet Has bu aileden gelen ilmi yönü layıki veçhile sürdürmektedirler. Dumlu'ya bağlı Tufanç Köyü'nde uzun yıllar ikamet eden Abdulgafur Has Hocaefendi, ilmi sohbetleri ile ziyaretçisi hemen hiç eksik olmayan birisidir. Çat'da Okçu ailesinin özel bir yeri vardır. Halen Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dekanlığı görevini sürdüren ve yaptığı çalışmalarla İslami Türk Edebiyatı sahasında ülkenin sayılı bilim adamları arasında yeralan Prof. Dr. Naci Sami Okçu; Tıp Doktoru Nihat Okçu ve DSİ bölge Müdür Yardımcılığı yapmış olan Cahit Okçu Çat'ın güzide şahsiyetlerindendirler. Ayrıca Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tefsir Anabilim Dalı Öğretim görevlisi Yardımcı [Doç.Dr. Muhittin Akgül http://web.sakarya.edu.tr/~makgul/],Çat'lı akedemik şahsiyetlerden biridir. Özellikle tefsir ve fıkıh alanında bir çok eser veren Akgül, Sakarya Üniversitesi'nde halen öğretim görevlisi olarak akademik yaşamına devam etmektedir... Çanakkale Vali Yardımcılığı görevinde bulunan Şah Hüseyinoğullarından Sinan Güven, Yalova'da Petrol nakliyatçılığı yapan Şeref Durmuş, Erzurum Süt Fabrikasını işleten Cengiz Kılıç ve İstanbul'da gazino işleten kardeşi Celal Kılıç, Erzurum'da kerestecilik yapan ve son yıllarda da kış turizmine dönük otelcilik faaliyetlerinde bulunan Mustafa Yılmaz, Müteahhit Mehmet Şengel, Müteahhit Efraim Yılmaz, Hacı Zeki Kara ve oğlu Avukat Sadullah Kara, Bevliye mütehassı Prof. Nimet Yavilioğlu da Çat'ın tanınmış simalarındandırlar. Belediye eski başkanlarından Mirza Kurt Çat'ın ileri gelen ailelerinin siyasetteki temsilcisidir. Çat'ın siyasetle hemhal olmuş ailelerinin başında ise Yılmazlardan H.Cemil Yılmaz gelir 20 yılı aşkın il genel meclis üyeliği yaparak ilçeye sayılmaz hizmetlerde bulunmuştur. Sıddık Polat Yenişehir belediye başkanlığı yapmış ve erzuruma büyük hizmetlerde bulunmuştur. Harbiş Sendikası Başkanlığında bulunan Lütfü Genç de Çat'ın sevilen şahsiyetleri arasındadır.. Eski Milli Boksör Mehmet Ali Uçar'da Çat'ın adını ülke çapında tanıtmış bir sporcudur. "Eğerlidağ, Palandöken, Kop Dağı, Top Dağ'ına "Huma kuşu yükseklerden seslenir" İşte dadaş bu sesle nefeslenir Bir narayla cevap verir dağlara Erir dağların karı Bir alev gibi uzar Baş Barı, Sarhoş Barı" Halit Ziya Yavuzer

Coğrafi yapı

İlçe Erzurum ilinin güneyinde yer alan Palandöken dağların güney batısındaki 1960 rakıma sahip, volkanik ve kayalık, etrafı tepelerle çevrili bir arazi görünümü arz eden yüksek platoların geniş alanlara yayıldığı, fazlaca düzgün arazinin olmadığı kısmen çorak ve tuzlu topraklara sahip bir yapıda olan İlçe Doğusunda Tekman İlçesi, Batısında Tercan İlçesi, Kuzeyinde Erzurum İli ve Güneyde Bingöl İli, Karlıova ve Yedisu İlçeleri ile çevrilidir. 1986 yılında hizmete giren Erzurum - Bingöl Karayolu İlçeden geçmektedir. Erzurum İline 52 Km. uzaklıkta olan İlçe Bingöl İlinin Karlıova İlçesine 61 Km. mesafededir. Yüzölçümü 1386 m² olup, Palandöken dağları eteklerinden gelen Tuzluca ve Ağa köyü çayları İlçeyi iki taraftan çevirir.. geçimini hayvancılıkla sağlayan bir ilçedir geçim kaynağı yada gelir kaynakları yoktur. kendi başına bir ilçedir

İklim

Tipik karasal iklim özelliği taşıyan İlçede kış ayları şiddetli olup, yaz ayları sıcak ve kurak geçer. Yağmur genelde bahar aylarında yağar. Kış aylarında ısı derecesi -10, -18 derece olup, zaman zaman -35⁰C, -40⁰C dereceyi bulur. Yoğun kar yağışı ve tipi kış aylarında İlçenin bazı Köyleriyle bağlantısını kesmekte ise de ilçede bulunan Köy Hizmetleri Bakımevi Ekiplerinin yoğun çalışmaları ile kısa zamanda köy yollar ulaşıma açılmaktadır.

Nüfus

44 köyü bulunan ilçede 2006 yılı nüfus sayımında 36.157 ilçede ikamet eden, 126.885 kütüğe kayıtlı nüfus tespit edilmiştir.

Dış bağlantılar

• cat.gov.tr