Taşbaşı, Arpaçay
| Taşbaşı | |
|---|---|
 | |
 Kars'ın konumu | |
  Taşbaşı Taşbaşı'nın Kars'taki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Kars |
| İlçe | Arpaçay |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 2044 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 188 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0474 |
| İl plaka kodu | 36 |
| Posta kodu | 36730 |
Taşbaşı, Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Taşbaşı, bu yerleşimin bilinen en eski adıdır. Nitekim 1886 Rus nüfus sayımında Daş-Baş (Даш-башъ) ve 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Taş Başı (طاش باشی) olarak geçer.[3][4]
Taşbaşı köyünün bulunduğu tarihsel Palakatsio bölgesi Orta Çağ'da Gürcistan'ın sınırları içinde kalıyordu. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyde eski bir kilisenin varlığı, bu yerleşimin eskiden bir Hristiyan köyü olduğunu göstermektedir.[5]
Taşbaşı köyünün bugünkü sınırları içinde bulunan ve terk edilmiş bir yerleşim olan Lelusi, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre 10 Hristiyan haneden oluşan bir Gürcü köyüydü.[6][7] Ancak bu defterde Taşbaşı adı geçmemektedir. Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanı cebe defterinde de Taşbaşı köyünün kaydı bulunmamaktadır. Bu tespitler, Taşbaşı köyünün veya adının geç tarihte, Osmanlı döneminde ortaya çıktığını göstermektedir.[6][8]
Taşbaşı köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus tespitinde Daş-Baş (Даш-башъ) şeklinde kaydettiği yerleşim, Ardahan sancağının Çıldır kazasına bağlı Çala nahiyesinin dokuz köyünden biri ve bu nahiyenin idari merkeziydi. Köyün nüfusu, 107'si erkek ve 91'i kadın olmak üzere, 11 hanede yaşayan 198 kişiden oluşuyordu. Bir hane hariç nüfusun tamamı Karapapak olarak kaydedilmiştir. Bir hanede ise, 7'si erkek ve 5'i kadın olmak üzere, 12 Kürt yaşıyordu.[3] Çıldır kazasının diğer köylerinde olduğu gibi Karapapaklar Taşbaşı köyüne Kazah ve Borçalı mezralarından göç edip gelmişlerdi.[9]
Gürcü gazeteci V. Koptonaşvili Temmuz 1894’te Aradahan sancağına seyahat ettiğinde, adını Taş-Başi (ტაშ-ბაში) şeklinde yazdığı köyde de bulunmuştur. Koptonaşvili’nin verdiği bilgiye göre Taşbaşı köyünün hemen aşağısında Çıldır Gölü’nde çıkan bir akarsu Kars’a doğru akıyordu. Karsa giden yol bu noktada akarsuyun üzerinden geçiyor ve burada taş köprü bulunuyordu. Köprü, bölgedeki Gürcü kiliselerinde kullanılan taşlara benzer taşlarla inşa edilmişti. Yerel halktan bir kısmı köprünün Kraliçe Tamar döneminde, bir kısmı da Osmanlı döneminde inşa edildiğini belirtmiştir.[10]
Taşbaşı köyü, Birinci Dünya Savaş'nın sonlarında Rus idaresinin bölgeden çekilmesinin ardından fiilen Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nin sınırları içinde kaldı. Ermenistan'ın Sovyet Rusya tarafından işgal edilmesinden sonra, 16 Mart 1921 tarihinde Ankara Hükûmeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması'na göre köy yeniden Türkiye'ye katıldı.
Taşbaşı köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesine göre, Kars vilayetinin Çıldır kazasına bağlı Cala nahiyesinin köylerinden biriydi.[4] 1940 genel nüfus sayımında köy aynı idari statüye sahipti ve nüfusu 440 kişiden oluşuyordu.[11] 1965 genel nüfus sayımında köyün nüfusu 727 kişiye çıkmıştı ve bu nüfus içinde 111 kişi okuma yazma biliyordu. Bu tarihte Taşbaşı, Arpaçay ilçesine bağlı köylerden biriydi.[12]
Taşbaşı köyünün bugünkü tınıları içinde, eski bir Gürcü manastırı olan Lelusi Manastırı dışında, bir kilisenin varlığı bilinmektedir. Bu kilise köyün camisinin olduğu yerde bulunuyordu. Köylüler Taşbaşı Kilisesi'nin yerini caminin 200 metre kuzeyinde göstermekle birlikte burada kiliseye ait herhangi bir ize rastlanmamıştır.[13]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Köy, Kars il merkezine 62 km, Arpaçay ilçe merkezine 20 km uzaklıktadır.[14]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 188[2] |
| 2021 | 200[2] |
| 2020 | 217[2] |
| 2019 | 226[2] |
| 2018 | 223[2] |
| 2017 | 218[2] |
| 2016 | 233[2] |
| 2015 | 274[2] |
| 2014 | 317[2] |
| 2013 | 296[2] |
| 2012 | 279[2] |
| 2011 | 291[2] |
| 2010 | 320[2] |
| 2009 | 343[2] |
| 2008 | 361[2] |
| 2007 | 367[2] |
| 2000 | 490[15] |
| 1990 | 650[16] |
| 1985 | 861[17] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Tasbasi, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Kars Arpaçay Taşbaşı Köy Nüfusu". Nufusune.com. 22 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ a b "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - Sıra no: 405". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.
- ^ a b "Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 763". 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2023.
- ^ 2019 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2021, s. 84. 8 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9746-3-2
- ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 383". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2023.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 261". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2023.
- ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ეიალეთის ჯაბა დავთარი), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, 326 sayfa.
- ^ "V. Koptonaşvili, "Bir Yolcunun Günlüğünden - Ardahan "Sancağı"nda Bir Gürcü Gezgin" (ვ. კოპტონაშვილი, "მგზავრის დღიურიდან" - ქართველი მგზავრი ადრაჰანის "სანჯახში", İveria, 21 Temmuz 1894, sayı: 155" (PDF). 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Kasım 2023.
- ^ "V. Koptonaşvili, "Bir Yolcunun Notlarından - Ardahan "Sancağı"nda Gürcü Gezgin" (ვ. კოპტონაშვილი, "მგზავრის დღიურიდან" - ქართველი მგზავრი ადრაჰანის "სანჯახში", İveria, 21 Temmuz 1894, sayı: 155" (PDF). 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Kasım 2023.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 351.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 356.
- ^ 2019 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2021, s. 53, 84. 8 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9746-3-2
- ^ "Taşbaşı Köyü". YerelNet.org.tr. 20 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ "İl, ilçe ve bucaklara göre köy nüfusları - 2000". TÜİK. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.