Parashqevi Qiriazi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Parashqevi Qiriazi
(Paraskevi D. Kyrias)
Parashqevi Qiriazi
Doğum02 Haziran 1880(1880-06-02)[1]
Manastır, Manastır Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu
(Günümüz Bitola, Kuzey Makedonya)
Ölüm17 Aralık 1970 (90 yaşında)
Tiran, Arnavutluk
Defin yeriTiran, Varrezat e Sharrës
MilliyetArnavut
VatandaşlıkArnavut
Mezun olduğu okul(lar)Amerikan Kız Koleji, İstanbul (B.A.), Oberlin Koleji (Yüksek Lisans)
Meslekeğitimci, yayıncı
Önemli eser(ler)Yll'i Mëngjezit (Sabah Yıldızı), Boston, 1917–1920
Ebeveyn(ler)Dhimitër Qiriazi, Maria Qiriazi (Vodica)
Akraba(lar)Tashko Qiriazi, Kostandin Qiriazi, Theofania "Fanka" Qiriazi (Trajan), Gjerasim Qiriazi, Gjergj Qiriazi, Sevasti Qiriazi, Kristo Qiriazi, Naum Qiriazi, and Perikli "Pandi" Qiriazi[2][3]
Ödüller Halkın Öğretmeni
Ulusun Onuru
Yurtsever Faaliyet Nişanı

İmza

Paraskevi D. Kyrias olarak da bilinen Parashqevi Qiriazi[4] (2 Haziran 1880 - 17 Aralık 1970), hayatını Arnavut alfabesine ve yazılı Arnavut dilinin öğretimine adamış, Qiriazi ailesinin Arnavut öğretmeniydi. Arnavut alfabesinin biçimine karar veren Manastır Kongresi'ne[5] katılmış tek kadındı ve bir kadın derneği olan Yll' i Mengjesit'in kurucusuydu.[6] Parashqevi ayrıca 1919 Paris Barış Konferansı'na Arnavut-Amerikan topluluğunun bir üyesi olarak katıldı.[7] 1891'de Korça'da açılan ilk Arnavut Kız Okulu'nun müdürü Sevasti Qiriazi'nin kız kardeşidir.[8]

Biyografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Parashqevi, Manastır'da (şimdi Bitola, Manastır Vilayetinde, Osmanlı İmparatorluğu, bugünkü Kuzey Makedonya'da doğdu). Henüz 11 yaşındayken erkek kardeşi Gjerasim Qiriazi ve kız kardeşi Sevasti Qiriazi'ye Arnavutluk'taki ilk kız okulu olan ve 15 Ekim 1891'de açılan[9] Kız Okulu'nda (Arnavutça: Shkolla e Vashave) kızlara Arnavutça yazı öğretmeleri için yardım etmeye başladı.[5]

Daha sonra İstanbul'da Robert Kolej'de okudu. Mezun olduktan sonra 1887'de açılan ilk Arnavut okulu olan Mësonjëtorja'da kız kardeşi Sevasti ile birlikte ilkokul öğretmeni olarak Korçë'ye gitti[10]

1908'de Manastır Kongresi'ne katılmış ve orada bulunan tek kadın olmuştur.[5]

1909'da ilkokullar için bir abecedarium yayınladı. Manastır Kongresi yeni alfabeye karar vermiş olsa da alfabenin iki versiyonu hala onun kitaplarında mevcuttu, bu da Kongre'nin fikir birliğinin ne kadar kırılgan olduğunu gösteriyordu. Bununla birlikte, yeni Arnavut alfabesinin savunulması üzerine çok iyi bilinen bazı makaleler yayınladı:[11]

Parashqevi Qiriazi'den Abetare

Ayrıca Arnavutluk'un güneyindeki diğer köylerde çocuklar için eğitim ve gece okulları düzenlemesi ve yerel kütüphanelerin kurulmasına yardım etmesiyle tanınır.[10]

1909'da Yll' i Mëngjesit (Sabah Yıldızı) derneğinin kuruluşuna katkıda bulundu[12] ve sonrasında ABD'ye göç edincede 1917'den 1920'ye kadar aynı isimli dergiyi çıkarmaya devam etti.[6] Dergi iki haftada bir yayınlanıyor ve Arnavut siyaseti, toplumu, tarihi, filolojisi, edebiyatı ve folkloru üzerine makaleler içeriyordu.[10]

1914'te şehrin Yunan işgalinin sonucu olarak kız kardeşiyle birlikte Romanya'ya gitmek üzere Arnavutluk'tan ayrıldı.[9]

Daha sonra Amerika Birleşik Devletleri'ne gitti ve Arnavutların haklarını temsil etmek için 1919'da Paris Barış Konferansı'na katıldığı Arnavut-Amerikan topluluğunun bir üyesi oldu.[5][13]

Parashqevi 1921'de Arnavutluk'a geri döndü ve ardından oradaki siyasi gelişmeleri gözden kaçırmadan ilgiyle takip etti. Kız kardeşi Sevasti ve kayınbiraderi Kristo Dako ile birlikte Tiran ve Kamëz'de ailesinin adını taşıyan "Kyrias" Kadın Enstitüsü'nün kurucuları ve yöneticilerinden biri oldu.[14]

Parashqevi, 1939'daki İtalyan işgalinden başlayarak II. Dünya Savaşı boyunca katı bir anti-faşist olarak konumlandı. Anti-faşist görüşleri nedeniyle o ve kız kardeşi, Xhaferr Deva liderliğindeki Nazi yanlısı birimler tarafından Belgrad yakınlarındaki Anhaltelager Dedinje toplama kampına gönderildi.[15][14]

Burada hayatta kaldı ve savaştan sonra Tiran'a döndü, ancak o ve kız kardeşinin ailesi zulüm görmeye devam etti. Kristo Dako, Zog ile geçmişteki ilişkisi nedeniyle ölümünden sonra komünist rejim tarafından karalandı ve Kyrias aileleri Tiran'dan çıkmaya zorlandı. Parashqevi'nin iki yeğeni (Sevasti'nin oğulları) hapsedildi ve sonunda biri hapishanede öldü.

Arnavut bilim adamı Skënder Luarasi ve kadın politikacı Vito Kapo'nun çabaları sonunda Kyrias kardeşlerin kısmen rehabilitasyonunu sağladı.[15] Parashqevi, 17 Aralık 1970'te Tiran'da öldü.

Yayınlanmış çalışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağıdaki eserlerin Parashqevi Qiriazi tarafından yazıldığı bilinmektedir:

  • “Kortcha'daki Arnavut Kız Okulu”. Kadın XXXV için Yaşam ve Işık, nr. 8 (Boston: Woman's Board of Missions, Ağustos 1905).
  • "Türk İmparatorluğunda Okulların Gelişimi ve Arnavutluk İçin İdeal Bir Eğitim Sistemi", Arnavutluk'ta, Yakın Doğu'nun Ana Anahtarı (Boston: EL Grimes, 1919), s. 248-266. (2020'de yeniden yayınlandı, IAPS,978-1-946244-29-1 ).
  • Abetare për shkollat e para . (Manastır: Bashkimi i Kombit, 1909).

Mirası[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Parashqevi Qiriazi ve kız kardeşi Sevasti Qiriazi, Arnavutluk'ta halk arasında "Qiriazi Kız Kardeşler". "Arnavut eğitiminin anneleri" olarak kabul ediliyorlar.[16]
  • Arnavutluk ve Kosova'daki birçok eğitim kurumu ve kuruluşu onların adını taşıyor.
  • Arnavutluk Kamëz'de orijinal Kyrias Enstitüsü'nün (1922–1933) arazisinde Qiriazi adını taşıyan bir kolej açıldı.[17]
  • New York City'deki bir Arnavut-Amerikan Kadın Örgütü (AAWO), kız kardeşlerin adını taşıyor.[18]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Koliqi, Hajrullah (2009). Gruaja ndër shekuj : arsimimi dhe emancipimi i saj. Prishtinë: Universiteti i Prishtinёs & Libri shkollor. s. 373. ISBN 9789951077163. 21 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2023. (Arnavutça)
  2. ^ Elsie, Robert (2001). A Dictionary of Albanian Religion, Mythology, and Folk Culture. Library of Congress: New York University Press. ss. 97-212. ISBN 0-8147-2214-8. Erişim tarihi: 22 Ekim 2014. 
  3. ^ Sevasti Qiriazi-Dako. Jeta ime (Shkup: ITSHKSH, 2016), p. 327–330
  4. ^ Elsie, Robert (2010). Historical Dictionary of Albania. 2nd. Lanham – Toronto – Plymouth: The Scarecrow Press. s. 378. ISBN 978-0-8108-6188-6. 30 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2017. 
  5. ^ a b c d "Parashqevi Qiriazi". www.kolonja.com. 24 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ a b Prifti, Peter (1978). Socialist Albania since 1944: domestic and foreign developments, Volume 23. The MIT Press. s. 90. ISBN 0-262-16070-6. 30 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2010. 
  7. ^ Toska, Teuta. Parashqevi Qiriazi dhe viti i saj 1919. Tirana: ISSHP, 2020, 978-9928-4519-7-2
  8. ^ Young, Antonia; Young, Nigel; Hodgson, John; Bland William B. (1997). Albania. National Library of Australia: Clio Press. s. 48. ISBN 1-85109-260-9. 30 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2014. 
  9. ^ a b de Haan, Francisca; Daskalova, Krasimira; Loutfi, Anna (2006). A Biographical Dictionary of Women's Movements and Feminisms in Central, Eastern, and South Eastern Europe, 19th and 20th Centuries. Central European University Press. ss. 454-457. ISBN 9789637326394. 30 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2014. 
  10. ^ a b c "Parashqevi Qiriazi". www.kolonja.com. 27 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ Lloshi, Xhevat (2008). Rreth Alfabetit i Shqipes [About the Albanian Alphabet] (Arnavutça). National Library of Albania: Logosa. s. 183. ISBN 978-9989-58-268-4. 30 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2014. 
  12. ^ Problems of the struggle for the complete emancipation of women. National Library of Albania. 1975. s. 127. 30 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2014. 
  13. ^ Ingrid Sharp, Matthew Stibbe (14 Şubat 2011). Aftermaths of War: Women's Movements and Female Activists, 1918–1923. History of Warfare. 63. BRILL. s. 184. ISBN 978-9004191723. 30 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2023. Parashqevi Qiriazi was a member of the delegation the organization sent to Paris 
  14. ^ a b Sabile Keçmezi-Basha, Parashqevi Qiriazi, diplomatja e vetme grua në Konferencën e Paqes në Paris [Parashqevi Qiriazi, the only woman diplomat in the Paris Peace Conference] (Arnavutça), kosova-sot.info, 27 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 22 Ekim 2014, Parashqevi Qiriazi, u kthye në atdhe më 1921, edhe më tej ajo ndoqi me interes dhe mbështeti zhvillimet politike në Shqipëri, pa pushuar së shkruari për çështjen kombëtare. Në ndërkohë u bë një nga themelueset dhe drejtueset kryesore të Institutit Femëror "Kyrias" në Tiranë e Kamëz (1922–1933), duke e shndërruar institucionin në një nga shkollat e mesme më serioze në Shqipëri. Për shkak të qëndrimit të saj antifashist, më 15 tetor 1943 u internua nga Gestapoja në kampin Anhalt (Banjicë). I mbijetoi vdekjes dhe pas mbarimit të luftës u kthye në atdhe. Më 17 dhjetor 1970, vdiq në Tiranë. 
  15. ^ a b Familja atdhetare Qiriazi dhe mjeshtri i madh i turpit (T.B.) (Arnavutça), PrishtinaPress, 1 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi, Ndonëse të moshuara ( Sevasti Qiriazi- Dako 73 vjeç dhe Parashqevi Qiriazi 63 vjeç) për veprimtarinë e tyre patriotike dhe antifashiste ato u denoncuan tek gestapoja gjermane. Më 1943 tok me pjesëtarë të tjerë të familjes u arrestuan nga gjermanët dhe milicia e Xhaferr Devës dhe u dërguan në kampin e përqëndrimit '’Anhaltlager- Banjica'’të Beogradit, Jugosllavisë...
    Si rezultat i kësaj të motrat dhe familjet e tyre u bënë object përndjekjesh nga ana e regjimit. Dy djemtë e Sevastisë u burgosën si spiunë. Djali i vogël, Gjergji, duke mos u bërë dot ballë torturave, vrau veten më 1949. Pak më vonë vdiq edhe Sevastia, nga hidhërimi i thellë për humbjen e të birit.[As a result of this both sisters and their families became target of persecution from the regime. Both sons of Sevasti were imprisoned as "spies". The younger son, Gjergj, not resisting to the tortures, killed himself in 1949. Soon after Sevasti died, from the big despair of losing her son...]     
  16. ^ "Nënat e kombit, historia e motrave Sevasti dhe Parashqevi Qiriazi" [Mothers of the nation: History of sisters Parashqevi and Sevasti Qiriazi] (Arnavutça). "Bota Sot" Online. 30 Mart 2012. 13 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ "Kolegji Universitar Qirazi". qiriazi.edu.al. 16 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023. 
  18. ^ "AAOMQ Official Site". 9 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2023. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Parashqevi_Qiriazi&oldid=32227570" sayfasından alınmıştır