Macaristan'daki devrimler ve müdahaleler (1918–1920)

Vikipedi, özgür ansiklopedi

1918 ile 1920 yılları arasında Macaristan'da bir devrimler ve müdahaleler dönemi yaşandı. Macaristan Demokratik Cumhuriyeti, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda 1918'de Yıldızpatı Devrimi sırasında Mihály Károlyi tarafından Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun yıkıntılarından kuruldu. 1919'da cumhuriyet başka bir devrimle devrildi ve Macaristan Sovyet Cumhuriyeti kuruldu.[1] Çözülmemiş çatışmalar, 1919'da Macaristan ile komşu devletler (Romanya Krallığı, Sloven, Hırvat ve Sırp Devleti ve gelişmekte olan Çekoslovakya) arasında savaşlara yol açtı. Macaristan Sovyet Cumhuriyeti, Romanya işgalinden sonra sona erdi. Versay'daki 1920 Trianon Antlaşması, Macaristan Krallığı'nı yarattı.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız: Kızıl Terör (Macaristan) ve Macaristan Sovyet Cumhuriyeti
Avusturya-Macaristan

İki savaş arası yıllarda Orta Avrupa'nın değişken ve siyasi açıdan istikrarsız atmosferi bu dönemi güzel nitelendirmektedir.[2] Kasım 1918'de eski Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun dağılması ardından Macaristan'ın eski imparatorluğun topraklarını geri alma mücadelesine sahne olan bu dönem, Macaristan Demokratik Cumhuriyeti Devlet Başkanı Mihály Károlyi'nin Lenin tarafından gönderilen Bolşevik yanlısı Béla Kun lehine istifa ederek kaçmasıyla başladı.

Askeri çatışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız: Macaristan-Romanya Savaşı ve Macar-Çekoslovak Savaşı

Savaş sırasında Macar Kızıl Ordusu, Çekoslovakya ve Romanya'dan gelen birliklere karşı savaşırken, Fransa da ihtilaflara diplomatik olarak oldukça müdahil oldu. Savaşın son aşamasında, her iki taraftan 120.000'den fazla asker katıldı.[3]

İktidara gelmesinden sonraki bir hafta içinde komşu ülkelere kaybettiği toprakları geri alma vaadiyle gelen Bela Kun, Çekoslovakya'ya savaş ilan etti. Macar kuvvetleri 20 Mayıs'ta Yukarı Macaristan'ı işgal edip birkaç hafta içinde güney bölgelerini ele geçirdi.[4] İlerleyen Macar birlikleri karşısında, Müttefikler Macar hükûmetine baskı yapmaya başladılar ve harekâtın üçüncü haftasında Kun'un çok güvendiği Rus desteğinin gerçekleşemeyeceği anlaşılınca, Macaristan, Romanya kuvvetlerinin Tiszántúl'dan geri çekileceğine dair bir garanti ile birlikte Fransa tarafından verilen bir ültimatomdan sonra, yeni ilan edilen Slovak Sovyet Cumhuriyeti'nden çekilmek zorunda kaldı.

Rumenler, Fransız liderliğinin garantilerini hiçe saydılar ve Tisa Nehri'nin doğu kıyılarında kaldılar. İtilaf Devletleri'nin Romanya'ya dayatacağını iddia ettiği çekilem emrinin Romanya tarafından hiçe sayılacağını gören Macar hükûmeti, askerî güç tehdidini kesin olarak ortadan kaldırma kararı aldı.[5] Rumenleri Tiszántúl'dan atmayı, Rumen ordusunu yok etmeyi ve hatta Transilvanya'yı geri almayı planladılar. Ancak Macar saldırısı Rumen ordusu tarafından yenilgiye uğratıldı ve önceki tüm taahhütlere, anlaşmalara ve garantilere rağmen Rumenler Tisa Nehrini geçerek hızla Budapeşte'ye doğru ilerlediler. Macaristan'ın başkenti 4 Ağustos'ta, Bela Kun'un Viyana'ya kaçmasından sadece üç gün önce düştü. Macaristan Sovyet Cumhuriyeti'nin yıkılması ve Ağustos 1919'da başkenti Budapeşte de dahil olmak üzere Macaristan'ın bazı kısımlarının Romanya tarafından işgal edilmesi savaşı sona erdirdi.[6] Rumen birlikleri, Macaristan'dan savaş tazminatı olarak gördükleri büyük miktarda mala el koyduktan sonra Mart 1920'de Macaristan'dan çekildi.

Prekmurje ve Macaristan'a Karşı Yugoslav Müdahaleleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Sloven, Hırvat ve Sırp Devleti birleştirilmesinden kısa bir süre sonra, yeni Banat cumhuriyeti de 1 Kasım'da ilan edildi. Ancak Sloven, Hırvat ve Sırp Devleti, bölgenin ele geçirilmesi için orduya emir vermişti.[7] Nitekim Sırp Ordusu Banat'ın (Tamışvar dahil) batı ve orta bölgelerine girdi ve cumhuriyeti ortadan kaldırdı; Rumen ordusu da bölgenin doğusuna girdi. Baçka ve Baranya da Novi Sad Sırp yönetimine teslim edildi.

Bu arada doğu Međimurje'deki birkaç köyde bir isyan patlak verdi ve halk arasında hızla bölgeye yayıldı. Ertesi gün isyan bastırıldı ve bazı devrimciler idam edildi. 13 Kasım'da Sloven, Hırvat ve Sırp Devleti Međimurje'yi ele geçirmek için başarısız bir girişimde bulundular.[8] Nihayet 24 Aralık'ta zaten birleşik olan Yugoslavya Krallığı, Međimurje'ye başarılı olan başka bir saldırı başlattı ve Yugoslavya, Međimurje'nin tamamının kontrolünü ele geçirmeyi başardı. Bölgedeki çatışmalar Yugoslav saldırısının ardından sona erdi ve bölge Yugoslavya tarafından ilhak edildi.

29 Mayıs'ta, bağımsızlığından bir hafta sonra Macaristan Sovyet Cumhuriyeti tarafından işgal edilen yeni Prekmurje Cumhuriyeti ilan edildi. 1 Ağustos'ta Macaristan Sovyet Cumhuriyeti, Rumen güçleri tarafından devrildi ve kısa süre sonra Yugoslav Ordusu Prekmurje'ye girerek oradaki komünist yönetimi sona erdirdi.[6]

Trianon Antlaşması Baranya bölgesinin büyük kısmı Macaristan'a verilmesi, bölgede büyük protestolara ve ressam Petar Dobrović yönetimindeki bir grup insanın Sırp-Macar Baranya-Baja Cumhuriyeti ilan etmesine yol açtı. Bu Cumhuriyet sadece birkaç gün sürdü ve 25 Ağustos 1921'de, Trianon Antlaşması ile tanımlanan Macaristan sınırlarına uygun olarak Macaristan tarafından işgal edildi.

Sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Rumen birlikler Budapeşte'de ilerliyor

Bu sarsıntılı dönemi sona erdiren Macaristan-Romanya Savaşı'nda kesin Romanya zaferiydi.

Romanya hükûmeti, savaş tazminatı olarak gördükleri adına, ülkenin vagonlarının %50'sinin, besi hayvanlarının %30'unun, yirmi bin araba dolusu yemin teslimini istedi.[9]

1920'nin başlarında, Macaristan'dan yiyecek, kamyonlar, lokomotifler ve vagonlar, fabrika ekipmanları, hatta devlet dairelerinden gelen telefonlar ve daktilolar dahil birçok şeye el koydular; Macarlar, bunu yağma olarak değerlendirdi. Rumen işgali yaklaşık altı ay sürdü.

Rumen işgalinden sonra Miklós Horthy'nin "Beyaz Terör"ü, bir önceki "Kızıl Terör"e tepki olarak gerçekleştirilmiştir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023. 
  4. ^ Brecher, Michael; Wilkenfeld, Jonathan (29 Eylül 1997). A Study of Crisis (İngilizce). University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-10806-0. 
  5. ^ Division, Federal Research (1 Haziran 2004). Romania a Country Study (İngilizce). Kessinger Publishing. ISBN 978-1-4191-4531-5. 
  6. ^ a b Slavicek, Louise Chipley (2010). The Treaty of Versailles (İngilizce). Infobase Publishing. ISBN 978-1-4381-3132-0. 
  7. ^ White, George W. (2000). Nationalism and Territory: Constructing Group Identity in Southeastern Europe (İngilizce). Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-8476-9809-7. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023. 
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Macaristan%27daki_devrimler_ve_müdahaleler_(1918–1920)&oldid=32565960" sayfasından alınmıştır