Laz evleri

Ardeşen'in Şenyurt köyündeki geleneksel Laz evi

Acara'ya özgü oda evi

Fındıklı, Paçva'daki 100 yıllık bir Laz konağı

Acara'daki bir Laz evi, Verdzadze konutu

Laz evleri, Lazların ve Acaralıların yaşadığı ev türlerinden biridir. Çoğunlukla Lazlar tarafından inşa edildiği için bu şekilde isimlendirilmiştir. Yapımında geleneksel olarak taş ve ahşap kullanılan Laz evlerine çoğunlukla serander eşlik eder.

Yayılımı

Laz evleri, Türkiye Lazlarının yaşadığı ilçelerin kırsal bölgelerinde görülmektedir. Ayrıca Acara'nın güneybatısındaki kırsal kesimlerde Laz evlerine rastlamak mümkündür. Laz evi; Patskha evi, Dzhargvali Sakhli, Acara evi ve Oda evi ile beraber Acara'da yaygın olan 5 ev türünden biridir.

Özellikleri

Şekil olarak Acara'daki diğer evlere benzeyen Laz evleri, dikdörtgen veya kare plana sahiptir. Genellikle zorlu arazilere iki katlı inşa edilen Laz evlerinin düzeni çevreyle uyumlu olacak şekilde tasarlanır. Teras konumu nedeniyle eğimli bir arazinin üzerine kurulduğu için zeminin bir kısmı toprakla doldurulur, böylece yüzeyin tamamı ikinci katın zemin seviyesine eşit olur. Kalınlığı 1 metreyi bulan duvarlar, Laz inşaatçılar tarafından yatay bir taş yığınının üzerine dikilir. Fermente kireç binayı sağlamlaştırmak için kullanılır. Son olarak evin çatısı Marsilya kiremitleriyle örülür. Evin yüksekliği ise 2 ila 3 metre arasında değişim gösterir. Eski Laz evleri ise tarihi Kolhis'in diğer bölümlerinde olduğu gibi tek katlıydı. Gubaz Vanilişi, 19. yüzyılın ilk yarısında bu tür evlerin olduğunu köy büyüklerinin teyit ettiğini anlatır. Örneğin Sarpi köyündeki bilinen en eski konutlardan biri, düz ladin kütüklerinden yapılmıştır ve tek katlıdır. Bu evlere Jargvali Okhori deniyordu. Okhori, Lazca bir kelimedir ve ana depo, mutfak ve oturma odası anlamına gelir. Yakın zamana kadar, geleneksel olarak inşa edilmiş Okhoriler, Laz evlerinin ortasında oluyordu ve diğer tüm odalar o okhori ile bağlantılıydı. Bazen ev, özellikle kardeşlerin arası açıldığında veya kardeşlerden biri evlendiğinde ikiye bölünür ve sadece kapı ortak olurdu.

2016 yılında yapılan bir araştırmada Fındıklı'daki 10 Laz evi, Çamlıhemşin'deki 10 Hemşinli evi ve Şavşat'taki 10 Gürcü evi incelendi. Bu araştırmada Laz evlerinde Hemşinli ve Gürcü evlerinden farklı olarak mutfağın, evin ve evdeki yaşamın merkezi olacak şekilde konumlandırıldığı tespit edildi. Gürcü ve Hemşinli evlerinde ise oturma odasının evin merkezi olduğu bulundu. Aynı araştırmaya göre, Laz evlerindeki en güzel manzaraya sahip oda misafir odası olarak ayarlanırken, Hemşin evlerinde en güzel manzaraya bakan odalar ev halkının kaldığı odalar olarak ayarlanmaktadır.

İlk kat

İlk kat yiyecek ve tarımsal malzemelerin depolandığı mahzen işlevi görür ve tamamen taş duvarlarla çevrilidir. Denize yakın Laz evlerinde, evin alt katının bir kısmı bir tekne yapım atölyesi ve tarım aletlerinin depolanması için tasarlanırdı.

İkinci kat

Aile ikinci katta yaşar. İkinci katın yapımında ahşap kullanılır ve zemin kil ile kaplanır. En fazla 5 odanın bulunduğu katın alanı 28-30 metrekare arasında değişmektedir. Kapı, pencere ve dolapların yüksekliğinde insan uzunluğu esas alınır. Evin merkezinde genellikle aile salonu bulunur. Oturma odasında aile için hayati önem taşıyan su dolu kapların yerleştirildiği Otskare bölümü vardır. Su kapları, su ve yemeğin aile refahının temelini oluşturduğuna inanıldığından ev envanterinde özel bir yere sahiptir, Gümüş veya bakır olabilen su kapları içme suyunu muhafaza etmek için tasarlanır. Evlerin bir bölümü toprak zeminlidir. Toprak zeminli olan bölüm Lazcada "çamura şekil verme" anlamına gelen modi olarak adlandırılır. Evlerde yeni evlenen çiftlerin kalması için tasarlanmış birkaç yatak odası olabilir. Bu odalarda normalde evdeki yaşlı çiftler kalıyor olsa da, eve bir misafir geldiğinde bu oda misafire verilir. Evin köşesinde bir ocak bulunmaktadır. Evdeki ocak sayısı evde kalan aile sayısına göstermektedir. Gubaz Vanilişi'ye göre, ocağın yanında oturmak yaşlılara verilen bir ayrıcalıktır. Kayınvalide eve misafir geldiği zaman en büyük oda kayınvalideye verilir.

Laz konakları

Soylu veya zengin ailelerin kaldığı Laz evleri ise genellikle konak olarak adlandırılır ve daha dayanıklıdır. İlk dış duvar dayanıklı malzemeden, meşe veya kestaneden yapılır. Ahşap iskeletin içi Safranbolu evlerinde olduğu gibi taşla örülür. Dış cepheler sanatsal-dekoratif bir görünüme sahip olmasının yanında kurşun geçirmez olduğu için savunma açısından önemlidir. İç duvarlar ise tamamen ahşaptan yapılır. Sarpi Etnografya Müzesi'nde bu tarz Laz konağı maketleri bulunmaktadır.

Hemşin evleri

Laz evlerinden esinlenerek yapılan, genelde Laz ustalarca inşa edilen Hemşin evleri Laz evlerine kıyasla daha büyüktür. Hemşinlilerde ataerkil aile yapısı görüldüğü için evlenen çiftler genellikle babanın evine yerleşir. Bu yüzden Hemşinlilerde 15 odalı ve 3 katlı taş konak tipi evler de görülmektedir. Lazlarda ise evlenen erkek evden ayrılarak kendi evine inşa ederdi.

Kaynakça

ადამია, 1967; მგელაძე, შოშიტაშვილი, მიქელაძე, ტუნაძე, 2009. Gürcistan Acara Etnolojik Sözlüğü 30 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

• Doğu Karadeniz Bölgesi Geleneksel Konutlarında Mekânsal Kademelenme 26 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.