Irkıl
| Makale serilerinden |
 |
 Dosya |
Irkıl Han - Türk ve Altay mitolojisinde söylencesel Şaman. Arkıl Han olarak da bilinir. Şamanların atası olarak kabul edilir. Yeryüzündeki ilk şamandır. Üç yıl önce ölenleri bile diriltir, körlerin gözünü açar. Anlatıldığına göre o kadar güçlüdür ki, hiçbir tanrıyı tanımaz. Tanrı Ayığ Han onu yanına çağırtarak bu gücü nereden aldığını sorar. O da, hiçbir yüce güç tanımadığını ve yaptıklarının kendi gücü ile olduğunu söyleyerek tanrıya karşı saygısızlık yapar. Bunun üzerine Ayığ Han, Irkıl’ı ateşe attırarak yaktırır.[1] Onun yandığı bu ateş diğer gelecek kamların ruhlarını oluşturur. Türk ayin ve törenlerinin temellerini atan kişi olarak da bilinir.
Irık (Irk)[değiştir | kaynağı değiştir]
Irık (Irk) sözcüğü Eski Türkçede Falcılık ve Kehanet anlamına gelir.[2] Gelecekten haber verme demektir. Falcılık tüm toplumlarda değişik nesnelerle gerçekleştirilen bir uygulamadır. Özellikle Türk masallarında Çingenelerle özdeşleşmiş bir kavramdır. Falcılara Irkçı adı verilir. Irkıl Han’ın adı da bu isme dayanır. Irklamak (Irıklamak) ise kehanette bulunmak, falcılık yapmak, gelecekten haber vermek demektir.
Bu isim Oğuz Şecerelerinde "Irkıl Hoca" olarak yer alır.[3] İlk şamanın adı olan "Arkıl" ya da "Irkıl" adının özü "Irk" sözcüğüdür (Abdülkadir İnan'a göre Latinlerin "Orakul"ları da Türk mitolojisine aittir ve Türkçe "ırk" kökünden gelmektedir.[4] Ancak bu sadece bir varsayımdır.) Eski Türkçede "ırk bakmak", fala bakmak anlamına gelir. Eski Türk inanışlardaki fal uygulamalarını anlatan bir kitabın adı "Irk Bitik" olarak geçer.[5]
Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
(Ar/Ir) kökünden türemiştir. Irlamak, yırlamak fiilleriyle igilidir. Konuşmak, şarkı söylemek içeriğiyle bağlantılıdır. Konuşmak, çağıldamak, ezgi, şarkı söylemek anlamlarını taşır. Moğolca İre, Türkçe Irım sözcükleri kehanet demektir. Irık kelimesi, kehanet, büyülü söz anlamlarını taşır.[6] Irk ise fal demektir.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Divanü Lûgat-it-Türk de Şamanizme Ait Kelimeler, Abdülkadir İnan". 1 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2012.
- ^ Pertev Naili Boratav, Türk Mitolojisi, Oğuz-Anadolu-Azeri-Türkmen, Bilgesu Yayınları, 2012, Çeviri: Recep Özbay
- ^ Oğuz Destanlarında Irkıl Ata, Abdülkadir İnan, Ankara, 1987
- ^ Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi
- ^ "Irkıl ne demek". 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Türk Mitoloji Sözlüğü, Pınar Karaca (Aan Arkıl Oyun)
| Türk mitolojisi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |