Fransa'nın Cezayir'i İşgali

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Fransa'nın Cezayir'i İşgali
Fransız sömürge savaşları

Konstantin'in işgali
TarihAna direniş 1827-1847[1] Ancak 1847den 1903'e kadar da direniş devam etti.
Bölge
Cezayir, Osmanlı İmparatorluğu
Sonuç Fransız zaferi
Cezayir'in Fransa'ya ilhakı
Taraflar
Fransa Krallığı

Osmanlı İmparatorluğu

Komutanlar ve liderler
Bertrand Clausel

Hüseyin Dayı
Ahmed Bey bin Muhammed Şerif
Abdülkadir Cezayiri

Lalla Fatma N'Soumer
Abd al-Rahman of Morocco
Güçler

Başlangıçtaki işgal gücü:

Bilinmiyor
Kayıplar
150,000-200,000
[4][5][6][7][8][9]		 Bilinmiyor[10][11][12][13]

Fransa'nın Cezayir'i İşgali Fransa Krallığı'nın Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı Cezayir-i Garp Eyaleti (diğer adıyla: Cezayir Beylerbeyliği)'ni işgalidir. 1827- 1830 arası işgal öncesi Cezayir abluka altına alınmıştır. 1830'da Cezayir'in işgali ile birlikte Cezayir'de 300 yıldan fazla süren Osmanlı egemenliği sona erdi ancak toplu direniş 1847'ye kadar kısmi direniş ise 1903'e kadar devam etmiştir. Cezayir'in işgali Fransa'daki iç siyasi çekişmenin ortasında gerçekleşmiş olup sonraki yıllarda Fransa ülkedeki direnişi kırmak için ek askeri kuvvetler getirmiştir. 1827'de Cezayir-i Garp eyaleti'nin yöneticisi Hüseyin Dayı ile Fransız konsolos arasındaki bir tartışma ablukaya dönüştü ve ardından Fransa'nın Temmuz Monarşisi, 1830'da Cezayir'i işgal edip hızla ele geçirdi ve diğer kıyı topluluklarını ele geçirdi. Fransa'daki iç siyasi çekişmelerin ortasında, bölgenin kontrolünü elde tutmak için defalarca kararlar alındı ve sonraki yıllarda ülkenin iç kesimlerindeki direnişi bastırmak için ek askerî güçler getirildi.

Başlangıçta Cezayir direnişi esas olarak Konstantin'de Ahmet Bey bin Muhammed Şerif (Hacı Ahmet bey) komutasındaki ve özellikle doğuda Cezayir Beylerbeyliği'ni yeniden kurmak isteyen güçler ile batı ve merkezdeki milliyetçi güçler arasında bölünmüştü.Fransızlar bu bölünmüşlükten de maalesef istifade ettiler, Abdülkadir el-Cezairî yönetimindeki milliyetçilerle yapılan anlaşmalar, Fransızların ilk olarak 1837 Konstantin Kuşatması ile elde edilen Dayılık kalıntılarının ortadan kaldırılmasına odaklanmasını sağladı. Abdülkādir batıda sert bir direniş göstermeye devam etti. Nihayet 1842'de geniş çaplı ve ağır Fransız askerî harekâtıyla Fas'a sürüldü, Fransız-Fas Savaşı'ndaki yenilgisinin ardından Fransız diplomatik baskısı altındaki Fas hükûmeti ona saldırıp Fas'tan çıkarana kadar gerilla savaşı yürütmeye devam etti. 1847'de Fransız kuvvetlerine teslim oldu. Bazı hükûmetler ve akademisyenler Fransa'nın Cezayir'i fethini bir soykırım olarak değerlendirmiştir.[14][15][16]

Cezayir Beylikleri (vilayetleri). Dar-es-Soltan doğrudan Dayı tarafından kontrol edilen kısımdı

.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Cezayir'in kıyı ve dağlık kesimleri Cezayir-i Garp Eyaleti yönetimi (Cezayir Dayılığı) tarafından kontrol ediliyordu. Beylik (veya Dayılık), nominal olarak Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçası olsa da,[17] Osmanlı Sultanı'ndan bağımsız hareket ediyordu.[18] dayı tüm beyliği yönetti, ancak yalnızca Cezayir ve çevresinde doğrudan kontrol uyguladı, Beylikler (Valilikler) ülkenin Batı, Merkez ve Doğu bölgelerinde kuruldu. Bölgenin geri kalanı (iç kısımların çoğu dahil), sözde Cezayir tarafından kontrol edilse de, her zaman olmasa da genellikle Dayı'ya vassal olarak hareket eden yerel Berberiler ve Arapların liderlerinin kontrolü altındaydı. Kuzey Sahra bölgelerinde Tuggurt Sultanlığı gibi bazı vaha krallıkları Naiplik tarafından kontrol ediliyordu.[19] Sahranın iç kısımları sadece dayı tarafından talep edilirken, gerçekte tamamen kabile konfederasyonları ve Kel Ahaggar gibi daha küçük krallıklar tarafından kontrol ediliyordu.[20] Dayı, Garp ocakları'nın Yeniçerileri tarafından destekleniyor veya bazı durumlarda kontrol ediliyordu, ancak 1817'den sonra güçleri büyük ölçüde sınırlandırıldı. [kaynak belirtilmeli] Bölge batıda Fas ve doğuda Tunus Beyliği ile sınırlıydı. Batı sınırı, Tafna Nehri, onu kesen ortak kabile bağlantıları olduğu için geçişken bir yapıya sahipti.

Cezayir Dayılığı, Akdeniz ve Kuzey Atlantik'teki Hristiyan gemilerine ve kıyı yerleşimlerine saldıran Berberi korsanlar ve Berberi Köle Ticareti yapanların ana üslerinden biriydi. Diğer Berberi Sahilleri gibi Cezayir Krallığı da Avrupa, Amerika ve Sahra altı Afrika'dan ele geçirilen köle ve malların ticaretiyle geçiniyordu. Avrupalı güçler misilleme olarak farklı vesilelerle Cezayir'i bombaladı ve Birleşik Devletler, Hristiyan gemilerine karşı Cezayir korsanlığına son vermek için Berberi Savaşları'nı kışkırttı.[21]

Cezayir'in fethi Fransa'da Bourbon Restorasyonu'nun son günlerinde Fransa Kralı X. Charles tarafından başlatıldı. Amaç, Berberi korsanlığına kesin bir son vermek ve kralın Fransız halkı arasındaki, özellikle de Napolyon Savaşları gazilerinin yaşadığı Paris'teki popülaritesini artırmaktı. Fransızlar Cezayir'i işgal ettikten sonra Cezayir köle ticareti ve korsanlık derhal sona erdi.[22]

Yelpaze Olayı[değiştir | kaynağı değiştir]

1795-96 yıllarında Fransız Cumhuriyeti, Fransız ordusu için Cezayir'deki iki Yahudi tüccardan buğday satın almak üzere sözleşme yaptı. Cezayir Dayısı Hüseyin Dayı'ya borçları olan tüccarlar, Fransa kendilerine olan yükümlülüklerini yerine getirene kadar bu borçları ödeyemeyeceklerini beyan ettiler. Dayı, bu durumu düzeltmek için Fransız konsolosu Pierre Deval ile başarısız bir şekilde müzakere etti ve Deval'in kendisine karşı tüccarlarla işbirliği yaptığından şüphelendi, özellikle de Fransız hükûmeti 1820'de tüccarlara ödeme yapmak için hiçbir hüküm vermediğinden. Deval'in Annâbe konsolosu olan yeğeni Alexandre, daha önceki anlaşmalara rağmen Annâbe ve El Kala'daki Fransız depolarını güçlendirerek Dayı'yı daha da kızdırdı.[23] Fan Olayı'nın başlıca nedeni olarak ödenmeyen borçlar gösterilse de David Todd, A Velvet Empire (Kadife İmparatorluk) adlı kitabında tartışmanın asıl nedeninin El Kala'da daha önce kullanılmayan bir depoyu tahkim etme girişimleri olduğunu ileri sürmektedir: French Informal Imperialism in the Nineteenth Century adlı kitabında, tartışmanın asıl nedeninin Fransızların El Kala ve yerel bölgeyi Fransızlar için bir sömürge karakoluna dönüştürmek amacıyla El Kala'da daha önce kullanılmayan bir depoyu tahkim etme girişimleri olduğunu ve Dayının borçlarla ilgili tartışmasının ikincil bir endişe olarak ortaya çıktığını ileri sürmektedir.[24]

"Fan Affair" yani "Yelpaze Olayı" gerilimi işgale taşımıştır.

Deval'in tatmin edici cevaplar vermeyi reddettiği 29 Nisan 1827 tarihli tartışmalı bir toplantıdan sonra, Dayı, Deval'e sineklik (o zamanlar Yelpaze olarak da adlandırılıyordu) ile vurdu. X. Charles, diplomatik temsilcisine karşı yapılan bu hakareti kullanarak önce Dayıdan özür dilemesini talep etti, ardından da Cezayir limanına karşı bir abluka başlattı. Abluka üç yıl sürdü ve bu durum Cezayir ile iş yapamayan Fransız tüccarların zararına olurken, Berberi korsanlar hala ablukadan kaçabiliyordu. Fransa 1829'da Dayı'ya müzakere önerisiyle bir elçi gönderdiğinde, Dayı abluka gemilerinden birine top ateşi açarak karşılık verdi. Bunun üzerine Fransızlar daha güçlü bir eylemin gerekli olduğuna karar verdiler.[25]

Büyükelçinin ziyaretinin başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından Charles, sert bir muhafazakâr olan Jules, Prens de Polignac'ı Cumhurbaşkanı olarak atadı. Bu durum, o dönemde Temsilciler Meclisi'nde çoğunluğa sahip olan liberal Fransız muhalefetini kızdırdı. Polignac, Kuzey Afrika'yı esasen bölmek için Kavalalı Mehmed Ali Paşa ile müzakerelere başladı. Ali, nominal olarak Osmanlıların vassalı olmasına rağmen, sonunda bu fikri reddetti. Halkın görüşü Polignac ve Kral'a karşı yükselmeye devam ederken, Cezayir'in ele geçirilmesi gibi bir dış politika zaferinin görüşleri tekrar lehlerine çevireceğine karar verdiler.[26]

Cezayir'in İşgali[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Cezayir'in İşgali (1830)
Pierre-Julien Gilbert'ce resmedilen Sidi Fredj çıkartması.
1830'da Cezayir'in alınması sırasında Amiral Duperré'nin saldırısı.
Musée de l'Armée, Paris'deki süslü Osmanlı topu, uzunluk: 385cm, cal:178mm, ağırlık: 2910, taş mermi, 8 Ekim 1581'de Cezayir'de kuruldu, 1830'da Cezayir'de Fransa tarafından ele geçirildi.

Amiral Duperré 635 gemiden oluşan bir donanmanın komutasını [kaynak belirtilmeli] Toulon'da aldı ve ardından Cezayir'e yöneldi. İlk olarak 1808'de Napolyon komutasındaki Binbaşı Boutin tarafından Cezayir'in işgali için geliştirilen planı izleyen General de Bourmont, 14 Haziran 1830'da Cezayir'in 27 kilometre (17 mi) batısında, Sidi Fredj'de 34.000 askeri karaya çıkardı. Fransızlara karşı koymak için Cezayir dayısı, 7.000 Yeniçeri, Konstantin ve Oran beylerinden 19.000 asker ve yaklaşık 17.000 Kabiliyeli milis gönderdi.[27] Fransızlar güçlü bir sahil başı kurdular ve kısmen üstün topçuluk ve daha iyi organizasyon sayesinde Cezayir'e doğru ilerlediler. Fransızlar 19 Haziran'da dayı'nın ordusunu Satvali Muharebesi'nde ardından Sidi Khalef Muharebesi'nde yendiler ve üç haftalık bir harekâtın ardından 5 Temmuz'da Cezayir şehrine girdiler.[28] Dayı, özgürlüğü ve kişisel servetini elinde tutma teklifi karşılığında kapitülasyonu kabul etti. Beş gün sonra ailesiyle birlikte Napoli'ye sürgüne gitti. Türk yeniçerileri de Türkiye'ye gitmek üzere bölgeden ayrıldılar.[29] Dayı'nın ayrılmasıyla bölgede 313 yıl süren Osmanlı egemenliği sona erdi.

Fransız komutanlığı sözde halkın özgürlüklerini, mülklerini ve dini özgürlüklerini korumayı kabul etmiş olsa da, Fransız birlikleri derhal şehri yağmalamaya, keyfi nedenlerle insanları tutuklamaya ve öldürmeye, mülklere el koymaya ve dini mekanlara saygısızlık etmeye başladı. Ağustos ortasına gelindiğinde, Türk otoritesinin son kalıntıları da önemli mal varlıklarını tasfiye etme fırsatı bulamadan apar topar sınır dışı edildi.[29] Bir tahmine göre, yağma sırasında elli milyon franktan fazla mal varlığı özel ellere geçti.[30] Bu faaliyetin Fransız işgalcilerle yerliler arasındaki gelecekteki ilişkiler üzerinde derin bir etkisi oldu. 1833'te bir Fransız komisyonu şöyle yazıyordu: "Suçluluğu her zaman şüpheli olan insanları basit bir şüpheyle ve yargılamadan ölüme gönderdik... güvenli bir şekilde seyahat eden insanları katlettik... barbarlıkta barbarları geride bıraktık."[29] Türklerin kovulması, bölgenin önemli bir kısmında Fransız işgaline karşı direnişin hemen ortaya çıktığı bir güç boşluğu yarattı. [31]

Temmuz 1830'daki Temmuz Devrimi sırasında X. Charles tahttan indirildiğinde ve kuzeni Louis-Philippe, "vatandaş kral" olarak, anayasal monarşi'ye başkanlık etmek üzere atandığında Cezayir'in ele geçirildiği haberi Paris'e henüz ulaşmamıştı. Cezayir seferinin liberal muhaliflerinden oluşan yeni hükûmet, eski rejim tarafından başlatılan işgali sürdürme konusunda isteksizdi. Bununla birlikte, zafer son derece popülerdi ve Louis-Philippe'in yeni hükûmeti işgal kuvvetlerinin sadece bir kısmını geri çekti. Bône ve Oran'ı işgal etmek üzere birlikler gönderen General Bourmont, Charles'ı yeniden tahta çıkarmak üzere Fransa'ya dönme düşüncesiyle birliklerini bu yerlerden geri çekti. Birliklerinin bu çabayı desteklemediği anlaşılınca istifa etti ve İspanya'ya sürgüne gitti. Louis-Philippe Eylül 1830'da onun yerine Bertrand Clauzel'i getirdi.

Staouéli'deki muharebeye katılmış olan Titteri beyi, Oran ve Konstantin beyleriyle Fransızlara karşı direnişi koordine etmeye çalıştı, ancak liderlik konusunda anlaşamadılar. Clauzel Kasım ayında 8.000 kişilik bir Fransız kolunu Titteri'nin başkenti Médéa'ya götürdü ve çatışmalarda 200 adam kaybetti. Blida'da 500 adam bıraktıktan sonra, bey geri çekildiği için Médéa'yı direnişle karşılaşmadan işgal etti.

İşgalin Genişlemesi[değiştir | kaynağı değiştir]

1877 Cezayir, Oran ve Constantine'den oluşan üç Fransız departmanının haritası
Fransız işgalinin kronolojik haritası

Clauzel Cezayir'de resmi bir sivil idare kurdu ve düzgün bir sömürge varlığı oluşturmak amacıyla zuhaflar ya da Fransız kuvvetlerine yerli yardımcılar toplamaya başladı. O ve diğerleri, tarım arazisi satın almak ve Avrupalı çiftçilerin yerleşimini sübvanse etmek için bir şirket kurarak land rush hareketini tetiklediler. Clauzel Mitidja Ovası'nın tarım potansiyelini fark etti ve burada büyük ölçekte pamuk üretimi yapılmasını öngördü. Genel vali olarak ikinci döneminde (1835-36), makamını araziye özel yatırım yapmak için kullandı ve yönetimindeki ordu subaylarını ve bürokratları da aynı şeyi yapmaya teşvik etti. Bu gelişme hükûmet yetkilileri arasında Fransa'nın Cezayir'e daha fazla müdahil olmasına yönelik bir ilgi yarattı. Hükûmette nüfuz sahibi olan ticari çıkar sahipleri de Fransız işgal bölgesinin genişletilmesinde kârlı arazi spekülasyonu olanaklarının farkına varmaya başladı. On yıllık bir süre içinde büyük tarım arazileri oluşturdular, fabrikalar ve işletmeler inşa ettiler ve ucuz yerel işgücü satın aldılar.

Clauzel ayrıca Fransız idaresi altında çalışacak "yerel" yöneticiler sağlamak için Tunus beyiyle görüşerek Fransız nüfuzunu Oran ve Konstantin'e yaymaya çalıştı. Bey, bu fikrin doğasında var olan bariz çatışmaları görerek reddetti. Fransız dışişleri bakanlığı Clauzel'in Oran'da bir Fas beyinin kurulması için Fas'la yürüttüğü müzakerelere itiraz etti ve 1831 başlarında yerine Baron Berthezène'i getirdi.

Berthezène sömürgeleştirmeye karşı çıkan zayıf bir yöneticiydi.[32] En büyük askeri başarısızlığı, Fransızlara verdiği destek ve yolsuzlukları nedeniyle halkı kendisine karşı kışkırtan Médéa beyini desteklemeye çağrıldığında geldi. Berthezène, bey ve Fransız garnizonunu çıkarmak için Haziran 1831'de birlikleri Médéa'ya götürdü. Cezayir'e dönüş yolunda Kabyle direnişi tarafından sürekli taciz edildiler ve Berthezène'in kontrol edemediği panik içinde geri çekilmeye zorlandılar. Bu geri çekilme sırasında Fransız kayıpları büyüktü (yaklaşık 300) ve zafer direnişin alevlerini körükleyerek sömürge yerleşimlerine saldırılara yol açtı.[33] Artan sömürge mali çıkarları daha güçlü bir el için ısrar etmeye başladı ve Louis-Philippe 1831'in sonunda Savary, Rovigo Dükü ile bunu sağladı.

Rovigo, Clauzel'in ele geçirdiği ve daha sonra Kabiliyeliler'in direnişi nedeniyle kaybettiği Annâbe (Bone) ve Bicâye şehirlerinin kontrolünü yeniden ele geçirdi. Toprağın sömürgeleştirilmesi ve mülklerin kamulaştırılması politikalarını sürdürdü. Cezayir'deki direnişi acımasızca bastırdı ve askeri varlığı mahallelere kadar yayıldı. Baskının açıkça şiddet içeren doğası nedeniyle 1833'te geri çağrıldı ve yerine Baron Voirol geçti. Voirol Oran'da Fransız işgalini kurdu ve başka bir Fransız generali olan Louis Alexis Desmichels'e Arzew ve Mostaganem üzerinde kontrol sağlayan bağımsız bir komuta verildi.

22 Haziran 1834'te Fransa, yaklaşık iki milyon Müslüman nüfusa sahip olduğu tahmin edilen Cezayir'in işgal altındaki bölgelerini askeri bir koloni olarak resmen ilhak etti. Koloni, idari kararname yetkisi de dahil olmak üzere hem sivil hem de askeri otoriteye sahip bir askeri vali tarafından yönetiliyordu. Valinin otoritesi nominal olarak kıyıya yakın bir "sınırlı işgal" alanı üzerindeydi, ancak Fransız sömürgeciliğinin bu alanların ötesine yayılmasının gerçekleri, yerel halkın direnişinin devam etmesini sağladı. Sınırlı işgal politikası 1840 yılında tam kontrol için resmen terk edildi. Voirol'un yerine 1834'te Jean-Baptiste Drouet, Comte d'Erlon koloninin ilk valisi oldu ve kendisine Abdülkadir el-Cezairî'nin yükselen tehdidi ve Konstantin'in hükümdarı Ahmed Bey'e boyun eğdirme konusundaki Fransız başarısızlıklarını ortadan kaldırma görevi verildi.

Küçük Cezayir direnişleri (1830'lar)[değiştir | kaynağı değiştir]

Blida[değiştir | kaynağı değiştir]

Birinci Blida Muharebesi'nde, Muhammed Beni Zamum liderliğindeki Berberi-Cezayir kuvvetleri Fransız ordusunu en az kayıpla mağlup etti.[34] Fransız kuvvetleri, ilk başta onları karşılayan ve kısa süre sonra ani ve güçlü bir şekilde dağdan saldıran Cezayirliler tarafından stratejik olarak pusuya düşürüldü.[35]

İkinci Blida Muharebesi'nde Cezayir kuvvetleri pusu kurarak Fransızların geri çekilmesini sağladı. Her iki muharebe de 1830'da yapıldı ve Fransa Blida'yı ancak 1839'da ele geçirebildi.[34]

Bicaye[değiştir | kaynağı değiştir]

Bicaye, ele geçirilene kadar Fransızlarla sürekli çatışmalar yaşadı. Dayı'nın düşüşünden sonra Mézzaïa kabileleri şehri ele geçirdi. 1831'de kendilerine karşı düzenlenen küçük bir Fransız seferini bozguna uğrattılar. Bununla birlikte, 1833'te Fransa, Kabiliye ve Kuloğlu kuvvetlerinden şehri en az kayıpla ele geçirdi. Cezayirli Kabiliyeliler 1835'te şehri yeniden ele geçirmeye çalıştılar, ancak daha iyi donanımlı Fransız birlikleri karşısında başarısız oldular.[36]

Mitidja[değiştir | kaynağı değiştir]

1834 yılında Maximilien Joseph Schauenburg liderliğindeki Fransızlar Hadjout şehrine saldırdı. Cezayirli Direnişçiler Fransılara karşı gerilla taktikleri kullandı, ancak Ağustos 1835'te direniş bastırıldı. 23 Şubat 1837'de ise Fransızlar Mitidja ovalarında Cezayir direnişine karşı harekâtlarına devam ettiler. Fransızlar 24 Şubat'ta Mitidja ovalarında Cezayir direnişiyle karşılaştılar ve o sırada hala Cezayirli kabilelerin yönetimi altında olan Larbaa şehrine doğru ilerlediler. Şehir iki gün sonra ele geçirildi.[37]

Zwawalar[değiştir | kaynağı değiştir]

8 Mayıs 1837'de Col des Beni Aïcha, İsser ve Amraoua bölgelerinden gelen Kabiliyeliler, Fransız yönetimi altındaki Reghaïa'nın Mercier çiftliğine baskın düzenledi. Bu durum Fransızları Zwawa Kabilelerine ve İsser Kabilelerine karşı bir saldırı başlatmak için motive etti. 17 Mayıs'ta Fransızlar Zwawaları Thénia'dan geri püskürttü. Bu arada Fransızlar Isser ve Amraoua kabileleri tarafından pusuya düşürüldüler ama kısa sürede püskürtüldüler. 18 ve 19 Mayıs'ta Fransız 2. Hafif Piyade Tümeni Béni Aïcha'da birkaç yüz Cezayirli savunmacıyı bozguna uğrattı. Fransızlar üç, Cezayirliler ise 18 askerini kaybetti. Aynı gün, birkaç yüz Kabiliyeli Fransız ordusunu pusuya düşürmeye çalıştı, ancak kolayca yenildiler ve önemli kayıplar verdiler.[38]

Abdülkadir'in Yükselişi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Abdülkadir el-Cezairî

Emir Abdülkadir, Abdülkadir İbn Muhiddin İbn Mustafa İbn Muhammed İbn Muhtar el-Hasani el-Cezairi (Arapça: عبد القادر ابن محي الدين ابن مصطفى ابن محمد ابن المختار الحساني الجزائري )[39] Mayıs 1807'de Cezayir'in Vahran ilinde doğdu.Bir din adamının ve marabut'un oğlu olan Abdülkadir, varlıklı ve dindar bir ailede doğdu ve bu nedenle kendisi de çeşitli eğitim türlerinden yararlandı. İslami ilimler, Kur'an-ı Kerim, antik ve modern tarih, felsefe, filoloji, astronomi, coğrafya ve tıp üzerine Yunan ve Arap eserleri okumuştur.[40] Abdülkadir 14 yaşındayken hafız unvanını aldı ve Kuran pasajlarını açıkladığı aile camisinde çalışmalarda bulundu.[40] 18 yaşında, 1825 yılında Abdülkadir ve babası Hac ibadetini yerine getirdiler. Mekke'de hac görevlerini yerine getirdikten sonra Şam'a gittiler ve burada birkaç ay eğitim gördüler. Bu konaklamadan sonra Bağdat'a bir hac ziyareti daha yaptılar. 1828'de evlerine dönmeden önce bir kez daha hac yaptılar.[40]

Abdülkadir'in babası ve dini bir kardeşliğin lideri olan Muhieddine, Dey'in yönetimine karşı çıktığı için Dey'in hapishanelerinde zaman geçirmişti,[41] 1832'de Oran'da Fransızlara ve makhzen müttefiklerine karşı saldırılar başlattı. Aynı yıl, Muasker yakınlarındaki bölgelerdeki kabile ileri gelenleri Muhieddine'nin oğlu yirmi beş yaşındaki Abdülkadir'i cihada liderlik etmesi için seçtiler. Dönemin parlamento üyesi Alexis de Tocqueville 1837 tarihli Cezayir Mektubu'nda Abdülkadir'in iktidara gelişini şöyle anlatır:[42]

Cezayir eyaletinin batısında, Fas imparatorluğunun sınırlarına yakın bir yerde, uzun zamandır çok ünlü bir marabut ailesi bulunur. Muhammed'in soyundan gelirler ve adları tüm krallıkta saygıyla anılır. Fransızlar ülkeyi ele geçirdiğinde, bu ailenin reisi Muhiddin adında yaşlı bir adamdı. Muhiddin, doğuştan gelen bu özelliğine Mekke'de bulunmuş olma ve Türklerin baskılarına uzun süre ve enerjik bir şekilde karşı koymuş olma avantajını da eklemiştir. Kutsallığı büyük saygı görüyordu ve becerisi iyi biliniyordu. Çevredeki kabileler, iktidarın yokluğunun insanlarda yarattığı dayanılmaz rahatsızlığı hissetmeye başladıklarında, Muhiddin'e geldiler ve işlerini devralmasını önerdiler. Yaşlı adam hepsini geniş bir düzlükte bir araya topladı; orada onlara kendi yaşında yeryüzüyle değil gökle ilgilenmeleri gerektiğini, tekliflerini reddettiğini, ancak oylarını onlara gösterdiği küçük oğullarından birine devretmeleri için yalvardığını söyledi. Vatandaşlarını yönetecek bu kişinin sıfatlarını uzun uzun sıraladı: erken dindarlığı, Kutsal Yerlere yaptığı hac ziyaretleri, Peygamber soyundan gelmesi; kardeşlerinin arasında onu tanımlamak için göklerin kullandığı birkaç çarpıcı ipucunu açıkladı ve Araplara bir kurtarıcı müjdeleyen tüm eski kehanetlerin açıkça onun için geçerli olduğunu kanıtladı. Aşiretler ortak bir anlaşmayla Muhiddin'in oğlunu emir-el-müminin, yani müminlerin lideri ilan ettiler."

O zamanlar sadece yirmi beş yaşında ve kötü görünümlü olan bu genç adamın adı Abdülkadir'di.[43]

Emîrü'l-mü'minîn (inananların komutanı) olarak tanınan Abdülkadir, kısa sürede batı bölgelerindeki kabilelerin desteğini kazandı. 1834 yılında, o sırada Oran eyaletinin askeri komutanı olan General Desmichels ile bir Desmichels Antlaşması imzaladı.[44] Fransız yönetimi tarafından gönülsüzce kabul edilen antlaşmada Fransa, Abdülkadir'i Muasker (Oran) vilayetinde Fransız kontrolü altında olmayan bölgelerinin egemeni olarak tanıdı ve Abdülkadir'e Fransızların elindeki şehirlere konsolos gönderme yetkisi verdi. Antlaşma, Abdülkadir'in Fransız yönetimini tanımasını gerektirmiyordu ki bu durum Fransızca metinde göz ardı edilmişti. Abdülkadir bu antlaşmanın sağladığı barışı, batı ve orta Cezayir'deki aşiretler üzerindeki nüfuzunu genişletmek için kullandı.

Görünüşe göre d'Erlon, Abdülkadir'in faaliyetlerinin yarattığı tehlikenin farkında değilken, o sırada Oran'da komutan olan General Camille Alphonse Trézel bunu gördü ve bazı kabileleri Abdülkadir'den ayırmaya çalıştı. Oran yakınlarındaki iki kabileyi Fransız üstünlüğünü kabul etmeye ikna etmeyi başardığında, Abdülkadir bu kabileleri Fransız etkisinden uzak iç bölgelere taşımak için birlikler gönderdi. Trézel, 16 Haziran 1835'te bu kabilelerin topraklarını korumak için Oran'dan bir birlik çıkararak karşılık verdi. Karşılıklı tehditlerin ardından Abdülkadir konsolosunu Oran'dan geri çekti ve Fransız konsolosunu Mascara'dan kovdu, bu "fiili" bir savaş ilanıydı. İki kuvvet Sig Nehri yakınlarında kanlı ama sonuçsuz bir çarpışmada çatıştı. Ancak erzak sıkıntısı çeken Fransızlar Arzew'e doğru çekilmeye başlayınca Abdülkadir kuşatılmış kola karşı 20.000 kişinin başına geçti ve Macta Muharebesi'nde 500 kişiyi öldürerek kuvvetleri bozguna uğrattı. Bu bozgun Comte d'Erlon'un geri çağrılmasına yol açtı.[45]

General Clausel, d'Erlon'un yerine ikinci kez atandı. O yılın Aralık ayında Abdülkadir'in önceden uyararak boşalttığı Mascara'ya karşı bir saldırı düzenledi. Ocak 1836'da Clausel Tilimsan'ı işgal etti ve Konstantin'e karşı bir saldırı planlamak üzere Cezayir'e dönmeden önce burada bir garnizon kurdu. Abdülkadir Tilimsan'da Fransızları taciz etmeye devam etti, bu nedenle düzensiz savaş konusunda deneyimli olan Napolyon Savaşları gazisi Thomas Robert Bugeaud komutasındaki ek birlikler, Tafna nehri'ne kadar kontrolü sağlamak için Oran'dan gönderildi. Garnizonunu ikmal etti.Bugeaud'dan önce, Abdülkadir, geri çekildi; ancak Sikkak nehri kıyısında durmaya karar verdi. 6 Temmuz 1836'da Bugeaud, Sikkak Muharebesi'nde Abdülkadir'i kesin bir yenilgiye uğrattı ve Abdülkadir'in verdiği 1.000'den fazla zayiata karşılık elliden az adamını kaybetti. Bu muharebe Abdülkadir'in katıldığı birkaç resmi muharebeden biriydi; bu yenilgiden sonra eylemlerini mümkün olduğunca gerilla tarzı saldırılarla sınırlandırdı.[46]

Konstantin[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Ahmed Bey bin Muhammed Şerif
Konstantin Muharebesi Kasım 1836

Ahmed Bey bin Muhammed Şerif, Fransızların ya da başkalarının Konstantin'e boyun eğdirme girişimlerine sürekli olarak direnmiş ve kısmen bir sonraki Dayı olmayı umduğu için Fransız yönetimine karşı direnişte rol oynamaya devam etmişti. Fransız Clausel ve Konstantin Beyi Ahmed bey, Ahmed'in hâlâ Cezayir toprağı olarak gördüğü Annabe üzerindeki Fransız otoritesini tanımayı reddetmesi üzerine diplomatik olarak anlaşmazlığa düşmüşlerdi ve Clausel ona karşı harekete geçmeye karar verdi. Kasım 1836'da Clausel 8.700 adamıyla Konstantin Beyliğine girdi, ancak Konstantin Muharebesi'nde Ahmet Bey'ce geri püskürtüldü; bu başarısızlık Clausel'in geri çağrılmasına yol açtı. Yerine Damrémont Kontu, ertesi yıl Konstantin'i ele geçiren bir sefere liderlik etti, ancak kuşatma sırasında öldürüldü ve yerine Sylvain Charles, comte Valée geçti.

Beyliği elden çıkmasına karşın Ahmed bey Fransızların elinden kurtulmuş, Aurès Dağları'nda 1848'de teslim olana kadar gerilla savaşı ile direnişini sürdürmüştür.

Abdülkadir'in direnişinin yenilenmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Cezayir'in Fransız Kontrolüne Girmesi
Ayrıca bakınız: Col des Beni Aïcha Seferi
Mazagran Muharebesi 1840
1845 yılındaki Sidi Brahim Muharebesi

Mayıs 1837'de, o sırada Oran'ın komutanı olan General Thomas Robert Bugeaud, Abdülkādir ile Tafna Antlaşması'nı müzakere etti ve bu antlaşmayla Abdülkādir'in bugünkü Cezayir'in iç kısımlarının büyük bölümü üzerindeki kontrolünü etkin bir şekilde tanıdı. Abdülkādir bu antlaşmayı iç kesimlerdeki aşiretler üzerindeki gücünü pekiştirmek için kullandı ve Fransız kontrolünden uzakta yeni şehirler kurdu. Fransız kontrolü altındaki nüfusu barışçıl ve askeri yollarla direnmeye teşvik etmek için çalıştı. Fransız işgalinden önce Cezayir'i bölen klanlar ve kardeşlikler arasındaki rekabetler onun organizasyonu altında çözüldü ve kontrol ettiği bölgeyi her biri güçlendirilmiş ve kendi savunmasını kontrol eden bölgelere ayırdı.[47] Fransızlarla tekrar karşı karşıya gelmek isteyerek, anlaşma uyarınca Cezayir ve Konstantin arasındaki ana yolu içeren topraklar üzerinde hak iddia etti. Fransız birlikleri 1839'un sonlarında Demir Kapılar olarak bilinen bir dağ geçidinden yürüyerek bu talebe karşı çıkınca Abdülkâdir antlaşmanın ihlal edildiğini iddia etti ve cihat çağrılarını yeniledi. 1839'da Kabiliye komutanı Ahmed bin Salem ve Arap Muhammed bin Allel önderliğinde Mitidja Seferi'ni başlattı.[48] Cezayir kuvvetleri Oued El Alleug muharebesinde bozguna uğratılmış olsa da sefer başarılı oldu. 1840 yılı boyunca Cezayir ve Oran eyaletlerinde Fransızlara karşı gerilla savaşı yürüttü. Valée'nin savaşı sona erdirmedeki başarısızlıkları Aralık 1840'ta yerine General Bugeaud'un geçmesine yol açtı.

Bugeaud, Abdülkādir'den aşamalı olarak toprak almak için Abdülkādir tarafından kullanılanlara benzemeyen hızlı hareket eden süvari kollarıyla birlikte yakıp yıkma taktiğini başlattı. Birliklerin Abdülkadir'e destek veren halka karşı taktikleri çok ağırdı ve halk yakıp yılma ve baskılardan önemli ölçüde acı çekti. Abdülkādir sonunda "smala" veya "zmelah" olarak bilinen seyyar bir karargâh kurmak zorunda kaldı. 1843'te Fransız kuvvetleri Smala Muharebesi'nde o yokken bu kampa baskın düzenleyerek 5.000'den fazla savaşçıyı ve Abdülkādir'in savaş hazinesini ele geçirdi.

Abdülkadir, özellikle sınır bölgelerindeki aşiretlerden bir miktar destek aldığı Fas'a çekilmek zorunda kaldı. Fas'ı Abdülkādir'i ülkeden çıkarmaya ikna etmeye yönelik Fransız diplomatik çabaları başarısız olunca, Fransızlar sultanı politikasını değiştirmeye zorlamak için 1844'te Birinci Fransa-Fas Savaşı ile askeri yollara başvurdu. Fransa, Abdülkadir'in yukarıda bahsedilen Ahmed bin Salem liderliğindeki yerel güçlerini yok etme umuduyla 1845 yılında Kabiliye bölgesine bir sefer başlattı. Kabiliye Zwawa kuvvetleri 1837'den beri Fransa için bir baş belasıydı ve Beni Mered Muharebesi gibi birçok pusu kurmuşlardı, bu nedenle Abdülkadir'in bölgedeki kuvvetlerini yok etmek zorunluydu. Ahmed'i Tizi Ouzou Muharebesi'nde başarıyla bozguna uğrattıktan sonra, Fransız birlikleri kalan Cezayir kuvvetlerini Issers yakınlarında pusuya düşürerek yerel kuvvetleri başarıyla yok etti ve Ahmed bin Salem'in teslim olmasına neden oldu. Bu yenilgi Abdülkadir'in ülkenin doğusundaki nüfuzunu sona erdirdi. On yılın sonunda Fransız işgali yüz binden fazla askerden oluşuyordu.

Bir Fransız kuvveti 1845'te Sidi Brahim Muharebesi'nde yok edildi, ancak sonunda Aralık 1847'de sınırda Fransız ve Fas birlikleri arasında sıkışan Abdülkadir, Orta Doğu'da sürgüne gitmesine izin verilmesi şartıyla Fransızlara teslim olmayı seçti. Fransızlar bu şartları ihlal ederek onu Şam'a gitmesine izin verilen 1852 yılına kadar Fransa'da tuttular.

Osmanlılar Cezayir'in işgali üzerine resmi bir protesto düzenlediler, ancak eyaletin kaybını asla kabul etmediler. 1905'ten kalma bir "Osmanlı Afrikası" haritası, imparatorluğun Cezayir'in "bölgesinin" (hitta, sınırları belirsiz bir bölge için kullanılan bir terim) batısında Fas ile bir sınıra sahip olduğunu göstermektedir.[49]

Abd El-Kader'in Smala'sının Ele Geçirilmesi, 16 Mayıs 1843 Horace Vernet

1871 Kabiliyeli isyanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Mokrani İsyanı
Ayrıca bakınız: Col des Beni Aïcha Muharebesi ve Alma Muharebesi (Cezayir)

Abdülkadir döneminden bu yana en ciddi yerli ayaklanması, Cezayir'in büyük bölümüne yayılan Kabylia'daki 1871 Mokrani İsyanı idi. Nisan 1871'e kadar 250 kabile, yani Cezayir nüfusunun neredeyse üçte biri ayaklanmıştı.[50] Bu sırada Cezayir'de ekilebilir arazilerin çoğunu kontrol eden yaklaşık 130.000 sömürgeci vardı. Bu sayı yüzyılın sonuna kadar bir milyonun üzerine çıkacaktı.[51] Kabiliye ayaklanması, Uzun süren kıtlığa ve koloninin çeşitli etnik gruplara farklı muamele etmesine tepki olarak patlak veren bu olay, Fransız baskılarının ardından 1873'te Konstantin'de hayatta kalan komutanların yargılanmasıyla sonuçlandı.[52] Ayrıca, 1870 tarihli Crémieux Kararnamesi'nin nüfus üzerindeki etkisine de büyük önem atfedilmektedir.[53]

İsyan, başlangıçta Fransız devletiyle müttefik olan Ait Abbas Kalâası'nın lideri Şeyh Mokrani tarafından yönetildi. İsyanın nedenlerine katkıda bulunan önemli bir husus, Kabiliye liderleri arasında ve Kabiliye köy meclisleri olan "ǧamāʿa" arasında karar alma konusunda özerkliğin kaybedildiğine dair yaygın algıydı.[54] Bu durum Ait Abbas'ın Kalâa'sı'nın karşı karşıya kaldığı otorite kaybı için de geçerliydi. Dahası, Komün'ün Paris örneği de muhtemelen Fransız yönetimiyle mücadele etme olasılığını göstererek isyanları desteklemek için uygun bir yol sağlamıştır.[55] Ancak böylesine büyük bir hareketi başlatan son tetikleyici, Fransız emirlerine uymayı reddeden bir Spahi'nin 1871'deki isyanıydı.[56] Yaklaşık 150.000 Kabiliye isyan etmiş ve savaş tüm bölgeyi sararak neredeyse başkente kadar ulaşmıştır. Üstelik bu isyancıların çoğu düzgün bir şekilde silahlanmış ve eğitilmiş değil, özgürlükleri için savaşan kaotik bir köylü kitlesiydi. Ancak ilk zaferler, ayaklanmayı yenilgiye uğratan birkaç Fransız birliğinin konuşlandırılmasından sonra, özellikle de Şeyh Mokrani'nin kardeşinin nihai olarak yakalanmasıyla sönmeye başladı.[57][58] Bir dizi muhalif de Pasifikteki Cezayirliler olarak bilinen büyük bir Cezayir topluluğunun halen varlığını sürdürdüğü Yeni Kaledonya'ya getirilmiştir.[59]

Sahra'nın Fethi[değiştir | kaynağı değiştir]

Fransızların Sahra topraklarını fethetme seferi Mart 1844'te Zibra bölgesinde Konstantin yakınlarında stratejik bir yer olan Biskra'da, yirmi iki yaşındaki bir general olan Louis-Philippe due d'Aumale'in birliklere liderlik etmesiyle başladı. Konstantin'e farklı bir yoldan ulaşma zorunluluğu, Emir Abdülkadir ve Konstantin Beyi Hacı Ahmed'in kararlı ve başarılı direnişinin ardından, bu bölgeye saldırma kararının alınmasına yol açtı. Gerçekte, Sahra'nın kuru ortamı ve stratejik olmayan konumu, en azından Fransızların ilk sömürgecilik niyetleri için, ordunun zamanına ve çabasına değmezdi. Öte yandan Fransızlar Sahra'da, belirli aşiretlerle ortaklıklar kurarak fethi mümkün olduğunca kansız hale getirmeye çalışan başarılı bir politika sürdürebildi. Gerçekte, tüm yerel liderler Abdülkadir'in sömürgeci direniş çabalarını desteklemedi, Fransız yetkililer ve bazı yerel liderler arasındaki ortaklıklar en büyük engellerden biri olarak hizmet etti. Örneğin Kader'in Sahra Çölü'ndeki planlarına karşı direniş gösteren kabile komutanı Ahmed bin Salem'e gelecekte tanınacağına dair verilen sözler, ilk olarak şehirlerdeki Fransız düşmanı direnişi çok daha zor hale getirdi ve ikinci olarak da yerel halk üzerinde olumsuz bir izlenim yarattı.[60][61][62] Bunu takiben, Fransız ordusu hem gizli ittifaklar hem de belirli durumlarda güç ve baskı ve güç kullanımı yoluyla birçok isyanı kontrol edebildi.

1881 yılında Cezayir kıyıları tamamen Fransız hükûmetinin eline geçmişti. Dahası, Sahra'da geçmişte yaşanan çatışmalar ve karşılaşılan zorluklar, Sahra bölgesinin tamamının nihai olarak ilhak edilmesi ihtimalini zayıflatmıştı. Yine de, Britanya İmparatorluğu ile yaşanan rekabetler ve Yarbay Paul Flatters'ın Tuareg güçlerinin elinde ölmesi, son bir Fransız seferini tetikledi. 1902 yılında bir Fransız askeri seferi Ahaggar Dağları'na girdi ve Tit'teki bir muharebede Kel Ahaggar'lıları yendi. Cezayir'deki Sahra topraklarının fethi 1903 yılında Fransa'nın Kel Ahaggar krallığını fethetmesiyle sona erdi. Dikkat edilirse, Sahra'daki Fransız politikaları zaten iyi bilinen "böl ve yönet" ve düşmana birden fazla yönden saldırma stratejisine odaklanmıştır[63] Aslında Tuareg grupları zayıf silahlara sahip olsalar bile, çevreyi iyi tanımaları ve iklim koşullarına karşı dirençleri onları tehlikeli düşmanlar haline getiriyordu. Dahası, Sahra seferi, hem önerilen stratejik planlardaki sayısız zorluk hem de gelişimindeki kesinlik eksikliği nedeniyle herkes tarafından Fransız devleti için kesin bir gereklilik olarak görülmüyordu.[64]

Kayıplar[değiştir | kaynağı değiştir]

Birçok tarihçiye göre, Fransızların Cezayir üzerinde kontrol kurmak için kullandıkları yöntemler soykırım boyutlarına ulaşmış, savaş, kıtlık ve hastalıklar fethin ilk otuz yılında 3 milyon olduğu tahmin edilen nüfustan 500.000 ila 1 milyon arasında Cezayirlinin ölümüne yol açmıştır.[65][66][67] Fransızların 1830'dan 1862'ye kadarki kayıpları toplam 480.000(siviller ve askerler)'dir.[64]

Cezayir'in fethinde kültürel emperyalizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Kabiliye toplulukları ile Fransız sömürgeciler arasındaki etkileşim, Kabiliyelilerin Cezayirlilerin geri kalanından farklı olduğu inancını teşvik ederek Fransızların Cezayir'i fethini meşrulaştırabilecek yeni bir ilişki türü üretme fikrini beraberinde getirdi. Bu fikir, Kabilliler arasındaki tek eşlilik gibi topluluklar arasındaki kültürel farklılıklardan kaynaklanıyordu. Dolayısıyla, o andan itibaren Cezayir'e inanç ve daha da önemlisi Fransa'nın eğitim ve kültür sistemini getirmek için misyonerlerin varlığı söz konusu olmuştur, tıpkı Yahudi toplumu için Alliance Israelite Universelle'de olduğu gibi. Aslında, 1850'lerden itibaren, Cremieux Kararnamesi ile birlikte, Fransa'ya sadık ama aynı zamanda Fransız gibi davranan ve hareket eden insanlar yaratmak için Yahudilerin ve Kabiliyelilerin alması gereken eğitim türü konusunda Fransa'nın kitlesel bir katılımı olmuştur.[68][69][70]

Ayrıca Bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Atıflar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Imperial Identities: Stereotyping, Prejudice and Race in Colonial Algeria - Patricia M. E. Lorcin [1] 17 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 17 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. ^ Tucker (2009), s. 1154.
  3. ^ Tucker (2009), s. 1167.
  4. ^ Taking Power: On the Origins of Third World Revolutions, John Foran p94 [2] 29 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 29 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  5. ^ "The Making of Contemporary Algeria, 1830-1987 - Mahfoud Bennoune, p42". 24 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2017. 
  6. ^ Law, Territory, and the Legal Geography of French Rule in Algeria, p87
  7. ^ An Economic History of the Middle East and North Africa - Charles Issawi, p211 [3] 6 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 6 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  8. ^ The Precarious Balance: State and Society in Africa- Donald S. Rothchild, Naomi H. Chazan - Westview Press, 1988 - 357 pages, p42 [4] 27 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 27 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  9. ^ "1831-1851 yılları arasında 92.329 kişinin hastanede, sadece 3.336 kişinin savaşta öldüğü hesaplanmıştır. Bunun nedenleri arasında sıtma gibi hastalıklar ve tıbbi bakım eksikliği yer alıyordu. İyileştirmeler ancak yavaş yavaş gerçekleşmiş, 1870 yılına gelindiğinde ordu 150.000 askerini kaybetmiştir. Daha geniş çaplı katliamlara gelince, Urbain 1862'de önceki 32 yılda sadece askerlerin değil, ihtiyatlı bir tahminle 480.000'den fazla insanın öldüğünü belirtir. (It has been calculated that between 1831 and 1851, 92,329 died in hospital, and only 3,336 in battle. The causes included diseases such as malaria and lack of medical care. Improvements came only slowly, for by 1870 the army had lost 150,000 men. As for the wider carnage, Urbain states in 1862 that the previous 32 years had killed, at a conservative estimate, over 480,000 people, not just soldiers.)" The Military and Colonial Destruction of the Roman Landscape of North Africa ... - Michael Greenhalgh, p366 [5] 20 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 20 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  10. ^ Kamel Kateb, Européens, "indigènes" et juifs en Algérie (1830-1962) : représentations et réalités des populations, INED, 2001, 386 p. [6]
  11. ^ Diana K. DAVIS, Les mythes environnementaux de la colonisation française au Maghreb, Paris, Editions Champ Vallon, 2007
  12. ^ "Bertrand Taithe, The 1866-1868 Famine in Algeria". 7 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2017. 
  13. ^ "Pour en finir avec la repentance coloniale, Daniel Lefeuvre". 17 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2017. 
  14. ^ Gallois, William (20 Şubat 2013). "Genocide in nineteenth-century Algeria". Journal of Genocide Research. 15 (1): 69-88. doi:10.1080/14623528.2012.759395. 27 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2022. 
  15. ^ "Disowning Morris". 8 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023. 
  16. ^ Kiernan, Ben (2007). Blood and Soil: A World History of Genocide and Extermination from Sparta to Darfur. Yale University Press. s. 374. ISBN 978-0300100983. 
  17. ^ French Colonial History (İngilizce). Michigan State University Press. 2002. 
  18. ^ Association, American Historical (1918). General Index to Papers and Annual Reports of the American Historical Association, 1884-1914 (İngilizce). U.S. Government Printing Office. 
  19. ^ Gaïd, Mouloud (1978). Chronique des beys de Constantine (Fransızca). Office des publications universitaires. 
  20. ^ The Illustrated Weekly of India (İngilizce). Published for the proprietors, Bennett, Coleman & Company, Limited, at the Times of India Press. 1980. 
  21. ^ Carver, Robert (25 Nisan 2009). "Not so easy alliances: Two Faiths, One Banner: When Muslims Marched with Christians Across Europe's Battlegrounds". Tablet (Book review). s. 24. 29 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  22. ^  Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Barbary Pirates". Encyclopædia Britannica (11. bas.). Cambridge University Press. 
  23. ^ Abun-Nasr (1987), s. 249.
  24. ^ Todd, David (2021). A Velvet Empire: French Informal Imperialism in the Nineteenth Century. Princeton: Princeton University Press. ss. 85-89. ISBN 9780691171838. 
  25. ^ Abun-Nasr (1987), s. 250.
  26. ^ Ruedy (2005), s. 47.
  27. ^ Ruedy (2005), s. 48.
  28. ^ Ruedy (2005), s. 49.
  29. ^ a b c Ruedy (2005), s. 50
  30. ^ Ruedy (2005), s. 52.
  31. ^ Wagner (1854), s. 235.
  32. ^ Wagner (1854), s. 240.
  33. ^ Wagner (1854), ss. 241-243.
  34. ^ a b Pascal, Adrien; DuCamp, Jules; Brahaut, G N (1850). Histoire de l'armée et de tous les régiments, depuis les premiers temps de la monarchie française... [History of the Army and of All Regiments Since Earliest Times]. 4. François Sicard. Paris: A. Barbier. s. 58. OCLC 1008334451. 
  35. ^ Churchill, Colonel Charles Henry (1867). The Life of Abdel Kader: Ex-Sultan of the Arabs of Algeria. Londra: Chapman and Hall. ss. 14-29. 
  36. ^ Balzer, Laura (2017). "Des militaires en couple". Hypothèses. 20 (1): 283. doi:10.3917/hyp.161.0283. ISSN 1298-6216. 
  37. ^ Galibert, Léon (1844). L'Algérie: ancienne et moderne depuis les premiers éstablissements des Carthaginois jusqu'à la prise de la Smalah d'Abd-el-Kader (Fransızca). Furne et cie. 
  38. ^ "Tipaza". Tipaza. 25 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2020. 
  39. ^ Goolfee, Mohammad Teisir Bin Shah (2019). "Abdelkader El-Djezairi and His Reforms in Algeria" (PDF). Insight Islamicus. 19: 70. 12 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Aralık 2023. 
  40. ^ a b c Churchill, Colonel Charles Henry (1867). The Life of Abdel Kader: Ex-Sultan of the Arabs of Algeria. Londra: Chapman and Hall. ss. 1-13. 
  41. ^ Studies, American University (Washington, D. C. ) Foreign Area (1979). Algeria, a Country Study (İngilizce). [Department of Defense], Department of the Army. 
  42. ^ * "Alexis de Tocqueville's First Letter on Algeria". 31 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023. 
  43. ^ Ritter, Yusuf. Travels in Algeria, United Empire Loyalists. Tikhanov Library, 2023. "Travels in Algeria, United Empire Loyalists" 2 Kasım 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  44. ^ Goolfee, Mohammad Teisir Bin Shah (2019). "Abdelkader El-Djezairi and His Reforms in Algeria" (PDF). Insight Islamicus. 19: 71. 12 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Aralık 2023. 
  45. ^ Churchill, Colonel Charles Henry (1867). The Life of Abdel Kader:Ex-Sultan of the Arabs of Algeria. Londra: Chapman and Hall. ss. 72-83. 
  46. ^ Churchill, Colonel Charles Henry (1867). The Life of Abdel Kader: Ex-Sultan of the Arabs of Algeria. Londra: Chapman and Hall. ss. 84-96. 
  47. ^ Shillington, Kevin (1995). "North and north-east Africa in the nineteenth century". History of Africa (2 bas.). Macmillan. s. 274. 
  48. ^ Trumelet, C (15 Kasım 2016) [1887]. UNE PAGE DE L'HISTOIRE DE LA COLONISATION ALGÉRIENNE: BOU-FARIK (PDF) (2. bas.). Algeiers: Adolphe Jourdan. 15 Kasım 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2021 – Hier l'Algerie vasıtasıyla. 
  49. ^ Hanioğlu, M. Şükrü (2010). A Brief History of the Late Ottoman Empire. Princeton University Press. ss. 9-10, 69. ISBN 978-1-4008-2968-2. 
  50. ^ Bernard Droz, " Insurrection de 1871: la révolte de Mokrani ", dans Jeannine Verdès-Leroux (dir. ), L'Algérie et la France, Paris, Robert Laffont 2009, s. 474-475 978-2-221-10946-5
  51. ^ Shillington, Kevin (1995). "North and north-east Africa in the nineteenth century". History of Africa (2 bas.). Macmillan. s. 276. 
  52. ^ Joly, Vincent (1 Şubat 2014), "Les généraux d'Afrique et la répression des troubles révolutionnaires de 1848", Histoire de l'Algérie à la période coloniale, La Découverte, ss. 127-130, doi:10.3917/dec.bouch.2013.01.0127, ISBN 9782707178374, erişim tarihi: 13 Nisan 2022 
  53. ^ Katz, Ethan B." Shifting Hierarchies of Exclusion: Colonialism, Anti-Semitism, and Islamophobia in European History." CrossCurrents 65, no. 3 (2015): 357-370.
  54. ^ L'Algérie et la France. Jeannine Verdès-Leroux, Normandie roto impr.). Paris: R. Laffont. 2009. ISBN 978-2-221-10946-5. OCLC 470565360. 
  55. ^ Willard, Claude (2000), "La Commune de Paris de 1871: mythes et réalités", La commune de 1871: utopie ou modernité?, Presses universitaires de Perpignan, ss. 15-19, doi:10.4000/books.pupvd.36640, ISBN 9782908912876 
  56. ^ Jolly, Jean (1996). Histoire du continent africain: de la préhistoire à 1600. Cilt 1. Éditions L'Harmattan.
  57. ^ Darmon, Pierre (2009). Un siècle de passions algériennes: Histoire de l'Algérie coloniale (1830–1940).
  58. ^ Sessions, Jennifer. "Making Settlers Muslim: Religion, Resistance and Everday Life in Nineteenth-Century French Algeria." French History 33, no. 2 (2019): 259–277.
  59. ^ Johnson, Douglas. 1967. "The History of Algeria – Histoire De L'Algérie Contemporaine: Conquête Et Colonisation. By Charles-André Julien. Paris: Presses Universitaires, 1964. Pp. 632, Illustrations, Maps. – The Passing of French Algeria. By David C. Gordon. London: Oxford University Press, 1966. Pp. V 265. 42s." The Journal of African History 8 (3). Cambridge University Press: 548–49.
  60. ^ Forsdick, C. (2018).Postcolonializing the bagne. French Studies, 72(2), 237-255.
  61. ^ Brower, Benjamin C. A desert named peace: the violence of France's empire in the Algerian Sahara, 1844-1902. Columbia University Press, 2009.
  62. ^ Porch, Douglas. The Invasion of the Sahara. Oxford: Oxford University Press, 1986.
  63. ^ Porch, Douglas (1985). "The Dark Side of Beau Geste - the invasion of the Sahara". Proceedings of the Meeting of the French Colonial Historical Society. 10: 219-230. ISSN 0362-7055. JSTOR 42952165. 13 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2023. 
  64. ^ a b Greenhalgh, Michael (2014). The military and colonial destruction of the Roman landscape of North Africa, 1830-1900. Leiden, The Netherlands. ISBN 978-90-04-27163-0. OCLC 882104934. 
  65. ^ Schaller, Dominik J. (2010). "Genocide and Mass Violence in the 'Heart of Darkness': Africa in the Colonial Period". Bloxham, Donald; Moses, A. Dirk (Ed.). The Oxford Handbook of Genocide Studies. Oxford University Press. s. 356. ISBN 978-0-19-923211-6. 
  66. ^ Jalata, Asafa (2016). Phases of Terrorism in the Age of Globalization: From Christopher Columbus to Osama bin Laden. Palgrave Macmillan US. ss. 92-93. ISBN 978-1-137-55234-1. 28 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2023. 
  67. ^ Kiernan, Ben (2007). Blood and Soil: A World History of Genocide and Extermination from Sparta to DarfurÜcretsiz kayıt gerekli. Yale University Press. ss. 364-ff. ISBN 978-0-300-10098-3. 
  68. ^ Samuels, Maurice. "The Question of Assimilation in French Jewish Historiography." French Historical Studies 43, no. 1 (2020): 29–45.
  69. ^ Peterson, Joseph W. "Honor, Excrement, Ethnography: Colonial Knowledge Between Missionary and Militaire in French Algeria." The Journal of Modern History 93, no. 1 (2021): 34–67. DOI:10.1086/712656.
  70. ^ Lorcin, Patricia M. E., and Todd Shepard. French Mediterraneans : Transnational and Imperial Histories, 2016.

Bibliografya[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Fransa%27nın_Cezayir%27i_İşgali&oldid=32559694" sayfasından alınmıştır