Cerrah bin Abdullah
| Ebû Ukbe Cerrâh b. Abdillâh el-Hakemî | |
|---|---|
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Jund al-Urdunn |
| Ölüm | 9 Aralık 730 Erdebil |
| İlişkiler | al-Hajjaj (kardeşi) |
| Askerî hizmeti | |
| Çatışma/savaşları |
|
Ebû Ukbe Cerrâh b. Abdillâh el-Hakemî bir Arap asilzadesi ve Hakami kabilesinin generaldir. 8. yüzyılın başlarında çeşitli zamanlarda Basra, Sistan ve Horasan, Arminiya ve Adharbayjan valisidir. Hayatı boyunca efsanevi bir savaşçı olarak, en çok Kafkasya cephesinde Hazarlara karşı yürüttüğü ve 730'da Mercer Erdebil Muharebesi'nde ölümüyle sonuçlanan seferleriyle tanınır.
Erken kariyer[değiştir | kaynağı değiştir]
Belâzürî'ye göre Cerrah, Jund al-Urdunn'da (Ürdün'ün askeri bölgesi) doğdu ve muhtemelen 696'da Süfyan ibn al-Abrad al-Kalbi ve Abd al-Rahman ibn Habib al-Hakami'yi Irak'a kadar takip etti.[1] Abdülrahman ve Cerrah, Mezhic'in bir kolu olan Banu al-Hakam ibn Sa'd al-Ashira kabilesinden geliyordu.[2] 701'de İbnü'l-Eş'as'ın isyanına karşı savaştı.[1]
706'da veya birkaç yıl sonra Irak valisi Haccâc bin Yûsuf es-Sekafî'nin altında Basra valisi olarak atandı ve 715'te Yezid ibn el Mühelleb atanmasına kadar görevde Haccac kaldı.[1][3] Yezid, kendisi de Horasan'a gitmeden önce Cerrah'ı Irak'a vekil olarak atadı ve 717'de Halife II. Ömer (h. 717-720), Cerrah'ı Horasan ve Sistan valiliğinde Yezid'in halefi olarak atadı.[1][3] Cerrah, İslam'a dönen ancak hala cizye ödemekle yükümlü yerlilere (mewali) kötü muamele gördüğü şikayetleri nedeniyle görevde 17 ay geçirdikten sonra görevden alındığı Mart/Nisan 719'a kadar Horasan'da kaldı. Yerine yardımcısı Abd al-Rahman ibn Nu'aym al-Ghamidi geçti.[4] Görev süresinin en dikkate değer olayı, Abbâsî ajanlarının Horasan'da gizli misyonerlik faaliyetinin (Dâvah) başlamasıydı.[5] 720'de Irak'a döndükten sonra, Yezid ibn el-Muhallab isyanının bastırılmasında Mesleme bin Abdülmelik ile birlikte savaştığı görülüyor.[1][6]
Kafkasya'da[değiştir | kaynağı değiştir]
721/2'de İkinci Arap-Hazar Savaşı'nın ana aşaması Kafkasya cephesinde başladı. Bu yılın kışında, 30.000 Hazar, Arminiya'yı işgal etti ve Şubat/Mart 722'de yerel vali Mi'laq ibn Saffar al-Bahrani'nin ordusunu Marj al-Hicara'da ezici bir yenilgiye uğrattı. Yanıt olarak, Halife II. Yezîd (h. 720-724) Cerrah'ı 25.000 Suriye askeriyle Ermenistan'a göndererek onu Hazarlara karşı Emevi saldırısının komutasına verdi. Cerrah, Hazarları Kafkasya'ya geri püskürtmeyi hızla başardı ve Hazar Denizi'nin batı kıyısı boyunca kuzeye doğru savaşarak Derbent'i kurtardı ve Hazar başkenti Belencer'a ilerledi. Hazarlar, kaleyi bir Araba kalesi ile çevreleyerek şehri savunmaya çalıştılar, ancak Araplar kaleyi yıkıp ve 21 Ağustos 722'de (veya 723) şehre baskın düzenlediler. Belencer sakinlerinin çoğu öldürüldü veya köleleştirildi, ancak birkaçı kuzeye kaçmayı başardı. Araplar ayrıca Wabandar kasabasını da aldılar ve hatta Samandar'a (modern Kizlyar yakınında) yaklaştılar.[3][7][8]
Bu başarılara rağmen Araplar kesin bir sonuca ulaşamadı. Ana Hazar ordusu, tüm göçebe güçler gibi erzak için şehirlere bağımlı olmadığından, sağlam ve sürekli bir tehdit olarak kaldı. Cerrah, arka tarafının hala güvensiz olduğu gerçeğiyle birleştiğinde, Samandar'ı da ele geçirme girişimlerinden vazgeçmek ve Kafkasya'nın güneyindeki Warthan'a geri çekilmek zorunda kaldı. Oradan Yezid'den takviye istedi, ancak Halife daha fazla asker gönderme sözü vermesine rağmen bunu yapamadı. Cerrah'ın 723'teki faaliyetlerine ilişkin kaynaklar belirsiz, ancak kuzeye başka bir sefere öncülük etmiş gibi görünüyor (bu gerçekten de Belencer seferinin gerçek tarihi olabilir). Buna cevaben Hazarlar Kafkasya'nın güneyine baskın düzenlediler, ancak 724 Şubatında Cerrah, Kura ve Aras nehirleri arasında birkaç gün süren bir savaşta onları ezici bir yenilgiye uğrattı.[7][9] Cerrah başarısını, sakinleri haraç ödemek zorunda olan ancak karşılığında bir haklar beratı alan Tiflis'i ele geçirerek sürdürdü. Bu sefer Kafkas İberyası'nı ve Alanların topraklarını Müslüman hakimiyeti altına aldı ve Cerrah, bu süreçte Daryal Boğazı'ndan yürüyen ilk Müslüman komutan oldu. Bu sefer, Müslümanların kendi kanatlarını Daryal yoluyla olası bir Hazar saldırısına karşı güvence altına alırken, aynı zamanda Müslüman ordusuna Hazar topraklarına ikinci bir işgal yolu sağladı.[10]
Ancak 725'te yeni Halife Hişâm bin Abdülmelik (h. 724-743), Cerrah'ın yerine kendi kardeşi Mesleme bin Abdülmelik'i getirdi.[7][11]
Kafkasya'ya geri çağrılması ve ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]
729'da Hazarlara karşı karışık bir yönetiminin ardından, Mesleme'nin yerini yine Ermenistan ve Adharbaycan valisi olarak Cerrah aldı. Tüm enerjisine rağmen Mesleme'nin seferberliği istenen sonuçları vermedi: görevden alındığı sırada Araplar kuzeydoğu Güney Kafkasya'nın kontrolünü kaybetmişti ve bir kez daha savunmaya geçmişlerdi, Cerrah yine Adharbaycan'ı bir Hazar istilasına karşı savunmak zorundaydı.[12]
730'da Cerrah, Tiflis ve Daryal Boğazı üzerinden taarruza geri döndü. Arap kaynakları, Volga üzerinde Hazar başkenti El-Bayda'ya kadar ulaştığını bildirir, ancak Khalid Yahya Blankinship gibi modern tarihçiler bunun olasılık dışı olduğunu düşünmektedir. Kısa süre sonra, Arran'ı Hazar generali Tharmach'ın Albanya'yn işgalinden korumak için Berde'ye geri dönmek zorunda kaldı.[7][13] Hazarların Daryal Boğazı'ndan mı yoksa Hazar Kapıları'ndan mı geçtikleri belli değil, ancak Arap güçlerini atlayarak ve 30.000 Müslüman askeri ve ailelerinin bulunduğu Adharbaycan'ın başkenti Erdebil'i kuşatarak Cerrah'ı alt etmeyi başardılar. Bu gelişmenin haberi, Cerrah'ı aceleyle Berde'den çekilmeye ve Erdebil'i kurtarmak için hızlı bir yürüyüşle güneye yürümeye zorladı. Şehir surlarının dışında, 7-9 Aralık 730'daki üç günlük bir savaşın ardından, Cerrah'ın 25.000 kişilik ordusu Barjik komutasındaki Hazarlar tarafından neredeyse tamamen yok edildi ve Cerrah'ın kendisi de çatışmada öldü.[14][15] Komuta, Erdebil'in yağmalanmasını engelleyemeyen veya Musul'a kadar güneye ulaşan Hazar akınlarını kontrol edemeyen Cerrah'ın kardeşi Haccac'a geçti.[16][17] Deneyimli general Sa'id ibn Amr al-Harashi komutanlığa getirildi ve kısa süre sonra işgali geri püskürtmeyi başardı, bu sırada Mervân ibn Muhammed'in (gelecekteki II. Mervân) liderliğinde savaş 737'de sözde Arap zaferi ile bir şekilde sonuçlandı.[18][19]
Cerrah'ın ölümü Müslüman dünyasında, özellikle de askerler arasında yaygın bir ağıt yakılmasına neden oldu, çünkü yaşamı boyunca zaten efsanevi bir statü elde etmişti: "paradigmatik general" (Patricia Crone), etkileyici bir fiziksel varlığa sahipti - rivayete göre, o kadar uzundu ki Emevî Camii'ne girdiğinde başı lambalardan sarkıyor gibiydi ve askeri hüneri "İslam'ın kahramanı" (Baṭal al-Islām) ve "Suriye Süvarisi" (Fâris Ehl-i Şam) lakaplarıyla kutlanıyordu.[1][3]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Özel
- ^ a b c d e f Crone 1980, s. 132.
- ^ Rowson 198996, note 381
- ^ a b c d Dunlop 1965, s. 482.
- ^ Powers 1989, ss. 81–87.
- ^ Powers 1989, ss. 87–88.
- ^ Powers 1989, ss. 145–146.
- ^ a b c d Brook 2006, s. 127.
- ^ Blankinship 1994, ss. 121–122.
- ^ Blankinship 1994, s. 122.
- ^ Blankinship 1994, ss. 122–123.
- ^ Blankinship 1994, s. 123.
- ^ Blankinship 1994, ss. 125, 149.
- ^ Blankinship 1994, s. 149.
- ^ Blankinship 1994, ss. 149–150.
- ^ Brook 2006, ss. 127–128.
- ^ Blankinship 1994, s. 150.
- ^ Brook 2006, s. 128.
- ^ Blankinship 1994, ss. 150–154, 170–174.
- ^ Brook 2006, ss. 128–129.
- Genel
- Blankinship, Khalid Yahya (1994). The End of the Jihâd State: The Reign of Hishām ibn ʻAbd al-Malik and the Collapse of the Umayyads (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-1827-7.
- Brook, Kevin Alan (2006). The Jews of Khazaria, Second Edition (İngilizce). Plymouth: Rowman & Littlefield Publishers, Inc. ISBN 978-0-7425-4982-1. 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2022.
- Crone, Patricia (1980). Slaves on Horses: The Evolution of the Islamic Polity (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-52940-9.
- Dunlop, D. M. (1965). "al- D̲j̲arrāḥ b. ʿAbd Allāh". Lewis, B.; Pellat, Ch.; Schacht, J. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume II: C–G (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. s. 482. OCLC 495469475.
- Powers, Stephan, (Ed.) (1989). The History of al-Ṭabarī, Volume 24: The Empire in Transition: The Caliphates of Sulaymān, ʿUmar, and Yazīd, A.D. 715–724/A.H. 96–105. SUNY series in Near Eastern studies. (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-0072-2.
- Rowson, Everett K., (Ed.) (1989). The History of al-Ṭabarī, Volume 22: The Marwānid Restoration: The Caliphate of ʿAbd al-Malik, A.D. 693–701/A.H. 74–81. SUNY series in Near Eastern studies. (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-88706-975-8.
