Azerbaycan'ın uzay programı

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Azerbaycan'ın uzay programı, Azerbaycan hükûmetinin Azerbaycan'ın uzay yeteneklerini geliştirme işidir.

Güney Kafkasya'nın ilk uydu operatörü olan "Azercosmos", Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in 3 Mayıs 2010 tarih ve 885 sayılı Kararnamesi ile telekomünikasyon uyduları'nın geliştirilmesini, fırlatılmasını, yönetimini ve işletilmesini sağlamak amacıyla kurulmuştur.

8 Şubat 2013'te Azerbaycan, Azerspace-1 adlı ilk yapay uyduyu uzaya fırlattı.

Kökenler[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan, İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana uzay yolculuğuna bilimsel bir ilgi duymuştur. 1927'de Leningrad Astronomi Enstitüsü'nün güney bölgesel gözlemevinin seçilmesi amacıyla Azerbaycan SSC'de astronomik seferler yapılması konusu kararlaştırıldı.[1] Bu amaçla Temmuz-Ağustos 1930'da o enstitünün çalışanları A.V. Markov ve V.B. Azerbaycan bilim derneği çalışanı Nikonov Benaşvili ile birlikte Hankendi, Şuşa ve Laçın bölgelerinde astroiklim çalışmaları yapmış, ancak bulutsuz gecelerin olmaması onları bu fikirden caydırdı.[1] Sonuç olarak, astronomik bir gözlem noktası seçmek amacıyla Azerbaycan'ın diğer dağlık bölgelerinde gözlemlere devam edilmesine karar verildi. Ancak, yerel personelin eksikliği, uzun süreli gözlem çalışmalarının düzenlenmesine izin vermedi.[1]

1938'de Leningrad Devlet Üniversitesi Fizik ve Matematik Fakültesi'nden mezun olan Habibulla Memmedbeyli, Bakü Devlet Üniversitesi'nde anadilinde astronomi dersleri vermiş, bu alanda ders kitapları hazırlamış, astronomiyi yaygınlaştırmış ve 1946-1949 yıllarında onun önderliğinde, Azerbaycan'ın çeşitli bölgelerinde (Kelbecer, Daşkesen, vb.) O'nun keşif gezileri, cumhuriyette gelecekteki gözlemevinin yerinin seçilmesine yardımcı oldu ve astronomi alanında uzmanlar oluşturdu.[1]

Gelecekteki gözlemevinin yerini belirlemek için, Mart 1953'te Azerbaycan SSC İA Fizik ve Matematik Enstitüsü'nde Hacıbey Sultanov'un önderliğinde son sürekli seferler düzenlendi ve Şamahı'da uygun yer konusunda nihai karar aynı yılın Haziran ayında verildi. 1959 yılında Azerbaycan SSC Bakanlar Kurulu kararı ile Astrofizik Sektörü ve onun Pirgulu Astronomi İstasyonu temelinde Şamahı Astrofizik Gözlemevi kurulmuştur. 1960 yılından bu yana, bu gözlemevi bağımsız bir bilimsel araştırma enstitüsü olarak Azerbaycan SSC'nin İA yapısına dahil edilmiştir.[1]

Şamahı Astrofizik Gözlemevi
General Kerim Kerimov'a adanmış posta pulu

Sovyet uzay programının kurucularından Kerim Kerimov, uzay araçlarının yaratılmasında ve dünyada ilk kez uzaya insan gönderilmesinde büyük rol oynadı. Sonuç olarak, ilk kozmonot Yuri Gagarin'in tarihi uçuşunun başarıyla tamamlanmasının ardından Karim Karimov, SSCB'nin en yüksek nişanı olan Lenin Nişanı ile ödüllendirildi.[2] 1945 yılında kıdemli mühendis olarak göreve başlayan Kerim Kerimov'a 1961 yılında general rütbesi verildi.[2] 1965'te Uzay Araçları Dairesi başkanlığına ve 1966'dan itibaren SSCB Devlet Pilotlu Gemilerin Test Uçuşları Komisyonu başkanlığına atandı.[2]

1974'ten beri Azerbaycan Ulusal Havacılık ve Uzay Ajansı, Azerbaycan Millî İlimler Akademisi bünyesinde "Kaspiy" Bilim Merkezi olarak faaliyet göstermiş ve 1981 yılında üssünde Uzay Araştırmaları Bilimsel-Üretim Birliği (KTEIB) kurulmuştur.[3] AMAKA, Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı'nın 21 Şubat 1992 tarih ve 580 sayılı Kararnamesi ile KTEIB temelinde kurulmuştur. Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı'nın 27 Eylül 2006 tarih ve 463 sayılı Kararnamesi ile AMAKA (daha sonra MAKA), Azerbaycan Cumhuriyeti Savunma Sanayii Bakanlığı'na bağlanmıştır.[3]

1977 yılında ABD NASA Voyager 1 uydusu sayesinde Azerbaycan muğamı uzaya gönderildi.[4] Amerikalı astronom Carl Sagan tarafından yapılan Voyager altın plağı, Kamil Jalilov'un bir balabanla çaldığı "Muğam" (bazen "Çahargah ezgisi" olarak da adlandırılır) adlı bir besteyi de içeriyordu.[5][6][7][8]

Azerbaycanlı astronom ve astrofizikçi Nadir İbrahimov, Şamahı Astrofizik Gözlemevi'nin 2 metrelik teleskopunda yaptığı gözlemler sonucunda gezegenlerin (Mars, Venüs ve Jüpiter'in Io'su) incelenmesinde büyük başarılar elde etti.[9] Mars gezegeninin büyük muhalefeti sırasında büyük ölçekli, çoklu görüntüler aldı ve (Dünya ile Mars arasındaki en kısa mesafe) haritasını çıkardı.[9] Ağustos 1982'de Yunanistan'ın Patra kentinde düzenlenen Uluslararası Astronomi Birliği Genel Kurulunda, Mars yüzeyindeki bir kratere onun adı verildi.[10] Çapı 87 km olan krater Tavmasia Yaylası'nın doğusunda yer almaktadır.[11]

Fuzuli Farajov, hayatının belirli bir bölümünü 21. yüzyılın uçan makinelerinin tasarımına ve üretimine adamıştır.[12] "Buran" uzay mekiğinin gövdesinin montajına katılanlardan biriydi ve uzay gemisinin yaratılması için çok çalıştı.[12] General Karim Karimov, akademisyen Tofig Ismayilov, mühendisler Bafadar Babayev, Izzateli Agayev, Firdus Karimov, "Molniya" tasarım ofisi bölüm başkanı Nazım Guliyev ve Baykonur Uzay Üssü'ndeki güvenlik konularını denetleyen Şakir Asgarov da uzay aracının yapımında yer aldı.[13]

Musa Manarov

Uzaya giden ilk Azerbaycan doğumlu kozmonot lak kökenli Musa Manarovdur.[14] İlk uçuşunu 21 Aralık 1987'de kozmonot Vladimir Titov komutasında "Mir" uzay istasyonunun "Soyuz TM-4" uzay aracında uçuş mühendisi olarak yapan Manarov, tam olarak 1 yıl — 365 gün 23 saat sonra Dünya'ya döndü, o zaman için uzayda en uzun süre kalan iki gezegen sakininden biriydi.[14] Bu kahramanlık için kendisine Sovyetler Birliği Kahramanı unvanı verildi.[14] Manarov, 21 Aralık 1990'dan 26 Mayıs 1991'e kadar ikinci kez uzayda olmuştur.[14] 175 gün 2 saat boyunca Mir yörünge kompleksinin Soyuz-11 uzay aracında uçuş mühendisi olarak Dünya'nın yörüngesinde dönmüştür. Musa Manarov yaptığı iki uçuş sırasında 7 kez uzaya çıktı ve uzayda toplam 34 saat 23 dakika geçirdi.[14]

2014 yılında Allen Mirkadirov ve diğer 5 kişi, NASA komisyonu tarafından Mars'a uçuşa en benzer deney için seçildi.[15][16] Deneyde Allen, bilgisayarlar dahil olmak üzere ekipmanın teknik durumundan, çalışma durumundan ve uçuş rotasından sorumluydu.[15] Genel görevlerin yanı sıra kendi tecrübesine de sahipti. Uçuş yörüngesini optimize eden bir bilgisayar programının geliştirilmesiyle uğraşmıştır.[15]

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan'ın uydu programları[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerspace-1 yapay uydusunun Kuru kozmodromun'dan fırlatılması.

2008 yılında Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in Azerbaycan'da uzay endüstrisinin oluşturulması ve geliştirilmesi ve 2009 yılında telekomünikasyon uydularının yörüngeye fırlatılmasına ilişkin Devlet Programının onaylanmasına ilişkin kararnameleri, devletin bu alanın geliştirilmesiyle oldukça ilgilendiğini gösterdi.[17] Bunun ardından 2010 yılında cumhurbaşkanı “Azercosmos” Açık Anonim Şirketinin kurulmasına ilişkin Kararnameyi imzaladı. Bu kuruma bir telekomünikasyon uydusunun üretimi ve fırlatılması ile ana ve yedek Yer Uydu Kontrol Merkezi'nin oluşturulması ile ilgili özel bir görev verildi. Azerbaycan ve Güney Kafkasya'nın ilk uydu operatörü olan "Azerkosmos", iki yıllık varlığı boyunca ülkede televizyon ve radyo yayıncılığı ve telekomünikasyon hizmetlerinin yanı sıra hükûmet ve kurumsal müşterilerin gereksinimleri için yüksek güvenilirliğe sahip iletişim platformları sağlama yönünde çalıştı.[17]

8 Şubat 2013'te Azerbaycan, Azerspace-1/Africasat-1a adlı ilk yapay uyduyu uzaya fırlattı.[18] Fransız Guyanası'ndaki Kuru kozmodromun'dan uçuş gece 01:36 ile 02:20 saatleri arasında gerçekleşti.[18] Uydu Azerspace-1/Africasat-1a olarak adlandırılıyor çünkü kapsama alanı Orta Asya, Avrupa ve Afrika'yı kapsıyor.[18] Uydunun oluşturulması için 230 milyon Azerbaycan manatı harcandı. Bu miktarın yüzde 15'i devlet bütçesinden, kalanı ise kredilerle ödendi. US Export-Import Bank (US Em-Im) güvencesiyle Fransız COFACE Export Credit Agency'den 98 milyon ABD doları, BNP Paribas bankasından 116,6 milyon ABD doları tutarında kredi kullanılmıştır.[19]

30 Haziran 2014'te Azerbaycan, Azersky gözlem uydusunu yeniden yörüngeye fırlattı.[20] 157 milyon avro değerindeki uydu ağırlıklı olarak Azerbaycan'ın savunma ve güvenliğine hizmet ediyor.[20]

Azerbaycan'ın üçüncü uydusu Azerspace-2, 28 Eylül 2018'de uzaya fırlatıldı.[21] Fransız Guyanası'ndaki Kuru kozmodromun'dan fırlatılan uydu, 26 Eylül günü saat 2:38 civarında yörüngeye girdi.[21] Uydunun maliyeti 190 milyon ABD dolarıdır.[21]

Projelerin ve başarıların listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan'ın uzay programı bir dizi projeyi hayata geçirdi:

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c d e "Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası". shao.az. shao.az. 23 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2019. 
  2. ^ a b c "General Kərim Kərimov fenomeninin sirri". sputnik.az. sputnik.az. 28 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2019. 
  3. ^ a b "Müəssisə haqqında". www.mdi.gov.az. www.mdi.gov.az. 9 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2019. 
  4. ^ "Voyager - Spacecraft - Golden Record - Sounds of Earth". NASA. 3 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2009. 
  5. ^ "Çahargah ahəngi". kulis.lent.az. kulis.lent.az. 22 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2018. 
  6. ^ "AZƏRBAYCANDA BALABAN SƏNƏTİNİ ÖYRƏNƏN AMERİKALININ İNDİ 80 TƏLƏBƏSİ VAR (Balaban ustadı Babaxan Əmirovun dedikləri)". mediaforum.az (Azerice). 14 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2014. 
  7. ^ "Azerbaijani Music Selected for Voyager Spacecraft". 12 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2019. 
  8. ^ "Azerbaijani mugham sent out to outer space 32 years ago". 25 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2019. 
  9. ^ a b "Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasında yüksək səviyyədə elmi-tədqiqat işləri aparılır". shao.az. shao.az. 13 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2018. 
  10. ^ Alakbarov, Fuad. "Azerbaijan Looks Toward Space". intpolicydigest.org. intpolicydigest.org. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2018. 
  11. ^ "Азербайджанские имена на карте Вселенной". www.trend.az. www.trend.az. 19 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2018. 
  12. ^ a b "Heykələ dönmüş həmyerlimiz". anl.az. anl.az. 25 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2019. 
  13. ^ ""Буран" создавался трудом азербайджанцев". www.kavkaz-uzel.eu. www.kavkaz-uzel.eu. 19 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2019. 
  14. ^ a b c d e "Azərbaycanlı kosmonavtlar kimlərdir?". anl.az. anl.az. 25 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2019. 
  15. ^ a b c "Allen Mirqədirov: Marsa uçuş ən tez 2022-ci ildə baş tutacaq". www.amerikaninsesi.org. www.amerikaninsesi.org. 21 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2019. 
  16. ^ "Russia's Sirius Moon project leaves crew hungry for steak". www.bbc.co.uk. www.bbc.co.uk. 8 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2019. 
  17. ^ a b "İlham Əliyev Azərbaycanın ilk "Azərspace-1" telekommunikasiya peykinin orbitə buraxılması prosesini izləmişdir". president.az. president.az. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2019. 
  18. ^ a b c "Baku Reaches For The Stars: Azerbaijan Launches First Satellite". www.rferl.org. www.rferl.org. 8 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2019. 
  19. ^ "Azərbaycanın ilk kosmik peyki orbitə uçub". www.bbc.com. www.bbc.com. 19 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2019. 
  20. ^ a b "Azərbaycanın orbitə göndərdiyi peyklər nə qədər sərfəlidir?". mikroskopmedia.com. mikroskopmedia.com. 21 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2019. 
  21. ^ a b c "Azərbaycan kosmosa 190 milyon dollarlıq peyk buraxıb". www.bbc.com. www.bbc.com. 21 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2019. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Azerbaycan%27ın_uzay_programı&oldid=32490716" sayfasından alınmıştır