Ayşe Nur Zarakolu
| Ayşe Nur Zarakolu | |
|---|---|
| Doğum | Ayşe Nur Sarısözen 9 Mayıs 1946 Antakya, Türkiye |
| Ölüm | 28 Ocak 2002 (55 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Defin yeri | Kozlu Mezarlığı, Zeytinburnu, İstanbul |
| Meslek | Yayıncı, aktivist |
| Alma mater | İstanbul Üniversitesi |
| Evlilik | Ragıp Zarakolu |
| Çocuklar | 2[1] |
Ayşe Nur Zarakolu (9 Mayıs 1946; Antakya - 28 Ocak 2002; İstanbul), Türk yazar, yayıncı ve insan hakları savunucusu.[2]
Türkiye'de düşünce, ifade ve yayınlama özgürlüğünün genişlemesine yayıncılık yoluyla katkı vermek için verdiği mücadele etmiş; çalışmalarıyla uluslararası ödüllere değer görülmüştür. Ragıp Zarakolu ile birlikte Belge Yayınları'nın[3] kurucu ortağıydı. 1986 yılında kuruluşundan itibaren İnsan Hakları Derneği’nde aktif rol aldı.
Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]
1946 yılında Antakya'da doğdu. Babası tarih öğretmeni Muhittin Sarısözen, annesi İngilizce öğretmeni ve çevirmeni Lamia Çataloğlu'dur.[4] Baba tarafından dedesi halk ozanı Kemal Sarısözen, anne tarafından dedesi ise 40 yaşında hukuk öğrenimi alıp 80 yaşlarına kadar avukatlık yapan binbaşı Şevki Çataloğlu'dur.[5]
İstanbul Hukuk Fakültesi'nde başladığı hukuk öğrenimini, anayasa hukukçusu Orhan Aldıkaçtı ile giriştiği, Türk Ceza Kanunu'nun 141 ve 142. maddelerine ilişkin bir tartışma nedeniyle bıraktı.[5] Öğrenimini Edebiyat Fakültesi 'nin Sosyoloji bölümünde tamamladı.
Öğrencilik yıllarından itibaren siyasetin içinde aktif olarak yer aldı. Türkiye İşçi Partisi gençlik kollarında ve Yol-İş sendikasında çalıştı. Dev-Genç örgütlenmesinin öncülü olan Fikir Kulüpleri Federasyonu’nun kurulmasında rol aldı.[6]
1968-1969 yıllarında Varlık Yayınları'nda çalıştı. 1970-1977 yılları arasında İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Enstitüsü Kütüphanesini yönetti.
1975 yılında Devrimler ve Karşı Devrimler Ansiklopedisi'nin birçok maddesini kaleme aldı. Eşi Ragıp Zarakolu ile birlikte 1977'de Belge Yayınları'nın kurdu.[3] 1979 yılı sonunda yayımlanmaya başlayan Demokrat gazetesinde Türkiye işçi sınıfı tarihine ilişkin sözlü tarih çalışmasını yayınladı. Türkiye Sorunları ve Yeni Ülke dergilerinde yazıları yayınlandı. 1981'de en büyük hissedarının Ankara’da tutuklanmasından sonra Cemmay Kitap Dağıtım Şirketi'ni yönetimini üstlendi. 1988'e kadar şirketi yönetti.[7]
Mete Tunçay’ın, 1982'de Belge Yayınları tarafından yayımlanan, Türkiye Komünist Partisi'nin tarihini anlatan "Eski Sol Üzerine Yeni Bilgiler" adlı kitabı yasaklandı. Kitabın yayımcısı olan Ayşe Nur Zarakolu, kitapların hepsini teslim etmediği için 1982'de askeri rejim tarafından;[8] muhalif kitapların dağıtımını yaptığı için 1984'te sivil rejim tarafından tutuklandı. Yargılamalar beraat ve takipsizlikle bitti.
1990-1997 yılları arasında hakkında açılan dava sayısı otuzu geçti. Fransız bir yazarın Ermeni Kırımı üzerine olan yazılarını yayımladığı için 1993 yılında iki yıl hapis cezasına çarptırıldı.[9] 1994 ve 1996 yıllarında iki kez beşer ay hapis yattı ve siyasi hakları kaldırıldı. Siyasi hakları kaldırılmadan önce Demokrasi Partisi (DEP) ve Halkın Demokrasi Partisi (HADEP) Parti meclislerinde görev yaptı.[5]
1995 yılında Türkiye Yayıncılar Birliği'nin Düşünce ve İfade Özgürlüğü Ödülü'ne değer görüldü. İnsan Hakları İzleme Örgütü’nden 1996 yılında “Hellman/Hammett”; Amerikan Pen’den 1997’de; Dünya Yayıncılar Birliği’nden "Düşünce, Yazma, Yayınlama Özgürlüğü" ödülünü 1998 yılında aldı.[10] 1997'de The New York Times, Zarakolu'yu "Türkiye'nin sansür yasalarına meydan okuyanlardan biri" olarak tanımladı.[11]
Hakkında açılan son davalar, düşünce özgürlüğü kampanyaları sonucunda donduruldu. Vahakn Dadrian’ın "Ulusal ve Uluslararası Hukuk Açısından Soykırım" adlı kitabından dolayı açılan dava ise 1997 yılında yapılan güçlü savunmalar sonucu beraatle sonuçlandı.[12]
"Mare Nostrum" adı altında Anadolu ve Akdeniz edebiyatına ait eserler yayınladı, Yunan edebiyatına geniş yer verişi nedeniyle, Yunanistan'daki Abdi İpekçi Komitesi tarafından 1999'da Türk-Yunan Barış ve Dostluk Ödülü'ne layık görüldü.[13]
28 Ocak 2002'de kanser nedeniyle İstanbul'da öldü.[10]
İnsan Hakları Derneği, 2002 yılından beri her yıl 9 Mayıs'ta onun adına "Düşünce ve İfade Özgürlüğü Ödülü" vermektedir.[14]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Corley, Felix (14 Şubat 2002). "Ayse Nur Zarakolu". The Independent (İngilizce). independent.co.uk. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2021.
- ^ "İsmi 'cesaret' ile özdeş: Ayşenur Zarakolu". gazetekarinca.com. 2 Nisan 2017. 25 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2021.
- ^ a b "Belge Publishing House". 20 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2021.
- ^ "Ayşe Nur Zarakolu mezarı başında anıldı". Net Haber Ajansı. 28 Ocak 2018. 22 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2023.
- ^ a b c "Özgürlüğün seslerinden Zarakolu öldü". Bianet.org sitesi. 28 Ocak 2002. 22 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Demir, Nimet (28 Ocak 2020). "Ayşenur Zarakolu 18 yıldır yok: Ah Ayçum, öyle çok iz bıraktın ki hayat ormanına..." T24. 22 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2023.
- ^ Zarakolu, Ragıp (14 Kasım 2017). "12 Eylül'e karşı bir direniş odağı: CEMMAY Dağıtım". Evrensel.net gazetesi. 22 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2023.
- ^ Zarakolu, Ragıp (2 Temmuz 2023). "Kitap yakmanın dayaılmaz ayıbı". Evrensel.net. 22 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2023.
- ^ "Fighting for free speech in Turkey" (İngilizce). 12 Nisan 2008. 5 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2022.
- ^ a b "Ayşe Zarakolu kansere yenik düştü". arsiv.ntv.com.tr. 29 Ocak 2002. 16 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2023.
- ^ Kinzer (1 Eylül 1997). "A terror to journalists, he sniffs out terrorists". The New York Times. 13 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2009.
- ^ Zarakolu, Ragıp (9 Ağustos 2019). "Onlar hep bizimle..." Evrensel.net. 22 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2023.
- ^ "Norveç Yazarlar Birliği Ödülü Zarakoluna". Bia Haber Merkezi. 10 Ocak 2005. 22 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ ""Düşünce ve İfade Özgürlüğü Ödülleri" Eryılmaz, Estukyan ve Özgür Basın'a". Bianet. 10 Mayıs 2023. 10 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2023.
