1668 Şantung depremi
  | |
| Yerel tarih | 25 Temmuz 1668 |
|---|---|
| Büyüklük | 8.5 Ms |
| Merkez üs | Linyi |
| Fay | Tan-Lu Fay Hattı |
| Tür | Yanal atımlı fay kayması |
| Maks. şiddet | XII (Afetsel) |
| Tsunami | Muhtemel |
| Artçı şok | Altı yıl boyunca devam etti |
| Etkilenen ülkeler/bölgeler |  Çin İmparatorluğu/Şantung, Jiangsu, Anhui, Zhejiang, Fujian, Jiangxi, Hubei, Henan, Hebei, Shanxi, Shaanxi, Liaoning ve Kore |
| Kayıplar | 43.000–50.000 ölü |
1668 Şantung Depremi veya Büyük Tancheng Depremi, 25 Temmuz 1668 tarihinde Doğu Çin'de, bugünkü Şantung eyaleti'nde gerçekleşen çok şiddetli bir depremdi. Dünya'nın büyük depremleri arasında sayılan bu deprem, Çin coğrafyasının en büyük depremlerinden biri olarak tarihe geçmiştir ve 1668 yılında Dünya'ın çeşitli yerlerinde gerçekleşen 8 Richter ölçeğindeki deprem felaketlerinden birisidir. Tahmini büyüklüğü 8,5 Ms ve Mercalli şiddet ölçeğinde XII'ydi.[1] Deprem, bölgede yıkıcı bir etki yarattı; merkez üssünden 1.000 km'ye kadar hasara, birkaç yüz kilometre içinde ise ciddi hasara neden oldu ve 43.000 ila 50.000 insanın ölümüne neden oldu.[2] Çin tarihinin en yıkıcı depremlerinden biri olarak kabul ediliyor. Deprem odağı Linyi'nin hemen kuzeydoğusundaydı. Bu deprem, Doğu Çin'de bilinen en güçlü depremdir, Çin'de bilinen en güçlü depremlerden biridir ve karada meydana gelen en güçlü depremlerden biridir.
Tektonik durum[değiştir | kaynağı değiştir]
Deprem, sismik aktivitenin seyrek olduğu Pekin ile Şanghay'ın orta mesafesinde meydana geldi. Bölgede 150 yılı aşkın süredir büyük bir deprem yaşanmamıştı.[3] Tarihsel zamanlar içinde tahmini büyüklüğü Ms 6,0'dan büyük olan yalnızca yedi deprem meydana geldi. Kaydedilen ilk deprem M.Ö. 70 yılında Zhucheng'in kuzeybatısında meydana geldi ve büyüklüğünün Ms 7,0 veya daha büyük olduğu tahmin ediliyor. En son yıkıcı deprem 19 Kasım 1829'da Yidu ve Linqu yakınlarında Ms 6,75 büyüklüğünde meydana geldi. Bu büyük depremler Tan-Lu Fay Hattı boyunca meydana geldi.[4]
Doğu Çin'deki jeolojik açıdan en önemli fay, kuzey-kuzeydoğu-güney-güneybatı yönünde uzanan sağ doğrultu atımlı Tan-Lu Fay Hattı'dır. Fay, Yangtze Nehri kıyısı yakınındaki Wuxue'den Bohai Denizi altından uzanıp Heilongjiang eyaleti'ndeki Zhaoxing'a kadar 2.400 km uzanıyor. Tarihi boyunca birçok kez evrim geçirmiştir; Geç Triyas'tan Orta Kretase'ye kadar, 200–740 km arasında değişen sapmalar üreten sol yönlü doğrultu atımlı bir fay bölgesiydi. Geç Kretase'de fay bölgesi, bazı bölgelerde 10 km kalınlığa kadar çökeltiler toplayan ve rift grabenleri üreten bir rift tektoniği alanı haline geldi. Paleojen'de riftleşme sona erdi ve fay bölgesi Geç Eosen'de sağ yanal doğrultu atımlı bir faya dönüştü. Bu, Hindistan-Asya levhaların çarpışması ve Batı Pasifik boyunca meydana gelen batma nedeniyle tektonikte meydana gelen değişimin sonucu olarak gerçekleşti.[5]
Deprem[değiştir | kaynağı değiştir]
Deprem kırığı, Tan-Lu Fay Hattı'nın bir parçası olan 360 km uzunluğundaki Yishu Fay Hattı'nda meydana geldi. Tan-Lu Fay Hattı Mezozoyik'te oluşmuştur. Kayma oranının yılda 1–2,6 mm'den az olduğu tahmin edilmektedir.[6][7] Deprem sırasında Yishu Fayı kırıldı ve ortalama 9 metrelik bir kayma oluşturdu. Kayma esas olarak küçük bir itme bileşeniyle birlikte sağ tarafa doğru doğrultu atımlı faylanmaydı.[8] Sismik inversiyon, neredeyse dikey, kuzey-güney doğrultulu bir fay üzerinde 160 km × 32 km bir kırılma alanı olduğunu göstermektedir.[8] 22 km ile 28 km derinlikte bir hiposantr önerilmiştir.[3] 26 Temmuz ve 18 Eylül 1688'de üç artçı deprem meydana geldi; sırasıyla Ms 6,25 ve 6,0 olarak tahmin edilmiştir. 1672'de Ms 6,0 olduğu tahmin edilen bir artçı deprem daha meydana geldi.[4]
1987 yılında Tan-Lu Fay Hattı üzerinde yapılan paleosismik bir çalışma, aynı parçanın MÖ 6280 yılındaki benzer büyüklükteki bir depremin kaynağı olduğunu öne sürmektedir.[4] Aynı fay, bu olayın 700 km kuzeyinde, Haicheng'de 1975 yılında meydana gelen Haicheng Depremine de neden olmuş olabilir.[3] 1969'daki Bohai Depremi de Tan-Lu Fay Hattı'nda meydana geldi.[9]
Kayıplar ve hasar[değiştir | kaynağı değiştir]
| Konum | Ölümler |
|---|---|
| Ju | >20,000 |
| Tancheng | >8,700 |
| Linyi | >6,900 |
| Zhucheng | >2,700 |
| Dongying | >1,000 |
| Laiwu | Nüfusun çoğu öldü |
| Jiaozhou | >90 |
| Weifang | >470 |
| Yishui | 1,725 |
| Jimo | 653 |
| Zoucheng | >100 |
| Yutai | 140 |
| Sishui | >100 |
Deprem 379 ilçeyi etkiledi ve 29'unda büyük hasar oluştu. Başta Şantung olmak üzere, Jiangsu, Anhui, Zhejiang, Fujian, Jiangxi, Hubei, Henan, Hebei, Shanxi, Shaanxi, Liaoning eyaletlerini ve Kore'yi de etkiledi.[3] Tancheng, Linyi ve Ju ilçelerinde,1.000 kilometre çapında radyal bölgede hasar oluştu. Çin tarihindeki en yıkıcı depremlerinden biri olarak kabul ediliyor.[3] Deprem, Mercalli şiddet ölçeğinde XII (Afetsel) kategorisinde sarsıntı üretti; bu Mercalli ölçeğindeki en yüksek kategoridir.[10] 16.800 kilometre karelik bir alanda, Mercalli şiddet ölçeği VIII (Yıkıcı) idi ve fay bölgesi boyunca eliptik şekilli bir alanı kapsıyordu.[4]
Yalnızca Ju ilçesi'nde 20.000'den fazla insan öldü. Konutlar, resmi binalar, okullar, tapınaklar, depolar ve surlar yıkıldı. Mashi, Wulugu, Yanjiagu, Shifengdo, Keluodo ve Maqi'de tepelerde heyelanlar meydana geldi. Yaygın bir alanda çökme meydana geldi.[11] Bir metre genişlikte ve yüzlerce metre uzunlukta yarıklar gözlemlendi. Guanzhuang'dan Gehu'ya kadar, bir nehir kenarında 7,5 kilometre uzunluğunda bir yarık oluştu. Oluşan yarıklardan toz, kum ve su fışkırdı. Üç kuyudan havaya 1 metre su fışkırdı.[10]
Tancheng'de surlar, hükûmet binaları, evler, gözetleme kulesi, tapınaklar ve depolar tamamen yıkıldı. 8.700'den fazla insan öldü. Yarıkların o kadar geniş olduğu ve insanların üzerinden geçemediği bildirildi. Bu yarıkların tabanı da görülemeyecek kadar derindi. Bir yarıktan 10 metre yüksekliğe kadar su fışkırdı.[10] İlçedeki Lizhuang kasabasında büyük bir çökme meydana geldi.[12]
Deprem odağına en yakın şehir olan Linyi tamamen yıkıldı ve ayakta hiçbir bina kalmadı. 6.900'den fazla insan öldü. Depremden sonra oluşan yarıklardan siyah renkte su fışkırdığı söylendi.[10]
Tsunami[değiştir | kaynağı değiştir]
Tarihsel kayıtlar bölgede olası bir tsunamiyi de belgeledi. Kıyı kentlerinin sular altında kaldığı ve nehirlerin taştığı bildirildi.[13]
Yardım[değiştir | kaynağı değiştir]
İmparator Kangxi, bakanlığına yardım çalışmalarını yürütme talimatı verdi. 40 il ve ilçede vergi harçlarından feragat edildi. Yardım çalışmaları için 227.300 tael gümüş harcandı.[14]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "25 July 1668 Tancheng (Shandong)" (İngilizce). Global Historical Earthquake Archive. 2020. 23 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023.
- ^ Jianshe Lei; Dapeng Zhao; Xiwei Xu; Mofei Du; Qi Mi; Mingwen Lu (2020). "P-wave upper-mantle tomography of the Tanlu fault zone in eastern China". Physics of the Earth and Planetary Interiors (İngilizce). 299 (106402): 106402. Bibcode:2020PEPI..29906402L. doi:10.1016/j.pepi.2019.106402.
- ^ a b c d e Press, Frank; Bullock, Mary; Hamilton, Robert M.; Brace, William F.; Kisslinger, Carl; Bonilla, Manuel G.; Allen, Clarence R.; Sykes, Lynn R.; Raleigh, C., Barry; Knopoff, Leon; Clough, Ray W.; Hofheinz, Roy Jr.; Smith, Peter G. (1975). "Earthquake research in China" (PDF). Eos (İngilizce). 56 (11): 838-881. Bibcode:1975EOSTr..56..838.. doi:10.1029/EO056i011p00838. 9 Haziran 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023.
- ^ a b c d Wang, Jian; Main, Ian G. (25 Ağustos 2022). "Strong historical earthquakes and their relationships with the Tan-Lu fault system and modern seismicity in eastern China". Natural Hazards (İngilizce). 115: 539-564. doi:10.1007/s11069-022-05565-8.
- ^ Lei, Jianshe; Zhao, Dapeng; Xu, Xiwei; Du, Mofei; Mi, Qi; Lu, Mingwen (2020). "P-wave upper-mantle tomography of the Tanlu fault zone in eastern China". Physics of the Earth and Planetary Interiors (İngilizce). 299. Bibcode:2020PEPI..29906402L. doi:10.1016/j.pepi.2019.106402.
- ^ Mian, Stein, Liu, Seth (2016). "Mid-continental earthquakes: Spatiotemporal occurrences, causes, and hazards" (PDF). Earth-Science Reviews (İngilizce). 162: 364-386. Bibcode:2016ESRv..162..364L. doi:10.1016/j.earscirev.2016.09.016. 19 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Aralık 2023 – Elsevier Science Direct vasıtasıyla.
- ^ Wenliang Jiang; Jingfa Zhang; Zhujun Han; Tian Tian; Qisong Jiao; Xin Wang; Hongbo Jiang (2017). "Characteristic Slip of Strong Earthquakes Along the Yishu Fault Zone in East China Evidenced by Offset Landforms". Tectonics (İngilizce). 36 (10): 1947-1965. Bibcode:2017Tecto..36.1947J. doi:10.1002/2016TC004363.
- ^ a b Zhou, Cuiying; Diao, Guiling; Geng, Jie; Li, Yonghong; Xu, Ping; Xu, Xinliang; Feng, Xiangdong (2010). "Fault plane parameters of Tancheng M8½ earthquake on the basis of present-day seismological data" (PDF). Earthquake Science (İngilizce). 23 (6): 567-576. Bibcode:2010EaSci..23..567Z. doi:10.1007/s11589-010-0756-0. 2 Ocak 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023.
- ^ "山东郯城逾8级大地震352周年：重评地震区划助力当地发展". China News Service (Çince). 云桥网. 25 Temmuz 2020. 30 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023.
- ^ a b c d e "Significant Earthquake Information" (İngilizce). National Geophysical Data Center / World Data Service (NGDC/WDS): NCEI/WDS Global Significant Earthquake Database. NOAA National Centers for Environmental Information. 1972. doi:10.7289/V5TD9V7K. 25 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023.
- ^ "郯城麦坡：大地震留下的岁月痕迹" (Çince). Qilu Evening News. 25 Mayıs 2009. 22 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023.
- ^ Shaoyuan, Che; Qianyuan, Zhuang (29 Aralık 2011). "回眸：清朝康熙年间郯城大地震" (Çince). Dazhong Daily. 11 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023.
- ^ "Tsunami Event Information" (İngilizce). National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA). 20 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023.
- ^ "那年今日，郯城8.5级大地震 中国历史上最大的地震 原文網址" (Çince). Daily Headlines. 25 Temmuz 2018. 30 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2023.