İsmailiye Sarayı

İsmailiye Sarayı
Azerice: İsmailiyyə Sarayı
Genel bilgiler
Mimari tarz	Venedik Gotik Mimarisi
Konum	Istiglaliyyat Caddesi, Bakü, Azerbaycan
Koordinatlar	40°22′07″K 49°50′01″D / 40.36861°K 49.83361°D
Başlama	1908
Tamamlanma	1913
Sahip	Musa Naghiyev
Tasarım ve inşaat
Mimar(lar)	Józef Plośko
Resmî site
	ornek.com

İsmailiye Sarayı (Azerice: İsmailiyyə Sarayı), günümüzde Azerbaycan Bilimler Akademisi Başkanlığı olarak hizmet veren tarihi bir yapıdır. Bakü'de, İstiglaliyyat Caddesi üzerinde yer almaktadır.

Saray, Józef Plośko tarafından, milyoner Musa Naghiyev^[1] adına, ölen oğlu İsmail'in anısına Müslüman Hayır Cemiyeti için yaptırılmış ve adını İsmail'den almıştır.^[2]^[3] İnşaat 1908'de başladı ve 1913'te sona erdi.

Konumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Cami yapımı şehrin merkezinde "Gapan Dibi" denilen yerde olacak şekilde belirlenmiştir. Başlangıçta camiyi çevreleyen çeşmelerle bir bahçe yapılması planlanmış olsa da, Rus İmparatorluğu döneminde büyük etkiye sahip olan Hristiyan din adamları, Altın Kilise denilen Alexander Nevski Kilisesi'nin (Kızıl Kilise) yakınında böyle bir caminin yapılmasını engellediler.

Bu meydan, yetkililerin kararını bekleyerek, sorunun çözümü çok zaman aldığı için giderek doğal bir pazar haline geldi. Yiyecek ve diğer mallar, hatta satış için hayvanlar bile bu meydana getirilmeye başlandı. Şeytan Çarşısı (Şeytan Pazarı) olarak bilinen bu yer, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında Bakü'nün en kalabalık noktası olarak kabul edildi.

Hacı Zeynalabdin, Tagiyev kızlarının okulunu planlarken (1898-1901), Goslavski de 1898'de okulla birlikte yapılması planlanan bir pazar kurma projesi hazırladı. Şamahı, Şeki ve Kuba'dan tüccarlar mallarını kaldırımlarda satarak kirliliğe neden oldu. 1898'de şehrin mimarı Y. Goslavski, Şehir İdaresi'nin tavsiyesiyle, sıhhi normlara uygun ticari olarak uygun bir pazar inşa etme fikrini önerdi. Daha sonra yetkililer de bu meydanda bir bahçe yapmayı düşünmeye başladı. Nikolayev Caddesi'ndeki satış olasılığı değerlendirildikten sonra o bölgede pazar kurma planı iptal edildi. Şehir Duması merkezi yolun en iyi ticari yer olmadığını düşünüyordu (19. yüzyılın sonlarında bugünkü İstigliyat Caddesinin ana cadde olduğu düşünülmektedir). Yine de Bakülü milyoner Ağa Musa Nagiyev'in^[4] oğlu İsmail'in anısına (1875-1902) göre Bakü'nün en güzel saraylarından İshmailiyye'nin inşasına kadar bu alan on yıl boş kaldı.^[5]

1890'ların başında Nikolayev sokak projesi tamamlandı. Bu cadde tamamen Valilik, Şehir Duması ve Büro (Bakü Şehir İcra Kurulu'nun şu anki binası), "Realni Məktəb" (Azerbaycan Devlet Ekonomi Üniversitesi'nin mevcut inşaatı) gibi idari ve kamu kurumlarına ve cami ve ticari binalar için ayrıldı. 1893'te Ulu Cami'nin inşaatı için alanın hazırlanmasına başlandı. Parktaki çeşmenin ve havuzun etrafının cami alanı olarak ayrılmasına karar verilir. Bakü Müslümanları, yeşillikler, çeşmeler ve şeffaf su havuzları arasında muhteşem bir mimari ortamı temsil eden İstanbul, Tebriz, İsfahan ve diğer doğu şehirlerindeki ünlü camilerin örneklerini kuran bir dini topluluk oluşturmak istedi.^[6]

Ulu Cami'niin 5 Kasım 1896'da Hacı Zeynalabdin Tağıyev'e ait Kız Mektebi'nin bulunduğu yerde yapılmasına karar verildi. Bu, şu anki İsmailiye Sarayı'nın caddenin yapısında şehir inşası (şehircilik) için elverişli olduğu ve mimari planda önemli bir yer tuttuğu alandı.^[7]

Mimari[değiştir | kaynağı değiştir]

İsviçre'deki tedavisi sırasında oğlu İsmail'i ziyaret ederken her zaman Gotik tarzda inşa edilmiş Palazzo Contarini degli Scrigni e Corfu'yu hayranlıkla izlemiş ve Bakü'deki oğlu için benzer bir yapı inşa etme arzusu duydu.

1905'te, gelecekteki İsmailli binasını inşa etmek için İsviçre'deki saray projesini hazırlamak için Polonyalı mimar Plochko'yu Bakü'ye gönderdi. Projelendirme süreci çok fazla zaman gerektirdiğinden, mimar üç yıl İsviçre'de kalmak zorunda kaldı.

Mimar Ploshko, Venedik binasının projesini Ağa Musa'ya sundu ve 21 Aralık 1908'de İmam'ın resmi töreniyle birlikte İsmailiye binasının inşaatına başlandı. Saray 7 Nisan 1913'te faaliyete geçti.

Bina Venedik Gotik tarzında inşa edilmiştir. Binanın ön ve yan cephelerine bu binanın Müslüman Hayırseverlik Cemiyeti için tasarlandığını belirtmek için altın harflerle şu cümleler işlenmiştir:

“	"İnsan iş ile yükselir ve sadece iş yardımı ile amacına ulaşabilir." "İş insanı yarattı." "Bir kişi doğumdan ölüme kadar bilgi için çaba göstermelidir." "Müslümanlar, yüzyılınız sizinle birlikte ölüyor. Torunlarınızı geleceğe hazırlayın." "Yolun uzunluğuna rağmen bilgi için çaba gösterin.”	„

Ağa Musa, merkezin girişindeki taş heykeli ve etrafındaki melekleri şöyle tanımladı:

“	İsmail yaşıyor olsaydı, heykelin etrafındaki melekler gibi etrafımda bir sürü torunum olurdu.	„

Bina, 1922-1923 yıllarında Alexander Dubov'un katılımıyla restore edilmiş ve bir süre Türk Kültür Sarayı adını almıştır. Binanın restorasyonu sırasında, İsmailiye başlığı yerine "Намят Нагиевым" (Nagiyev anısına) yazılmıştır.

Yapının taş ve plastik detaylarının sıva kullanılmadan tamamlanmış olması ilgi çekicidir.

Sonraki yıllarda Azerbaycan Bilimsel Araştırma ve İnceleme Derneği (1923-1929), Azerbaycan Devlet Bilimsel Araştırma Enstitüsü (1929-1932), SSCB Bilimler Akademisi Trans Kafkas Şubesi (1932-1935), Azerbaycan şubesi SSCB Azerbaycan Ulusal Bilimler Akademisi (1933-1945) ve Mart 1945'ten itibaren Azerbaycan Bilimler Akademisi faaliyete geçti. Birinci Uluslararası Dünya Kongresi 1926 Şubat - Mart aylarında "İsmailiye Sarayı"nda yapıldı.^[8]

1927'de Kafkas Müslümanları kongresi sırasında Şafiga Efendiyeva, Adila Shakhtakhtonskaya, Ayna Sultanova ve onlarca kadın Azerbaycan'da ilk kez kadınların kurtuluşuna katıldı.

Açılış töreninin ardından binanın beyaz taş meclis salonunda Müslüman Yardım Derneği üyelerinin konferansları, Müslüman kadınlar ve Bakü aydınlarının toplantıları ve din adamları kongreleri düzenlendi. Koridorun pencereleri Nikolayevskaya caddesine açılır. 1918 Mart Olayları'nda bina yangın ve savaş nedeniyle hasar gördü. 1923 yılında mimar Dubov'un rehberliğinde bina yeniden inşa edildi ve ön ve yan cephelerdeki cümleler kaldırıldı. İsmailiye'nin yeniden inşasından sonra çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından kullanıldı: “Azerbaycan Teftiş ve İnceleme Cemiyeti”, “Arkeoloji Komisyonu”, “Türk Kültür Cemiyeti”, “Yazma Eserler Fonu”, SSCB Bilimler Akademisi Cumhuriyet Şubesi ve diğerleri. Şu anda, Bilimler Akademisi Başkanlığı burada bulunmaktadır.^[9]