İkidillilikte sözcük erişimi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

İkidillilikte sözcük erişimi, ikidilli insanlar için zihinsel sözlüğün etkinleştirilmesi veya geri alınması sürecini inceleyen bir psikodilbilim alanıdır.

İkidilli sözcüksel erişim, bir sözcüğün bir dilden algılandığı andan hedef dildeki tüm sözcük bilgisinin mevcut olduğu ana kadarki tüm zihinsel aktivite de dahil olmak üzere sözcük işlemenin tüm yönleri olarak anlaşılabilir. [1] Bu alandaki araştırmalar, bu zihinsel süreçleri tam olarak anlamaya çalışır. İkidilli bireylerin bir öğe veya kavram için iki zihinsel sözcük temsili vardır ve diğer dilden önemli bir müdahale olmaksızın bir dilden sözcükleri başarıyla seçebilirler. Bu ikili temsillerin birbirlerini etkileyip etkilemediğini anlamak alanın amacıdır.

İkidillilikte sözcük erişim araştırmacıları, ikidillilerin tek dili kullanırken, kullanılmayan dili bastırmak için kullandıkları kontrol mekanizmalarına ve kullanımda olmayan dil içindeki ilgili temsillerin etkinleştirilme derecesine odaklanır. [1] Örneğin, bir Hollandaca - İngilizce çift dilliden İngilizce bir köpeğin resmini adlandırması istendiğinde, o İngilizce köpek kelimesini bulacaktır. İkidillilikte sözcük erişimi, görünüşte basit olan bu görevin altında yatan zihinsel süreçtir: Bir dilde köpek fikri ile köpek kelimesi arasında bağlantı kuran süreç. İngilizce köpek sözcüğünü etkinleştirirken, onun Hollandaca karşılığı (hond) da büyük olasılıkla etkinleşir.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

İkidilli sözlüksel erişimin ilk araştırmaları, tek dilli sözlüksel erişim teorilerine dayanıyordu. Bu teoriler, sözcüksel erişimin nasıl çalıştığını iyice belirtmeden temel olarak genellemelere dayanıyordu.

Tıp bilimine müteakip ilerleme, psikodilbilim anlayışını geliştirerek, daha ayrıntılı araştırma ve dil üretimine ilişkin daha derin bir anlayışa yol açmıştır. "İkinci dil edinimiyle ilgili geçmişteki birçok çalışma, öğrencilerin biçim sözdizimsel gelişimine odaklandı ve genel bulgu, bağlı biçimbirimlerin birinci ve ikinci dilde aynı sırada görünmesiydi". [1] Ek olarak, "ikinci bir dil öğrenenler de karmaşık cümlelerden önce basit cümleler üretebilir ve işleyebilirler (Pienemann et al. 2005), tıpkı ilk dilini öğrenenler gibi". [1] Bunlardan 2 model önerilmiştir: seri arama modelleri ve paralel erişim modelleri . Seri arama modelleri [2], tek dillilerin bir kelimeyle karşılaştıklarında, girdi öğesinin bir kelime olup olmadığını ayırt etmek için tüm sözlük girişlerini gözden geçireceklerini önermektedir; eğer öyleyse, sadece o kelime hakkında gerekli bilgileri alırlar (yani, semantiği veya imlası). Sözcüksel erişime, her seferinde bir öğe ile sırayla erişilir. Buna karşılık, paralel erişim modelleri yaklaşımı [3], birden fazla girişin bir kerede etkinleştirilebileceğini ileri sürer; bu, bir kelimeden gelen algısal girdinin, bazıları gerekli olmasa bile tüm sözlük öğelerini doğrudan etkinleştireceği anlamına gelir. Bu şekilde, potansiyel adayların sayısı aynı anda etkinleştirilecek ve ardından girdi uyaranıyla en tutarlı olan sözcüksel adaylar seçilecektir. Araştırmacılar [4] hem seri hem de paralel süreçlerin sözcüksel organizasyon ve sözcüksel erişim için kullanıldığını düşünüyor.

Tek dilli erişim bilgisi, ikidilli sözlük erişimi sorusuna yol açtı. İkidilli sözcüksel erişimin ilk modelleri, bu tek dilli sözcüksel erişim modelleriyle benzer özellikleri paylaştı; [1] ikidilli modeller, ikidilli sözlük erişiminin tek dillilerden farklı olup olmayacağına odaklanarak başladı. Ek olarak, aktivasyon sürecini ayrı bir dilde incelemek için, sözlüksel aktivasyonun her iki dil için paralel bir şekilde mi yoksa hedef dil için seçici olarak mı işleneceği araştırıldı. İkidilli modeller ayrıca ikidilli sistemin her iki dildeki kelimeleri birleştiren tek bir sözlüğe mi yoksa her dildeki kelimeler için ayrı sözlüklere mi sahip olduğunu inceler.

Yaygın hesaplamalı modellemenin ortaya çıkmasıyla birlikte, araştırmacılar ikidilli sözlüksel erişim çalışmaları için teorik yaklaşımları genişletti. Hesaplamalı modeller artık ana akım teoriler için temel bir bileşendir, örneğin İki Dilli Etkileşimli Etkinleştirme (BIA) modeli,[1] Semantik, Ortografik ve Fonolojik Etkileşimli Etkinleştirme (SOPIA) modeli,[2] ve İki Dilli etkileşimli Model Lexical Access (BLMOLA).[3] Çoğu hesaplama modelinin, önceki modellerde kullanılan tüm belirsiz tanımlayıcı kavramları belirtmesi ve araştırmacıları teorilerini netleştirmeye zorlaması gerekir. Bu revize edilmiş modeller, ampirik sonuçları modelden üretilen verilerle karşılaştırarak orijinal teorilerin uygulanabilirliğini test eder. Hesaplamalı modeller ayrıca yeni test edilebilir hipotezler üretebilir ve araştırmacıların normal deneylerde mümkün olmayabilecek koşulları manipüle etmesine izin verir.[4] Örneğin, araştırmacılar, afazik özneleri kullanmadan çeşitli hasar durumları altında sözcüksel erişim sistemlerini araştırabilir ve simüle edebilirler.[5]

Hipotezler[değiştir | kaynağı değiştir]

İkidilliler için sözcüksel erişim konusunda en önde gelen iki teori, Dil-seçici Erişim ve Dil-seçici Olmayan Erişim, sözcük aktivasyonu ve seçiminin sürecini ve aşamalarını açıklamaya çalışır. Bu hipotezler, bir sözcük sunulduğunda benzer sözcüksel özellikleri paylaşan farklı dillerden sözcük adaylarının etkinleştirilip etkinleştirilmediğini belirlemeye odaklanır. [1] Örneğin, Hollandaca "çalışma" kelimesi etkinleştirildiğinde, İngilizce "domuz eti" kelimesi de etkinleştirilir mi? Cevap "hayır" ise, dil seçiminin bir kelimenin tanınmasından önce gerçekleştiğini ve sadece hedef dilin sözcük bilgisinin seçici olarak etkinleştirildiğini, bu durumda sözcüksel erişimin dil seçici olduğunu önerebilir. [2] Cevabınız "evet" ise, bir kelimenin tanınmasının her iki dil için paralel olarak işlenmesi ve her iki dilin sözcük bilgisinin etkinleştirilmesi, bu durumda sözcüksel erişimin dil seçici olmaması gibi diğer bir olasılığı da önerebilir. [3] Sözlüksel erişimle ilgili araştırmalar, bilinen bir dili tamamen bastırmanın mümkün olmadığını göstermiştir.

Dil seçici erişim[değiştir | kaynağı değiştir]

Dil-seçici erişim, bağlamsal olarak uygun dil sistemindeki bilgilerin özel olarak etkinleştirilmesidir.[1] Bu tanım, ikidilli bir kişi sözlü veya yazılı bir kelimeyle karşılaştığında, etkinleştirmenin, giriş kelimesini içeren hedef dil alt sistemi ile sınırlı olduğu anlamına gelir.[6]

Bir yoruma göre, ikidilliler öncelikle kelimenin dili hakkında karar verir ve daha sonra uygun olan dil tarafından seçilen sözlüğü etkinleştirir. Bu mekanizmada, bir yürütme sistemi girdi kelimeleri için dil şalterine direktif verir. Daha önceki çalışmalarda,[7][8] araştırmacılar, ikidillilerin tamamı tek bir dilden gelen kelimelerden oluşan paragrafları, her iki dilden gelen kelimelerden oluşan paragraflara göre daha hızlı kavrayabildiklerini bulmuşlardır. Bu sonucu, ikidillilerin, iki dilden oluşan metinleri kavradıkları esnada meydana gelen istemsiz bir geçiş olarak açıklarlar. Bağlamsal olarak değişen dil nedeniyle bir dili kavrama prosedürleri başarısız olduğunda, şalter mekanizması girdisini otomatik olarak başka bir dil sistemine yönlendirecektir. Bu nedenle, iki dil bilenler, diller arasında geçiş yapmak için zaman harcamak zorunda olduklarından, tek bir dilden oluşan paragraflara göre karma dilden oluşan metinleri okurken daha yavaştırlar. Ancak, bu çalışmalar iki dilin aynı anda etkinleştirilebileceğini ve hangi dil bilgilerinin kullanılacağını seçmede daha sonra bir sözcüksel rekabet olabileceğini göz önünde bulundurmamıştır. Daha sonraki sözcüksel tamamlama, ikidillilerin karma dilden oluşan metinleri anlamak için neden daha fazla zaman harcadıklarını açıklamak için de kullanılabilir.[9] Buna karşın, diğer çalışmalar, cümleler arası dil değiştirme ve karıştırmanın önemli bir maliyet oluşturmadığını bulmuştur. 2010 tarihli bir makale, ikidillilerin cümleleri kavramak için okuduklarında diller arasında geçiş yapmanın hiçbir maliyeti olmadığını gösterdi. Ek olarak, 2012 tarihli bir makale, üst dilbilimsel yargılarda bulunurken ve kavrayışa dayanmayan görevleri yerine getirirken, şalter maliyetlerinin belirgin olduğunu,[10] ancak ikidilliler karışık bir cümleyi okuduklarında şalter konumunda bir maliyet olduğu hipotezini destekleyecek hiçbir kanıt bulunmadığını, normal koşullar altında ve yeterli dilsel bağlam göz önüne alındığında, dil değiştirmenin bir maliyete neden olmadığını göstermiştir.[11]

Farklı dillerden gelen sözcüksel adayların ikidilli sözcüksel erişim sırasında seçici olarak mı yoksa seçici olmayan bir şekilde mi aktive edildiğini araştıran çalışmalarda, kullanılan iki temel uyaran türü vardır: diller arası eş yazımlılar ve eş asıllılar. Dillerarası eş yazımlılar yazım kurallarında özdeş olan, ancak anlamlarında veya fonolojilerinde farklılık gösteren iki dilden kelimelerdir; Örneğin, İngilizce 'room' kelimesi, Hollandaca 'cream' kelimesiyle aynı şekilde yazılmıştır. Eş asıllılar, yazım kurallarında özdeş (veya çok benzer) olan ve aynı zamanda anlamlarında büyük bir örtüşme olan iki dilden gelen kelimelerdir; Örneğin, film kelimesi İngilizce ve Hollandaca'da bir eş asıllıdır. Araştırmacılar, ikidillilerin onları yalnızca bir dilde meydana gelen eşleşen kontrol kelimeleriyle aynı şekilde işleyip işlemediğini araştırmak için bu tür uyaranları kullandılar. Dillerarası eş yazımlıların reaksiyon süresi (RT) kontrollü tek dilli kelime ile aynıysa, dil seçici erişim hipotezini destekler. RT, diller arası eş yazımlılar için kontrollü tek dilli kelimeden önemli ölçüde farklıysa, dil seçici olmayan erişim hipotezini destekler.[12]

İlk çalışmaların çoğunda, araştırmacılar test öğeleri (sözcükler arası eş yazımlılar veya eş asıllılar) ve kontrol öğeleri arasında net RT farkları bulamadılar.[13] Örneğin, Gerard ve Scarborough'nun[14] İngilizce tek dilliler ve İspanyolca-İngilizce ikidillilerle yaptığı sözcük tanıma araştırmasında, eş asıllılar, diller arası eş yazımlılar ve eş yazımlı olmayan kontrol sözcükleri kullanılmıştır. Eş asıllı kelimeler ve kontrol sözcükleri hem İngilizce hem de İspanyolcada ya yüksek ya da düşük sıklıktaydı. Eş asıllı olmayanlar İngilizcede yüksek frekansta ve İspanyolcada düşük frekansta ya da tam tersiydi. Sonuçlar genellikle dil seçici hipotezi destekledi. İkidilli grup için kelime tipinin önemli bir ana etkisi olmasına rağmen, esas olarak hedef dilde düşük, hedef olmayan dilde yüksek frekansta olan diller arası eş asıllılara yavaş yanıt verilmesinden kaynaklanmıştır. Sonuçlar, ikidilliler ve tek dilliler arasında tepki süresinde önemli bir fark olmadığını gösterdi; bu çalışmada ikidilliler için sözcüksel erişimin yalnızca bir dille sınırlı olduğunu düşündürdü.[15]

Dil seçici olmayan erişim[değiştir | kaynağı değiştir]

Dil seçici olmayan erişim, her iki dilsel sistemde de bilginin otomatik olarak birlikte etkinleştirilmesidir.[1] İkidilli, sözlü veya yazılı bir kelimeyle karşılaştığında, etkinleştirmenin parallel bir düzeyde hem bağlamsal olarak uygun hem de uygun olmayan dilsel alt sistemlerde gerçekleştiğini açıklar. Ayrıca, ikidillilerin hem ikidilli hem de tek dilli modlardayken kelime olmayan dizimleri tespit etmesinin tek dillilerden daha uzun sürdüğüne dair kanıtlar vardır, bu da ikidillilerin tek dilli moddayken diğer dillerini tamamen devre dışı bırakmadıklarına dair bulgu sağlar.[16]

Gözlemlenen hipotezi desteklemeyen sonuçların dil seçici erişimini desteklemesine rağmen, oldukça fazla sayıda çalışma dil seçici olmayan erişimin gerçekleştiğini ve diğer dili tamamen bastırmanın pek mümkün olmadığını göstermektedir. Örneğin, Dijkstra, van Jaarsveld ve Brinke,[17] Hollandaca–İngilizce ikidillileri test etmek için eş asıllı, eş yazımlı ve İngilizce kontrol kelimeleri listesini, İngilizce sözcüksel karar görevinde kullandılar. Bu diller arası eş yazımlılar ve İngilizce kontrol kelimeleri arasındaki reaksiyon süresi bakımından anlamlı bir fark bulamamış olsalar da, dilsel olmayan erişimin varsayımı için destekleyici kanıt olabilecek eş asıllıların önemli bir kolaylaştırıcı etkisinin olduğunu bulmuşlardır. Daha sonra De Moor,[12] Dijkstra ve arkadaşlarının[18] İngilizce sözcüksel karar çalışmasını tekrarladı ve diller arası eş yazımlıların Hollandaca anlamının İngilizce–Hollandaca ikidilliler tarafından da aktive edildiğini buldu. Her eş yazımlı denemeden sonra, önceki eş yazımlıların Hollandaca tanımlarını İngilizceye çeviren denemeler yaptı. Örneğin, bir denemede eş yazımlı 'brand' kelimesinden sonra, İngilizceye çevrilmiş 'fire' sunulacaktı. De Moor, sonraki İngilizce çeviri denemeleri için küçük ama önemli bir çeviri hazırlama etkisi olduğunu tespit etti. Bu tespite göre, Hollandaca kelime formunun sözcüksel bilgileri de etkinleştirilmesine ragmen, önceki eş yazımlı denemenin reaksiyon süresi etkilenmiyordu.

Diller arası etki, iki veya daha fazla dilin zihinde ilişki kurmasının ve bir kişinin dilsel performansını veya gelişimini etkilemesinin çeşitli yolları olarak anlaşılabilir. Farklı dillerin aş asıllıları ve diller arası eş yazımlıları arasındaki yazımsal ve anlamsal örtüşmenin diller arası etkileri de birçok hazırlık çalışmasında bildirilmiştir. Örneğin, Beauvillain ve Grainger [19]Fransızca-İngilizce ikidillilerin, katılımcılara söylenen Fransızca kelimelerle hazırlanan hedef diziler üzerinde, İngilizce sözcüksel kararlar vermelerini sağladı. Eş yazımlı asallar, İngilizce sözcüklerle anlamsal olarak ilişkili olan (örneğin, İngilizcede 'coin': 'money', Fransızcada 'corner') veya ilişkili olmayan Fransızca sözcüklerdi. Sonuçlar, ikidillilerin ilgili koşullarda, ilgisiz koşullara göre daha hızlı yanıt verdiğini göstermiştir. Katılımcılar, ana kelimelerin her zaman Fransızca anlamlarıyla ilişkili olduğunu bilmelerine rağmen, eş yazımlı ana kelimelerin İngilizce anlamlarından etkilendiler. Daha sonraki çalışmalarda, araştırmacılar katılımcıların bilinçli stratejiler kullanmasını önlemek için kısaca sunulan ana kelimeleri maskelediler. Örneğin, Sáchez-Casas ve arkadaşları[20] İspanyolca hedef kelimeler üzerindeki anlamsal sınıflandırma görevinde İspanyolca-İngilizce ikidillileri kullandı. Üç tür hazırlama koşulu kullandılar: tamamen eş asıllı olanlar veya olmayanlar (rico-rico; pato-pato), eş asıllı olan veya olmayanların çevirileri (rich-riko; duck-pato) ve bir kontrol koşulu olarak eş asıllı olan veya eş asıllı olmayan, ayrıca sözcük de olmayan asallar (rict-rico vs. wuck-pato). İkidillilerin eş asıllı çeviri koşullarına özdeş koşullar kadar hızlı tepki verdiklerini, ancak eş asıllı olmayan çevirinin kontrol koşulları kadar yavaş olduğunu bulmuşlardır.[21]

Dil kavramada[değiştir | kaynağı değiştir]

İkidilliler, her iki dilden de sözcük bilgisi edindikten sonra, ikidilli sözcük erişimi, dil kavramada etkinleşir. "Kavramada sözcüksel erişim", insanların sözcükleri veya cümleleri anlamalarını sağlayan bilgileri içeren zihinsel sözlüklerinde sözcüksel temsillerle nasıl bağlantı kurdukları sürecidir. Kelime tanıma, araştırmacıların izole edilmiş kelimelerin seçici veya seçici olmayan tanınmasını araştırdığı, dili anlamada ikidilli sözcüksel erişimin en temel sürecidir. Aynı zamanda, cümle işleme, araştırmacıların bir cümle bağlamındaki kelimelerin varlığının yalnızca hedef dile sözcüksel erişimi kısıtlayıp kısıtlamadığını araştırabilecekleri, dili anlamada da önemli bir rol oynar.[22]

Kelime tanıma[değiştir | kaynağı değiştir]

Kelime tanıma [23] genellikle hem dar hem de geniş şekillerde kullanılır. Dar anlamda kullanıldığında, basılı bir kelime ile sözlükte saklanan imla kelime formu veya konuşulan bir kelime ile fonolojik kelime formu arasında bir eşleşmenin gerçekleştiği an anlamına gelir. Ancak bu eşleşme gerçekleştikten sonra, kelimenin tüm sözdizimsel ve morfolojik bilgileri ve kelimenin anlamı, daha sonraki işlemler için erişilebilir hale gelecektir. Daha geniş bir şekilde, sözcüksel erişim, eşleme işleminden sözcük bilgisinin alınmasına kadar olan tüm dönemdir. İkidilli sözcük erişimi araştırmasında, sözcük tanıma, ikidilli sözcük erişiminin tüm yönlerini araştırmak için her iki dilden tek, bağlam dışı sözcükleri kullanır.[24]

Kelime tanımadaki ana metodolojik görevler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kelime tanıma çalışmalarında, aynı kökenli veya diller arası homograf efektleri en sık olarak aşağıdaki görevlerde kullanılır:

  • Kelime adlandırma görevi: Bir katılımcıya bir çizim veya nesne sunulur ve çizimi veya nesneyi adlandırması istenir. Tepki gecikmeleri (yanıt vermek için geçen süre) genellikle her kelime için kaydedilir; bazen yanıtların doğruluk durumları da kaydedilir. Buna örnek olarak, ikidilli sözcük erişimini inceleyen çeşitli çalışmalarda kullanılan Boston Adlandırma Testi verilebilir.[25]
  • Sözcüksel karar verme görevi : Katılımcılara yazılı harf dizileri sunulur ve her dizinin bir kelime olup olmadığını belirlemeleri istenir. Tepki süreleri ve/veya doğruluğu kaydedilir. Genellikle, kelime olmayan uyaranlar sahte kelimelerdir, yani test dilinin imlasına ve/veya fonolojisine uyan ancak anlamı olmayan diziler. Özellikle kelime tanımada ikidillilikte sözcüksel erişimi incelemek için geliştirilmiş karar görevinin iki versiyonu vardır: genelleştirilmiş sözcüksel karar ve dile özgü sözcüksel karar. Genelleştirilmiş sözcüksel karar görevinde sözcüksel karar her iki dil için de verilir. Sunulan harf dizisi her iki dilde de bir kelimeyse "evet" yanıtı gerekir. Dile özgü bir sözcüksel karar görevinde, "evet" yanıtı yalnızca hedef dildeki sözcüklere verilmelidir.[26]
  • Kelime hazırlama görevi: Katılımcılara her bir hedef sözcüğe cevap vermeden önce bir başlangıç sözcüğü sunulur. Başlangıç sözcükleri hedef sözcüklerle ya sözlüksel olarak ilişkilidir ya da ilgisizdir ve başlangıç sözcüğünün hedef sözcüğü işleme üzerindeki etkisi ölçülecektir. İlişkili bir başlangıçtan sonra gelen bir hedef sözcük, öncesinde ilgisiz bir başlangıç olan bir hedef sözcükten daha hızlı bir yanıt gecikmesine sahip olma eğilimindedir.[27]

Kelime tanımada "ikidillikte sözcüksel erişim" modelleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Sözcük tanımadaki mevcut modellerin çoğu, ikidilli sözcüksel erişimin seçici olmadığını varsayar, bu da görevin taleplerini ve işlemenin bağlama bağlılığını da hesaba katar.[9]

A flow chart representation of the BIA+ model for bilingual language processing including the word identification and task/decision subsystems.
Kelime tanımlama ve görev/karar alt sistemleri dahil olmak üzere ikidilli dil işleme için BIA+ modelinin bir akış şeması ile gösterimi.

İkidilli etkileşimli aktivasyon (BIA) modeli[değiştir | kaynağı değiştir]

BIA modeli, ikidilli görsel kelime tanımanın uygulanmış bir bağlantıcı modelidir.[1] Bu dil seçici olmayan model, dört farklı dilsel temsil düzeyiyle yapılandırılmıştır: harf özellikleri, harfler, kelimeler ve dil etiketleri (veya dil düğümü). Bir kelime bu model tarafından sunulduğunda, ilk olarak onun oluşturduğu harflerin özellikleri aktif hale gelmektedir. Daha sonra bu harf özellikleri birlikte çalışır ve sunulan kelimelerin parçası oldukları harfleri etkinleştirir. Bu harfler sırayla o dilin kelimelerini harekete geçirir. Kelime adayları, bağlı olan dil düğümlerini aktive eder ve aynı anda harf seviyesine geri bildirim aktivasyonu gönderir. Dil düğümleri ayrıca diğer dillerdeki sözcük adaylarının etkinleştirilmesini de engelleyebilir (örneğin, İngilizce dil düğümü, Felemenkçe sözcük adaylarının etkinleştirilmesini azaltır). Karmaşık bir etkileşimli etkinleştirme ve engelleme sürecinden sonra, sunulan kelimeye karşılık gelen sözcük adayı en aktif kelime birimi haline gelir.[kaynak belirtilmeli]

Engelleyici kontrol modeli (IC)[değiştir | kaynağı değiştir]

IC modeli,[6][18] BIA modelinin tamamlayıcısıdır. Dil ağındaki öğelerin aktivasyon düzeylerini değiştirerek dil işleme sırasında meydana gelen görev taleplerinin ve düzenlemenin önemine odaklanır. Bu modelde anahtar kavram, ikidillilerin belirli bir dil görevini yerine getirmek için attıkları zihinsel işlem adımlarını belirten dil görev şemasıdır. Dil görev şeması, sistemden gelen çıktıları engelleyerek o sistemdeki temsillerin aktivasyon seviyelerini değiştirerek kelime tanımlama sisteminden gelen çıktıyı düzenler. Örneğin, ikidilli bir kişi bir çeviride bir dilden diğerine geçtiğinde, dillere karşılık gelen dil şemasında bir değişiklik olması gerekir.[8]

Dil modu sistemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Dil modeli sisteminde, dil işleme mekanizmaları ve genel olarak diller farklı ölçülerde elde edilebilir. Dilin göreli etkinleştirme durumuna dil modu denir ve konuşulan veya dinlenen kişi, kullanıcıların dil yeterliliği, dilsel olmayan bağlam vb. gibi birçok faktörden etkilenir. Dil kullanıcıları, diğer ikidillilerle konuşuyorlarsa veya karışık dillerdeki metinleri okuyorlarsa ikidilli modda olabilirler. Ancak, tek dil bilen veya yalnızca bir dil konuşan birini dinlerlerse, etkinleştirme durumu daha tek dilli bir moda geçer. Bu modele dayalı olarak, ikidillilerin dil modu, dil kullanıcılarının beklentilerine ve dil ortamına bağlıdır.[7][10][28]

İkidilli etkileşimli aktivasyon artı (BIA+) modeli[değiştir | kaynağı değiştir]

BIA+ modeli, BIA modelinin bir uzantısı ve uyarlamasıdır. [41] [42] BIA+ modeli yalnızca bir ortografik temsili ve dil düğümlerini değil, aynı zamanda fonolojik ve anlamsal temsilleri de içerir. Tüm bu temsillerin, bir görev/karar sistemine çıktı sağlayan bir kelime tanımlama sisteminin parçası olduğu varsayılır. İkidilli sözcük işlemedeki bilgi akışı, sözcüklerin aktivasyon durumu üzerinde bu görev/karar sisteminin herhangi bir etkisi olmaksızın, yalnızca sözcük tanımlama sisteminden bir görev/karar sistemine doğru ilerler. [43]

Cümle işleme[değiştir | kaynağı değiştir]

İkidillilikte sözcük erişimiyle ilgili mevcut çalışmaların çoğu, bağlamsal bilginin ikidillilerde sözcük erişimini etkileyip etkilemediği dikkate alınmadan, izole edilmiş sözcüklerin kavranmasına dayanmaktadır. Fakat, günlük iletişimde, kelimelere çoğunlukla anlamlı bir bağlamda ve izole olmamış olarak (örneğin bir gazete makalesinde) rastlanır. Déprez (1994) tarafından yapılan araştırma, çocuklarda karışık sözcelerin (söyleyişlerin) sözcük düzeyiyle sınırlı olmadığını, aynı zamanda morfoloji (biçim bilimi/yapıbilimi), söz dizimi ve telaffuz alanlarında da olduğunu göstermiştir. Araştırmacılar, ayrıca cümlelerde kelime tanımayı inceleyerek bağlamda ikidillilikte sözcük erişiminin bilişsel doğasını araştırmaya başladılar.[19]

Cümle işlemede ana metodolojik görevler[değiştir | kaynağı değiştir]

Cümle işlemede, gerçekleştiği anda veya hemen sonrasında, bilişsel aktiviteyi tespit etmek için bir dizi çevrimiçi ölçüm tekniğinden yararlanılır. Genellikle aynı kökenli sözcükler ve diller arası homograflar (eşyazımlı sözcükler), aşağıdaki görevlerde, test cümlelerine eklenen belirteçler olarak kullanılır:

  • Kendi hızında okuma: Katılımcılara, ekranda ardışık bölümler halinde bir metin gösterilir. Bir tuşa basarak sıralı her bölümü işlemeleri istenir. Bir deneme, boşluklarla ayrılmış tire gruplarının sunumuyla başlar. Her grup, metindeki bir kelimenin yerini tutarken (yer tutucu) her tire, bir harfi temsil etmektedir. Katılımcı tuşa bastığında ilk bölüm belirir (bu örnekte, iki kelime) ve sağdaki kelimeler için karşılık gelen yer tutucuların yerini alır, soldaki kelimelerin yer tutucuları ekranda kalır. Tuşa tekrar basıldığında ilk bölümdeki iki kelime tekrar yer tutucuları ile değiştirilir ve bir sonraki bölüm belirir ve ilgili yer tutucuların yerini alır. Bu, metnin tamamı okunana kadar devam eder. Katılımcıların cümlelerin anlamına gerçekten dikkat etmelerini sağlamak için bir bunları takip eden tamamlayıcı bir kavrama sorusu sorulur. Art arda iki tuşa basış arasındaki zaman aralığı ölçülür ve yanıt süresi olarak kaydedilir.[11]
  • Hızlı seri görsel sunum: Katılımcılara ekranda aynı yerde sabit bir oranda, ardışık bölümler/kelimeler gösterilir. Bu görevde katılımcılar, okuma hızını kontrol edemezler; deneyci, sunum hızını belirler. Katılımcılardan kelimeleri yüksek sesle okumaları istenir ve her bir bölüm içinki tepki süreleri kaydedilir. Katılımcıların cümlelerin anlamına dikkat etmelerini sağlamak için bunları takip eden tamamlayıcı bir kavrama sorusu. Hedef, hayvan veya araç gibi bir üst kategori adı ile belirtildiğinde resmedilmiş bir nesne, bir hızlı seri görsel sunum dizisinde kolayca tespit edilebilir.[15]
  • Göz izleme (veya göz hareketi kaydı): Bu görev, katılımcılar bilgisayar ekranında gösterilen bir metni okurken onların göz hareketlerini ve göz sabitlenmelerini kaydeder. Katılımcıların neye baktığı ve süre olarak ne kadar baktıkları belgelenir. Konuşulan dili anlama, konuşma diliyle ilgili bilişsel süreçler, beden dili ve dudak okuma gibi konuları araştırmak için deneysel göz izleme verileri elde edilir.[12]
Foveal görüşün okuma esnasında keskin görü yetisini gösteren diyagram

Cümle işlemede ikidilli sözcük erişimi çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Sözcüklerin bir cümle bağlamında sunulmasının sözcüksel erişimi yalnızca hedef dilde kısıtlayıp kısıtlamadığı sorusu, çoğunlukla ikidillilerin ikinci dil (D2) işlemesinde incelenir. Bu cümle bağlam etkisi, olası sözcükkerin sayısını azalttığı için sözcüksel aramayı hızlandırmak için etkili bir strateji olabilir. Örneğin, Elston-Guttler ve ark.[13] anlamsal hazırlama çalışmasında, diller arası aktivasyonun, cümle bağlamı ve iki dilin önceki aktivasyon durumu etkisine karşı çok hassas olduğunu göstermiştir.

Çalışmalarında, Almanca-İngilizce ikidillilere, bir homografın (Örneğin, "Kadın arkadaşına güzel bir hediye [gift] verdi"; "gift " Almancada zehir [İngilizce karşılığı "poison"] anlamına gelir.) veya bir kontrol kelimesinin verildiği nispeten az kısıtlamalı cümleler sunuldu (Örneğin, "Kadın arkadaşına güzel bir kabuk [shell] vermiş). "Kısıtlama", hedef kelimeden önce gelen cümle çerçevesinin o kelimeyi ne derece saptırdığı anlamına gelir. Cümle daha sonra sözcüksel karar görevi için bir hedef sözcük (poison) ile değiştirildi. Deneyden önce ve sadece deneyin ilk bloğunda bir Almanca bir film izleyen katılımcılar, ilgili homograf cümlesi ile hazırlandıktan sonra -kontrollü cümle ile hazırlandıktan sonraya göre- hedefi daha hızlı tanıdıkları görüldü. Bu, iki dil bilenlerin, D1 aktivasyonu artırıldığında bile D2 işleme durumuna "hızla dalabileceklerini" gösteriyor.[14]

Schwartz ve Kroll [19], İspanyolca-İngilizce ikidillilere düşük- ve yüksek- kısıtlamalı cümlelerde, hedef kelimeler olarak aynı kökenli sözcükleri ve homografları (eş yazımlı sözcükleri) kullandı. İkidillilerde, kelime sunumunu ve anlamsal kısıtlamayı modüle eden dil sözcük erişimini araştırdılar. Schwartz ve Kroll, hedef kelimenin adlandırılmasının istenildiği, hızlı seri görsel sunum kullandılar. Homograf etkisi bulunamadı ancak daha az yetkin iki dil bilenler, özellikle düşük-kısıtlamalı cümlelerde daha fazla adlandırma hatası yaptı. Düşük-kısıtlamalı cümlelerde aynı-kök kolaylaştırma (seçici olmayan ikidilli sözcüksel erişim) gözlemlediler ancak yüksek-kısıtlamalı cümlelerde gözlemlemediler. Sonuçlar, bir cümlenin anlamsal kısıtlamasının, diller arası aktivasyon etkilerini kısıtlayabileceğini göstermektedir. Benzer sonuçlar van Hell ve de Groot [16] tarafından, Hollandaca-İngilizce ikidillilerle ilgili çalışmadaki D2 sözcüksel karar görevinde ve ileri (D1'den D2'ye) ve geri (D2'den D1'e) çeviri görevinde elde edilmiştir. Libben ve Titone[29] göz izleme metodolojisini kullanarak anlamsal olarak kısıtlı cümlelerde aynı-kök kolaylaştırmanın, anlamanın yalnızca erken aşamalarında gerçekleştiğini ve daha sonraki anlama aşamalarında hızla çözüldüğünü buldular.[30]

İkidilli cümle işleme üzerine yapılan çalışmaların çoğu D2 işlemeye odaklansa da ana dilde (D1) okuma sırasında diller arası aktivasyonu araştıran birkaç çalışma da vardır. Örneğin, van Assche ve ark.[31] D1'deki aynı kökenli sözcük etkisini Hollandaca-İngilizce ikidillilerle tekrarladı ve baskın olmayan dilin ana dilde cümle okumayı, hem erken hem de daha sonraki okuma aşamalarında etkileyebileceğini buldu. Titon ve ark.[32] İngilizce- Fransızca ikidillilerde erken okuma evrelerindeki bu diller arası aktivasyonu ancak D2 hayatın erken dönemlerinde edinildiğinde gözlemledi. Ayrıca, bir cümleden kaynaklı anlamsal kısıtlamanın, sonraki okuma aşamalarında diller arası aktivasyonu azaltabileceği sonucuna varmışlardır.

  • ikidilli sözlük
  • ikidilli hafıza
  • sözlük

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c d Dijkstra, T., Van Heuven, W.J.B., & Grainger, J. (1998).Simulating cross-language competition with the bilingual interactive activation model 24 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Psychologica Belgica, 38, 177-196.
  2. ^ Grainger, J. (1998). MROM-p: An interactive activation, multiple readout model of orthographic and phonological processes in visual word recognition. Localist connectionist approaches to human cognition, 147.
  3. ^ Léwy, N., & Grosjean, F. (1997).A computational model of bilingual lexical access. Manuscript in preparation.
  4. ^ Thomas, M. S., & Van Heuven, W. J. (2005). Computational models of bilingual comprehension. Handbook of bilingualism, 202.
  5. ^ Neuroscience of multilingualism
  6. ^ a b Green, D. W. (1998). Mental control of the bilingual lexico-semantic system. Bilingualism: Language and cognition, 1(02), 67-81.
  7. ^ a b Speech Perception and Comprehension in Bilinguals. John Wiley & Sons, Incorporated. 2018. ISBN 978-1-118-83576-0. OCLC 1048925562. 
  8. ^ a b Linck (10 Aralık 2008). "Cross-language lexical processes and inhibitory control". The Mental Lexicon. 3 (3): 349-374. doi:10.1075/ml.3.3.06lin. ISSN 1871-1340. PMC 2774929 $2. PMID 19907674. 
  9. ^ a b Dijksta, T. (2005). Bilingual visual word recognition and lexical access. Handbook of bilingualism psycholinguistic approaches, 54, 179-201.
  10. ^ a b Grosjean, F. (2001). The bilingual's language modes. One mind, two languages: Bilingual language processing, 1-22.
  11. ^ a b The Encyclopedia of Applied Linguistics. ISBN 978-1-4051-9473-0.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  12. ^ a b c "Psycholinguistics and eye tracking". Tobii ecgnology. 7 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2013. 
  13. ^ a b Elston-Güttler, K. E., Gunter, T. C., & Kotz, S. A. (2005). Zooming into L2: Global language context and adjustment affect processing of interlingual homographs in sentences[ölü/kırık bağlantı]. Cognitive Brain Research, 25(1), 57-70.
  14. ^ a b Eva Van Assche, Wouter Duyck, and Robert J. Hartsuiker. "Chapter 2, Context effects in bilingual sentence processing". s. 6. 
  15. ^ a b Potter MC, Wyble B, Pandav R, Olejarczyk J. (2010). "Picture detection in rapid serial visual presentation: features or identity?". Journal of Experimental Psychology. Human Perception and Performance. 36 (6): 1486-94. doi:10.1037/a0018730. PMC 2980565 $2. PMID 20695696. 
  16. ^ a b Van Hell, J. G., & De Groot, A. M. (2008). Sentence context modulates visual word recognition and translation in bilinguals 30 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Acta Psychologica, 128(3), 431.
  17. ^ Libben, M. R., & Titone, D. A. (2009). Bilingual lexical access in context: Evidence from eye movements during reading 20 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Journal of experimental psychology. Learning, memory, and cognition, 35(2), 381.
  18. ^ a b Green, D. W. (1986). Control, activation, and resource: A framework and a model for the control of speech in bilinguals. Brain and language, 27(2), 210-223.
  19. ^ a b c Schwartz, A. I., & Kroll, J. F. (2006). Bilingual lexical activation in sentence context. Journal of Memory and Language, 55(2), 197-212.
  20. ^ Libben, M. R., & Titone, D. A. (2009). Bilingual lexical access in context: Evidence from eye movements during reading 20 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Journal of experimental psychology. Learning, memory, and cognition, 35(2), 381.
  21. ^ Titone, D., Libben, M., Mercier, J., Whitford, V., & Pivneva, I. (2011). Bilingual lexical access during L1 sentence reading: the effects of L2 knowledge, semantic constraint, and L1-L2 intermixing 20 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Journal of Experimental Psychology-Learning Memory and Cognition, 37(6), 1412.
  22. ^ Van Assche, E., Drieghe, D., Duyck, W., Welvaert, M., & Hartsuiker, R. J. (2011). The influence of semantic constraints on bilingual word recognition during sentence reading 23 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Journal of Memory and Language, 64(1), 88-107.
  23. ^ De Groot, A. M. (2011). Language and cognition in bilinguals and multilingual: An introduction. New York, NY, US: Psychology Press
  24. ^ "Bilingual Word Recognition in a Sentence Context". Bilingual Word Recognition in a Sentence Context. 2012.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  25. ^ Weintraub, S.; Goodglass, H. (1983). Boston Naming Test. Philadelphia: Lee & Febiger.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım); Yazar eksik |soyadı2= (yardım)
  26. ^ "Behavioral and ERP evidence of word and pseudoword superiority effects in 7- and 11-year-olds". Brain Research. 1486: 68-81. 2012. doi:10.1016/j.brainres.2012.09.041. PMC 3496077 $2. PMID 23036274.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  27. ^ "Lexical Decision Tasks, Semantic Priming, and Reading". 2014. 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2022. 
  28. ^ Grosjean, F. (1997). The bilingual individual. Interpreting, 2, 1-2.
  29. ^ Libben, M. R., & Titone, D. A. (2009). Bilingual lexical access in context: Evidence from eye movements during reading 20 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Journal of experimental psychology. Learning, memory, and cognition, 35(2), 381.
  30. ^ At the doors of lexical access: The importance of the first 250 milliseconds in reading. Frontiers E-books, 2014. 30 Eylül 2014. s. 86. ISBN 9782889192601. 
  31. ^ Van Assche, E., Duyck, W., Hartsuiker, R. J., & Diependaele, K. (2009). Does bilingualism change native-language reading? Cognate effects in a sentence context. Psychological Science, 20(8), 923-927.
  32. ^ Titone, D., Libben, M., Mercier, J., Whitford, V., & Pivneva, I. (2011). Bilingual lexical access during L1 sentence reading: the effects of L2 knowledge, semantic constraint, and L1-L2 intermixing 20 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Journal of Experimental Psychology-Learning Memory and Cognition, 37(6), 1412.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=İkidillilikte_sözcük_erişimi&oldid=32619532" sayfasından alınmıştır