İçeriğe atla

Kuark: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Gökhan (mesaj | katkılar)
Hizmetliler
23.943 değişiklik
Gökhan (mesaj | katkılar)
Hizmetliler
23.943 değişiklik
125. satır: 125. satır:
}}</ref> Leptonlardan farklı olarak kuarklar, [[güçlü etkileşim]]e girmelerini sağlayan [[renk yükü]]ne sahiptirler. Farklı kuarklar arasındaki etkileşim ''[[hadron]]lar'' olarak bilinen kompozit parçacıkların oluşmasını sağlar.
}}</ref> Leptonlardan farklı olarak kuarklar, [[güçlü etkileşim]]e girmelerini sağlayan [[renk yükü]]ne sahiptirler. Farklı kuarklar arasındaki etkileşim ''[[hadron]]lar'' olarak bilinen kompozit parçacıkların oluşmasını sağlar.


Hadronların kuantum sayısını belirleyen kuarklara ''değerlik kuarklar'' denir bundan ayrı olarak hadronlar kuantum sayısına etki etmeyen sonsuz sayıda sanal (veya ''[[deniz]]'') kuark, antikuark ve [[gluon]] barındırabilir.<ref>
Hadronların kuantum sayısını belirleyen kuarklara ''değerlik kuarklar'' denir bundan ayrı olarak hadronlar kuantum sayısına etki etmeyen sonsuz sayıda sanal (veya ''[[kuark denizi|deniz]]'') kuark, antikuark ve [[gluon]] barındırabilir.<ref>
{{kitap belirt
{{kitap belirt
|yazar=B. Povh, C. Scholz, K. Rith, F. Zetsche
|yazar=B. Povh, C. Scholz, K. Rith, F. Zetsche
140. satır: 140. satır:
|yıl=1979
|yıl=1979
|isbn=052122523X
|isbn=052122523X
}}</ref> En büyük sayıdaki baryonlar atom çekirdeğini oluşturan [[proton]] ve [[nötron]]dur.<ref name="Knowing">
⚫
}}</ref>
{{kitap belirt
|yazar=M. Munowitz
|başlık=Knowing
|sayfalar=35
|yayımcı=[[Oxford University Press]]
|yıl=2005
|isbn=0195167376
}}</ref> Hadronların büyük bir bölümü bilinmektedir (bkz. [[baryonlar listesi]], [[mezonlar listesi]]), bunların çoğu kuark bileşenleri ve yapıtaşını oluşturan kuarkların kazandırdığı özelliklerle ayırt edilirler. [[Tetrakuark]]lar (qq<span style="text-decoration:overline;">qq</span>) ve [[pentakuark]]lar (qqq<span style="text-decoration:overline;">q</span>) gibi daha fazla değerlik kuarka sahip olan [[egzotik hadron|"egzotik" hadron]]ların varlığı da tahmin edilmektedir<ref name="PDGTetraquarks">
{{dergi belirt
|yazar=W.-M. Yao ''et al.'' ([[Particle Data Group]])
|başlık=Review of Particle Physics: Pentaquark Update
|url=http://pdg.lbl.gov/2006/reviews/theta_b152.pdf
|dergi=[[Journal of Physics G]]
|cilt=33 |basım=1 |sayfalar=1–1232
|yıl=2006
|doi=10.1088/0954-3899/33/1/001
}}</ref> ancak henüz kanıtlanamamıştır.<ref group="nb">2000'lerin başında muhtelif araştırma grupları tetrakuarkların (qq<span style="text-decoration:overline;">qq</span>) ve pentakuarkların (qqq<span style="text-decoration:overline;">q</span>) varlığını kanıtladıklarını iddia attiler. Tetrakuarkların durumu hala şüpheli iken bilinen bütün pentakuark adaylarının aslında var olmadıkları belirlendi.</ref><ref name="PDGTetraquarks"/><ref>
{{dergi belirt
|yazar=C. Amsler ''et al.'' ([[Particle Data Group]])
|başlık=Review of Particle Physics: Pentaquarks
|url=http://pdg.lbl.gov/2008/reviews/pentaquarks_b801.pdf
|dergi=[[Physics Letters B]]
|cilt=667 |basım=1 |sayfalar=1–1340
|yıl=2008
|doi=10.1016/j.physletb.2008.07.018
}} <br />{{dergi belirt
|yazar=C. Amsler ''et al.'' ([[Particle Data Group]])
|başlık=Review of Particle Physics: New Charmonium-Like States
|url=http://pdg.lbl.gov/2008/reviews/rpp2008-rev-new-charmonium-like-states.pdf
|dergi=[[Physics Letters B]]
|cilt=667 |basım=1 |sayfalar=1–1340
|yıl=2008
|doi=10.1016/j.physletb.2008.07.018
}} <br />{{kitap belirt
|yazar=E.V. Shuryak
|başlık=The QCD Vacuum, Hadrons and Superdense Matter
|sayfalar=59
|yayımcı=[[World Scientific]]
|yıl=2004
|isbn=9812385746
⚫
}}</ref>


:{| border="1" cellspacing="0" cellpadding="5"
:{| border="1" cellspacing="0" cellpadding="5"

Sayfanın 16.53, 25 Şubat 2010 tarihindeki hâli

Three colored balls (symbolizing quarks) connected pairwise by springs (symbolizing gluons), all inside a gray circle (symbolizing a proton). The colors of the balls are red, green, and blue, to parallel each quark's color charge. The red and blue balls are labeled "u" (for "up" quark) and the blue one is labeled "d" (for "down" quark). The color assignment of individual quarks is not important, only that all three colors are present.
Etkileşim(ler)Elektromanyetizma, Gravitasyon, Güçlü, Zayıf
Sembolq
AntiparçacıkAntikuark
KeşifSLAC (~1968)
Renk yüküEvet
Spin1⁄2
Baryon sayısı1⁄3

Kuark temel tanecik ve maddenin temel bileşenlerinden biridir. Kuarklar bir araya gelerek hadronlar olarak bilinen kompozit tanecikleri oluştururlar. Bunların en kararlı olanları atom çekirdeğinin bileşenleri proton ve nötrondur.[1] Renk hapsi denilen bir olgu sebebiyle kuarklar asla yalnız bir şekilde bulunmazlar; onlar sadece hadronlar dahilinde bulunabilirler.[2][3] Bu sebeple kuarklar hakkında bilinenlerin çoğu hadronların gözlenmesi sonucunda elde edilmiştir.

Çeşni olarak bilinen altı tip kuark bulunmaktadır: yukarı, aşağı, tılsım, acayip, üst ve alt.[4] Yukarı ve aşağı kuark bütün kuarklar içinde en düşük kütleli olanlardır. Daha ağır kuarklar parçacık bozunması yoluyla hızlıca aşağı ve yukarı kuarka dönüşürler: yüksek kütle durumundan daha düşük kütle durumuna dönüşüm. Bu sebeple yukarı ve aşağı kuarklar evrende en yaygın olanlardır, bununla birlikte tılsım, acayip, üst ve alt kuarklar sadece yüksek enerjili çarpışmalarda (kozmik ışınlar ve parçacık hızlandırıcılarda) oluşabilir.

Kuarklar elektrik yükü, renk yükü, spin ve kütle gibi kendine has çeşitli özelliklere sahiptir. Kuarklar parçacık fiziğinin Standart Modeli'nde dört temel kuvvetin (elektromanyetizma, gravitasyon, güçlü etkileşim, zayıf etkileşim) tümüyle de etkileşen tek temel taneciklerdir ayrıca elektrik yükü temel yükün tamsayı katı olmayan tek temel taneciklerdir. Her kuark çeşnisi için ona karşılık gelen bir tane de antiparçacık bulunur. Antikuark denilen bu parçacık kuarktan, sadece bazı özelliklerinin aynı büyüklükte fakat ters işaretli olması ile ayrılır.

Kuark modeli 1964'te Murray Gell-Mann ve George Zweig tarafından birbirlerinden bağımsız olarak ortaya atıldı.[5] Kuarklar hodronlar için oluşturulan bir düzenlenim şemasının parçaları olarak tanıtıldı ve 1968 yılına kadar onların varlığı ile ilgili çok az fiziksel kanıt bulunuyordu.[6][7] Altı kuarkın tamamı hızlandırıcı deneylerinde gözlemlendi, keşfedilen son kuark olan üst kuark ilk kez 1995'de Fermilab'da gözlendi.[5]

Sınıflandırma

Ayrıca bakınız: Standart Model
Standart Model'deki parçacıkların altısı kuarktır (mor ile gösteriliyor). İlk üç kolonun her biri maddenin bir neslini oluşturur.

Standart Model şimdiye kadar bilinen tüm temel parçacıkları ve henüz gözlemlenmemiş[nb 1] Higgs bozonunu açıklayan bir kuramdır.[8] Bu model kuarkların (q), yukarı (u), aşağı (d), tılsım (c), acayip (s), üst (t) ve alt (b) isimlerindeki altı çeşnisini kapsar.[4] Kuarkların antiparçacıklarına antikuark denir ve karşılık gelen kuarkın sembolünün üzerine çizgi eklenerek gösterilir (örneğin yukarı kuark için anti kuark u ile gösterilir). Genellikle bütün antimaddelerde olduğu gibi, antikuarklar da kendi kuarkı ile aynı kütleye, ortalama ömür süresine ve spine sahiptir ancak elektrik yükü ve diğer yükleri ters işaretlidir.[9]

Kuarklar spin-1⁄2 parçacıklarıdır. Yani spin-istatistik kuramına göre onlar fermiyondur. Dolayısı ile, aynı iki fermiyonun aynı anda aynı kuantum durumunda bulunamayacağını söyleyen Pauli dışlama ilkesine tabiidirler. Bu aynı kuantum durumunda çoklu sayılarda bulunabilen bozonların (tamsayı spinli parçacıklar) tersidir.[10] Leptonlardan farklı olarak kuarklar, güçlü etkileşime girmelerini sağlayan renk yüküne sahiptirler. Farklı kuarklar arasındaki etkileşim hadronlar olarak bilinen kompozit parçacıkların oluşmasını sağlar.

Hadronların kuantum sayısını belirleyen kuarklara değerlik kuarklar denir bundan ayrı olarak hadronlar kuantum sayısına etki etmeyen sonsuz sayıda sanal (veya deniz) kuark, antikuark ve gluon barındırabilir.[11] İki farklı hadron ailesi vardır: üç değerlik (valans) kuarklı baryonlar ve bir valans kuarklı ve bir antikuarklı mezonlar.[12] En büyük sayıdaki baryonlar atom çekirdeğini oluşturan proton ve nötrondur.[13] Hadronların büyük bir bölümü bilinmektedir (bkz. baryonlar listesi, mezonlar listesi), bunların çoğu kuark bileşenleri ve yapıtaşını oluşturan kuarkların kazandırdığı özelliklerle ayırt edilirler. Tetrakuarklar (qqqq) ve pentakuarklar (qqqq) gibi daha fazla değerlik kuarka sahip olan "egzotik" hadronların varlığı da tahmin edilmektedir[14] ancak henüz kanıtlanamamıştır.[nb 2][14][15]

Nesil Zayıf
İzospin		 Çeşni İsim Sembol Yük / e Kütle / MeV.c-2
1 + 1/2 Iz=+1/2 Up u + 2/3 1.5 to 4.0
1 − 1/2 Iz=−1/2 Down d − 1/3 4 to 8
2 − 1/2 S=−1 Strange s − 1/3 80 to 130
2 + 1/2 C=1 Charm c + 2/3 1150 to 1350
3 − 1/2 B′=−1 Bottom b − 1/3 4100 to 4400
3 + 1/2 T=1 Top t + 2/3 172700 ± 2900

Notlar

  1. ^ "Quark (subatomic particle)". Encyclopedia Britannica. Erişim tarihi: 2008-06-29. 
  2. ^ R. Nave. "Confinement of Quarks". HyperPhysics. Georgia State University, Department of Physics and Astronomy. Erişim tarihi: 2008-06-29. 
  3. ^ R. Nave. "Bag Model of Quark Confinement". HyperPhysics. Georgia State University, Department of Physics and Astronomy. Erişim tarihi: 2008-06-29. 
  4. ^ a b R. Nave. "Quarks". HyperPhysics. Georgia State University, Department of Physics and Astronomy. Erişim tarihi: 2008-06-29. 
  5. ^ a b Şablon:Dergi belirt
  6. ^ Şablon:Dergi belirt
  7. ^ Şablon:Dergi belirt
  8. ^ Şablon:Dergi belirt
  9. ^ Şablon:Kitap belirt
  10. ^ Şablon:Kitap belirt
  11. ^ Şablon:Kitap belirt
  12. ^ Section 6.1. in Şablon:Kitap belirt
  13. ^ Şablon:Kitap belirt
  14. ^ a b Şablon:Dergi belirt
  15. ^ Şablon:Dergi belirt
    Şablon:Dergi belirt
    Şablon:Kitap belirt

Şablon:Link SM
Kaynak hatası: <ref> "nb" adında grup ana etiketi bulunuyor, ancak <references group="nb"/> etiketinin karşılığı bulunamadı (Bkz: Kaynak gösterme)

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kuark&oldid=7251772" sayfasından alınmıştır