Permiyen: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Değişiklik özeti yok
Etiket: 2017 kaynak düzenleyici
13. satır: 13. satır:


== Paleocoğrafya ==
== Paleocoğrafya ==
Permiyen Dönemi boyunca, tüm yerkürenin ana kara kütleleri, [[Pangea]] adı verilen tek bir süperkıtada toplandı. Pangea'nın doğusunda, ''[[Cathaysia]]''<nowiki/>'nın kıtasal [[Mikrolevha|mikrolevhaları]] bulunmaktaydı. Pangea, [[Ekvator|ekvatoru]] çevreleyen ve kutuplara uzanan bir konumda yer alıyordu. Bu durum, [[Panthalassa|Panthalassa Okyanusu]] ve [[Asya]] ile [[Gondvana]] arasında var olmuş bir okyanus olan [[Paleotetis Okyanusu]] üzerinde okyanus akıntılarına neden oluyordu. [[Kimmeriya]] kıtası, [[Rift|riftleşme]] sonucu Gondvana'dan ayrılarak kuzeye, [[Lavrasya]]'ya doğru sürüklendi ve bu hareket, Paleotetis Okyanusu'nun daralmasına neden oldu. Paleotetis'in güney ucunda yeni oluşmaya başlayan Neotetis Okyanusu, daha sonra Mezozoyik Zaman'ı domine eden okyanus hâline geldi.<ref>{{cite book|title=The Permian of Northern Pangea|chapter=Pangea and the Paleogeography of the Permian|date=1995|pages=3–19|isbn=978-3-642-78595-5|first2=R. P.|last2=Langford|doi=10.1007/978-3-642-78593-1_1|first1=C. R.|last1=Scotese}}</ref> Karbonifer Dönemi'nde Lavrasya ve Gondvana'nın çarpışması sonucu oluşmaya başlayan Orta Pangea Dağları, Permiyen'in erken dönemlerinde, yaklaşık 295 milyon yıl önce, şu anki Himalaya Dağları'na benzer bir yüksekliğe ulaştı ancak Permiyen boyunca zamanla aşınmaya uğradı.<ref name="Scotese-2017">{{Citation|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/B9780128094174000045|title=Late Permian-Early Jurassic Paleogeography of Western Tethys and the World|access-date=2021-03-15|archive-date=2021-10-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20211005232332/https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/B9780128094174000045|date=2017|language=en|pages=57–95|work=Permo-Triassic Salt Provinces of Europe, North Africa and the Atlantic Margins|publisher=Elsevier|isbn=978-0-12-809417-4|doi=10.1016/b978-0-12-809417-4.00004-5|first1=C.R.|first2=A.|last1=Scotese|last2=Schettino|url-status=live}}</ref> Sisuraliyen Dönemi'nde Kazakistanya bloğu Baltika ile çarpıştı. Kuzey Çin Kratonu, Güney Çin Bloğu ve Sunda Levhası ise Permiyen'in sonunda birbirleriyle ve Pangea'yla birleşti.<ref>{{Cite journal|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0012825220302610|title=Constraining assembly time of some blocks on eastern margin of Pangea using Permo-Triassic non-marine tetrapod records|access-date=2021-08-29|archive-date=2022-03-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20220309030744/https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0012825220302610|date=August 2020|language=en|pages=103215|journal=[[Earth-Science Reviews]]|volume=207|doi=10.1016/j.earscirev.2020.103215|first2=Jian|first3=Jian-Ye|last2=Yi|last3=Chen|first1=Jun|last1=Liu|bibcode=2020ESRv..20703215L|s2cid=219766796|url-status=live}}</ref> Zechstein Denizi, şu anda kuzeybatı Avrupa'ya denk gelen bölgede bulunan bir hipertuzlu iç denizdi.<ref name="ZechsteinHaloarchaea">{{cite journal|url=https://link.springer.com/article/10.1007/s007920100192|title=Novel haloarchaeal 16S rRNA gene sequences from Alpine Permo-Triassic rock salt|access-date=5 June 2023|archive-date=6 June 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230606051025/https://link.springer.com/article/10.1007/s007920100192|date=August 2001|issue=4|pages=221–228|journal=Extremophiles|volume=5|pmid=11523891|doi=10.1007/s007920100192|first2=Claudia|first3=Helga|last2=Gruber|last3=Stan-Lotter|first1=Christian|last1=Radax|s2cid=1836320|url-status=live}}</ref>


== İklim ==
== İklim ==


== Ayrıca bakınız ==
== Ayrıca bakınız ==
* [[Permiyen-Triyas yok oluşu]]
* [[Fosil alanları listesi]]
== Kaynakça ==
== Kaynakça ==


{{Kaynakça}}
{{Kaynakça}}

== Konuyla ilgili yayınlar ==

* {{cite web|url=http://www.stratigraphy.org/gssp.htm|title=Overview of Global Boundary Stratotype Sections and Points (GSSP's)|access-date=April 30, 2006|archive-date=2004-02-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20040219015324/http://www.stratigraphy.org/gssp.htm|date=June 2004|website=stratigraphy.org|first=Jim|last=Ogg|url-status=dead}}


== Dış bağlantılar ==
== Dış bağlantılar ==


* [http://www.ucmp.berkeley.edu/permian/permstrat.html California Üniversitesi'nin sunduğu modern bir Permiyen stratigrafisi{{commons category}}]
* {{cite web|url=http://www.stratigraphy.org/|title=International Commission on Stratigraphy (ICS)|access-date=September 19, 2005|work=Geologic Time Scale 2004}}
* [http://www.geo-lieven.com/erdzeitalter/perm/perm.htm Permiyen Fosillerine Örnekler]
* [http://www.ucmp.berkeley.edu/permian/glassmts.html Permiyen Havzası'nda bulunan Glass Dağları'ndaki klasik Permiyen katmanları]
* [https://ghkclass.com/ghkC.html?permian Permiyen (kronostratigrafi ölçeği)]
* [https://web.archive.org/web/20060707231637/http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/jeolojik/Fanerozoik/Paleozoik/Permiyen/index.htm Permiyen] - Bilgem Tübitak
* [https://web.archive.org/web/20060707231637/http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/jeolojik/Fanerozoik/Paleozoik/Permiyen/index.htm Permiyen] - Bilgem Tübitak
* {{citation|title=Extinguishing a Permian World|issue=3|pages=287–288|journal=Geology|year=2012|volume=40|first=Elke|last=Schneebeli-Hermann|doi=10.1130/focus032012.1|bibcode=2012Geo....40..287S}}
{{Paleozoik zaman}}{{Yerkürenin jeolojik tarihi}}{{Otorite kontrolü}}
{{Paleozoik zaman}}{{Yerkürenin jeolojik tarihi}}{{Otorite kontrolü}}


Sayfanın 13.26, 20 Kasım 2023 tarihindeki hâli

Permiyen
298,9 ± 0,15 - 251,902 ± 0,024 myö 
Orta Permiyen sırasında Dünya (yaklaşık 275 myö)
Kronoloji
Etimoloji
Kullanım bilgisi
Bölgesel kullanımKüresel (ICS)
Kullanılan zaman çizelgesiICS Zaman Cetveli
Tanım
Kronolojik birimDönem
Stratigrafik birimSistem
Zaman aralığının resmîyetiResmî
Alt sınırını belirleyenBir konodont olan Streptognathodus isolatus'un morfotipi Streptognathodus wabaunsensis kronoklininin içinde ilk ortaya çıkışı
Alt sınır KSKNAydaralaş, Ural Dağları, Kazakistan
50°14′45″N 57°53′29″E / 50.2458°K 57.8914°D / 50.2458; 57.8914
KSKN onayı1996[2]
Üst sınırını belirleyenBir konodont olan Hindeodus parvus'un ilk ortaya çıkışı
Üst sınır KSKNMeishan, Zhejiang, Çin
31°04′47″N 119°42′21″E / 31.0798°K 119.7058°D / 31.0798; 119.7058
KSKN onayı2001[3]
Atmosfer ve iklim verileri

Permiyen, jeolojik zaman cetvelinde, yaklaşık 298,9 milyon yıl öncesinden 251,9 milyon yıl öncesine kadar süren ve kayda değer çevresel değişikliklere sahne olan bir jeolojik dönemdir. Bu dönemde kara yaşamında bir dönüşüm görülmesine ek olarak hayvanlar ve bitkilerin evrimsel tarihinde dikkate değer olaylara sahne oldu. Permiyen Dönemi'nin adı, Rusya'da Ural Dağları çevresindeki çalışmalar sırasında, İngiliz jeolog Roderick Impey Murchison tarafından 1841 yılında tarihe kazandırıldı. Permiyen Dönemi, Karbonifer Dönemi ile Triyas Dönemi arasında yer alır ve bu dönemde gerçekleşen çeşitli birçok olaydan dolayı karada yaşayan canlı türlerinin evriminde ve çeşitliliğinde bir dönüm noktası olarak görülür.

Permiyen Dönemi'i, Sisuraliyen, Guadalupiyen ve Lopingiyen olmak üzere üç ana bölüme ayrılmıştır. Sisuraliyen, Ural Dağları'nın batı yamaçlarındaki katmanlarla tanımlanmışken, Guadalupiyen adını Teksas ve New Mexico'daki Guadalupe Dağları'ndan alır. Lopingyen ise adını Çin'in Jiangxi eyaletine bağlı Leping şehrinden alır. Permiyen Dönemi boyunca, karasal yaşam kayda değer ölçüde değişti ve özellikle bitki örtüsünde çeşitlilik arttı. Dünya'daki kara parçalarının çoğunluğu Pangea kıtasında toplandı ve iklim dalgalanmaları meydana geldi.

Deniz yaşamı, Permiyen-Triyas yok oluşu olarak bilinen bir soy tükenmesi olayıyla sona erdi. Kara yaşamında ise sürüngenlerin atası olan sinapsitler ve daha gelişmiş omurgalı grupları evrimleşerek ortaya çıktı. Ancak Permiyen-Triyas yok oluşu, deniz canlılarının %90 ila %95'inin, kara canlılarının ise %70'inin neslinin tükenmesine sebep oldu.

Permiyen Dönemi, sadece biyolojik evrimde değil, aynı zamanda iklimsel ve jeolojik süreçlerde de dikkate değer değişikliklere sahne olan bir dönem olarak yerküre tarihinde öne çıkar. Yanardağ faaliyetlerinin yanı sıra atmosferdeki karbondioksit seviyelerinin yükselmesi ve sürekli arazi değişiklikleri, bu dönemin ana özellikleri olarak kabul edilir. Permiyen Dönemi'nin sona erdiği dönemde gerçekleşen yok oluş, yerküre tarihindeki en büyük yok oluşlardan biridir ve bilim insanları için hâlâ soru işaretleri barındırır.

Kelime kökeni ve tarih

Permiyen Dönemi, stratigrafik sistemde bir jeolojik dönemdir. Karbonifer Dönemi'nin 268,9 milyon yıl önce sonlanmasından Triyas Dönemi'nin 251,902 milyon yıl önceki başlangıcına kadar uzanan 47 milyon yıllık bir süreyi kapsar. Paleozoyik Zaman'ın son dönemidir.[4][5][6][7][8] Permiyen teriminin kullanıma girmesinden önce, Permiyen Dönemi'ne tarihlenen kayaçlar, Almanya'da "Rotliegend" ve "Zechstein" olarak adlandırılıyor, İngiltere'de ise "New Red Sandstone" olarak biliniyordu.[9]

Permiyen terimi ilk kez 1841 yılında Londra Jeoloji Topluluğu'nun başkanı Sir Roderick Impey Murchison tarafından ortaya koyuldu. Permiyen'in bilimsel kullanıma girişi, 1840 ve 1841 yıllarında Ural Dağları çevresinde Murchison'ın Édouard de Verneuil ve Rus araştırmacılarla gerçekleştirdiği kapsamlı keşifler sonrasında oldu. Murchison, bölgede Karbonifer katmanlarını takip eden "geniş bir dizi marn, şist, kireç taşı, kumtaşı ve konglomera" olduğunu belirledi.[10][11] Murchison, Rus jeologlarla işbirliği yaparak[12] dönemin adını, yüzyıllar önce Orta Çağ'da aynı bölgede bulunan Perm Knezliği'ne adını veren çevredeki Rus bölgesi Perm'den türetti. Permiyen, şu anda Perm Krayı idari bölgesinde bulunmaktadır.[13] Jules Marcou, 1853 ile 1867 yılları arasında, Kuzey Amerika'da Mississippi Nehri'nden Colorado Nehri'ne kadar geniş bir bölgede Permiyen tabakalarını tanımladı ve Dyas ve "Triyas" terimlerinden türetilen Dyassic adlandırmasını önerdi fakat Murchison bu öneriyi 1871'de reddetti.[14] Permiyen sistemi, orijinal adlandırılmasından sonra bir yüzyıl boyunca tartışmalı bir konu olmaya devam etti. Amerika Birleşik Devletleri Jeoloji Araştırmaları Kurumu, 1941'e kadar Permiyen'i Karbonifer'in (Misisipiyen ve Pensilvaniyen'e eşdeğer) bir alt sistemi olarak tanımladı.[9]

Paleocoğrafya

Permiyen Dönemi boyunca, tüm yerkürenin ana kara kütleleri, Pangea adı verilen tek bir süperkıtada toplandı. Pangea'nın doğusunda, Cathaysia'nın kıtasal mikrolevhaları bulunmaktaydı. Pangea, ekvatoru çevreleyen ve kutuplara uzanan bir konumda yer alıyordu. Bu durum, Panthalassa Okyanusu ve Asya ile Gondvana arasında var olmuş bir okyanus olan Paleotetis Okyanusu üzerinde okyanus akıntılarına neden oluyordu. Kimmeriya kıtası, riftleşme sonucu Gondvana'dan ayrılarak kuzeye, Lavrasya'ya doğru sürüklendi ve bu hareket, Paleotetis Okyanusu'nun daralmasına neden oldu. Paleotetis'in güney ucunda yeni oluşmaya başlayan Neotetis Okyanusu, daha sonra Mezozoyik Zaman'ı domine eden okyanus hâline geldi.[15] Karbonifer Dönemi'nde Lavrasya ve Gondvana'nın çarpışması sonucu oluşmaya başlayan Orta Pangea Dağları, Permiyen'in erken dönemlerinde, yaklaşık 295 milyon yıl önce, şu anki Himalaya Dağları'na benzer bir yüksekliğe ulaştı ancak Permiyen boyunca zamanla aşınmaya uğradı.[16] Sisuraliyen Dönemi'nde Kazakistanya bloğu Baltika ile çarpıştı. Kuzey Çin Kratonu, Güney Çin Bloğu ve Sunda Levhası ise Permiyen'in sonunda birbirleriyle ve Pangea'yla birleşti.[17] Zechstein Denizi, şu anda kuzeybatı Avrupa'ya denk gelen bölgede bulunan bir hipertuzlu iç denizdi.[18]

İklim

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Uluslararası Kronostratigrafik Çizelge" (PDF). www.stratigraphy.org. Uluslararası Stratigrafi Komisyonu. 
  2. ^ Davydov, Vladimir; Glenister, Brian; Spinosa, Claude; Ritter, Scott; Chernykh, V.; Wardlaw, B.; Snyder, W. (March 1998). "Proposal of Aidaralash as Global Stratotype Section and Point (GSSP) for base of the Permian System" (PDF). Episodes. 21: 11-18. doi:10.18814/epiiugs/1998/v21i1/003 Özgürce erişilebilir. 4 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Aralık 2020. 
  3. ^ Hongfu, Yin; Kexin, Zhang; Jinnan, Tong; Zunyi, Yang; Shunbao, Wu (June 2001). "The Global Stratotype Section and Point (GSSP) of the Permian-Triassic Boundary" (PDF). Episodes. 24 (2): 102-114. doi:10.18814/epiiugs/2001/v24i2/004 Özgürce erişilebilir. 28 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Aralık 2020. 
  4. ^ Olroyd, D.R. (2005). "Famous Geologists: Murchison". Selley, R.C.; Cocks, L.R.M.; Plimer, I.R. (Ed.). Encyclopedia of Geology, volume 2. Amsterdam: Elsevier. s. 213. ISBN 0-12-636380-3. 
  5. ^ Ogg, J.G.; Ogg, G.; Gradstein, F.M. (2016). A Concise Geologic Time Scale: 2016. Amsterdam: Elsevier. s. 115. ISBN 978-0-444-63771-0. 
  6. ^ Murchison, R.I.; de Verneuil, E.; von Keyserling, A. (1842). On the Geological Structure of the Central and Southern Regions of Russia in Europe, and of the Ural Mountains. London: Richard and John E. Taylor. s. 14. Permian System. (Zechstein of Germany — Magnesian limestone of England)—Some introductory remarks explain why the authors have ventured to use a new name in reference to a group of rocks which, as a whole, they consider to be on the parallel of the Zechstein of Germany and the magnesian limestone of England. They do so, not merely because a portion of deposits has long been known by the name "grits of Perm", but because, being enormously developed in the governments of Perm and Orenburg, they there assume a great variety of lithological features ... 
  7. ^ Murchison, R.I.; de Verneuil, E.; von Keyserling, A. (1845). Geology of Russia in Europe and the Ural Mountains. Vol. 1: Geology. London: John Murray. ss. 138–139. ...Convincing ourselves in the field, that these strata were so distinguished as to constitute a system, connected with the carboniferous rocks on the one hand, and independent of the Trias on the other, we ventured to designate them by a geographical term, derived from the ancient kingdom of Permia, within and around whose precincts the necessary evidences had been obtained. ... For these reasons, then, we were led to abandon both the German and British nomenclature, and to prefer a geographical name, taken from the region in which the beds are loaded with fossils of an independent and intermediary character; and where the order of superposition is clear, the lower strata of the group being seen to rest upon the Carboniferous rocks. 
  8. ^ Verneuil, E. (1842). "Correspondance et communications". Bulletin de la Société Géologique de France. 13: 11–14. Le nom de Système Permien, nom dérivé de l'ancien royaume de Permie, aujourd'hui gouvernement de Perm, donc ce dépôt occupe une large part, semblerait assez lui convener ... 
  9. ^ a b Benton, Michael J.; Sennikov, Andrey G. (2021-06-08). "The naming of the Permian System". Journal of the Geological Society (İngilizce). 179. doi:10.1144/jgs2021-037. ISSN 0016-7649. 2021-12-13 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2021-08-18. 
  10. ^ Benton, M.J. et al., Murchison's first sighting of the Permian, at Vyazniki in 1841 2012-03-24 tarihinde WebCite sitesinde arşivlendi, Proceedings of the Geologists' Association, accessed 2012-02-21
  11. ^ Murchison, Roderick Impey (1841) "First sketch of some of the principal results of a second geological survey of Russia", 2023-07-16 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Philosophical Magazine and Journal of Science, series 3, 19 : 417-422. From p. 419: "The carboniferous system is surmounted, to the east of the Volga, by a vast series of marls, schists, limestones, sandstones and conglomerates, to which I propose to give the name of "Permian System," … ."
  12. ^ Henderson, C. M.; Davydov and, V. I.; Wardlaw, B. R.; Gradstein, F. M.; Hammer, O. (2012-01-01), Gradstein, Felix M.; Ogg, James G.; Schmitz, Mark D.; Ogg, Gabi M. (Ed.), "Chapter 24 - The Permian Period", The Geologic Time Scale (İngilizce), Boston: Elsevier, ss. 653–679, doi:10.1016/b978-0-444-59425-9.00024-x, ISBN 978-0-444-59425-9, 2022-02-01 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 2022-02-01, In 1841, after a tour of Russia with French paleontologist Edouard de Verneuil, Roderick I. Murchison, in collabo- ration with Russian geologists, named the Permian System 
  13. ^ Henderson, C. M.; Davydov and, V. I.; Wardlaw, B. R.; Gradstein, F. M.; Hammer, O. (2012-01-01), Gradstein, Felix M.; Ogg, James G.; Schmitz, Mark D.; Ogg, Gabi M. (Ed.), "Chapter 24 - The Permian Period", The Geologic Time Scale (İngilizce), Boston: Elsevier, s. 654, doi:10.1016/b978-0-444-59425-9.00024-x, ISBN 978-0-444-59425-9, 2022-02-01 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 2022-02-01, He proposed the name "Permian" based on the extensive region that composed the ancient kingdom of Permia; the city of Perm lies on the flanks of the Urals. 
  14. ^ Henderson, C.M.; Davydov and, V.I.; Wardlaw, B.R.; Gradstein, F.M.; Hammer, O. (2012), "The Permian Period", The Geologic Time Scale (İngilizce), Elsevier, ss. 653–679, doi:10.1016/b978-0-444-59425-9.00024-x, ISBN 978-0-444-59425-9, 2022-01-23 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 2021-03-17 
  15. ^ Scotese, C. R.; Langford, R. P. (1995). "Pangea and the Paleogeography of the Permian". The Permian of Northern Pangea. ss. 3–19. doi:10.1007/978-3-642-78593-1_1. ISBN 978-3-642-78595-5. 
  16. ^ Scotese, C.R.; Schettino, A. (2017), "Late Permian-Early Jurassic Paleogeography of Western Tethys and the World", Permo-Triassic Salt Provinces of Europe, North Africa and the Atlantic Margins (İngilizce), Elsevier, ss. 57–95, doi:10.1016/b978-0-12-809417-4.00004-5, ISBN 978-0-12-809417-4, 2021-10-05 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 2021-03-15 
  17. ^ Liu, Jun; Yi, Jian; Chen, Jian-Ye (August 2020). "Constraining assembly time of some blocks on eastern margin of Pangea using Permo-Triassic non-marine tetrapod records". Earth-Science Reviews (İngilizce). 207: 103215. Bibcode:2020ESRv..20703215L. doi:10.1016/j.earscirev.2020.103215. 2022-03-09 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2021-08-29. 
  18. ^ Radax, Christian; Gruber, Claudia; Stan-Lotter, Helga (August 2001). "Novel haloarchaeal 16S rRNA gene sequences from Alpine Permo-Triassic rock salt". Extremophiles. 5 (4): 221–228. doi:10.1007/s007920100192. PMID 11523891. 6 June 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 June 2023. 

Konuyla ilgili yayınlar

Dış bağlantılar

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Permiyen&oldid=30584254" sayfasından alınmıştır