Silüriyen: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
+Paleocoğrafya
22. satır: 22. satır:
{{Yaşamın zaman çizelgesi}}
{{Yaşamın zaman çizelgesi}}
[[Süperkıta]] [[Gondvana]], [[ekvatoru]] ve [[Güney Yarımküre]]'nin büyük bir bölümünü kaplarken, geniş bir okyanus da gezegenin kuzey yarısının çoğunu kaplıyordu.<ref name="Munnecke2010">{{cite journal|title=Ordovician and Silurian sea–water chemistry, sea level, and climate: A synopsis|issue=3–4|pages=389–413|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|year=2010|volume=296|doi=10.1016/j.palaeo.2010.08.001|first2=Mikael|first3=David A.T.|first4=Thomas|last2=Calner|last3=Harper|last4=Servais|first1=Axel|last1=Munnecke|author-link3=David Harper (palaeontologist)|bibcode=2010PPP...296..389M}}</ref> Silüriyen Dönemi'nin yüksek deniz seviyeleri ve nispeten düz arazileri (kayda değer sıradağların az olduğu) bir dizi ada zinciri meydana getirdi ve bu nedenle zengin bir çevresel ortam çeşitliliği oluşturdu.<ref name="Munnecke2010" />
[[Süperkıta]] [[Gondvana]], [[ekvatoru]] ve [[Güney Yarımküre]]'nin büyük bir bölümünü kaplarken, geniş bir okyanus da gezegenin kuzey yarısının çoğunu kaplıyordu.<ref name="Munnecke2010">{{cite journal|title=Ordovician and Silurian sea–water chemistry, sea level, and climate: A synopsis|issue=3–4|pages=389–413|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|year=2010|volume=296|doi=10.1016/j.palaeo.2010.08.001|first2=Mikael|first3=David A.T.|first4=Thomas|last2=Calner|last3=Harper|last4=Servais|first1=Axel|last1=Munnecke|author-link3=David Harper (palaeontologist)|bibcode=2010PPP...296..389M}}</ref> Silüriyen Dönemi'nin yüksek deniz seviyeleri ve nispeten düz arazileri (kayda değer sıradağların az olduğu) bir dizi ada zinciri meydana getirdi ve bu nedenle zengin bir çevresel ortam çeşitliliği oluşturdu.<ref name="Munnecke2010" />

== İklim ve deniz seviyesi ==
Silüriyen dönemi, bir zamanlar karasal buzulların hüküm sürdüğü Ordovisiyen'den önceki döneme ve ardından gelen Devoniyen'in aşırı sıcaklıklarına kıyasla nispeten istikrarlı ve sıcak sıcaklıkların yaşandığına inanılırdı; ancak şu anda, bu jeolojik dönem boyunca küresel iklimin birçok ciddi dalgalanma yaşadığı bilinmektedir, bunun kanıtı olarak bu dönemde birçok büyük karbon ve oksijen izotop sapmaları bulunmaktadır. Deniz seviyeleri Silüriyen'in ilk yarısı boyunca Hirnantian düşük seviyelerinden yükseldi; ardından dönemin geri kalanında düştü, ancak daha küçük ölçekli desenler bu genel trendin üzerine bindirilmiştir; on beş yüksek seviye dönemi (deniz seviyelerinin kıta sahanlığının kenarının üstünde olduğu dönemler) belirlenebilir ve en yüksek Silüriyen deniz seviyesi muhtemelen en düşük seviyeye göre yaklaşık 140 metre (459 ft) daha yüksekti.

Bu dönemde, Dünya sıcak bir sera evresine girdi, 4500 ppm yüksek CO2 seviyeleri tarafından desteklendi ve sıcak sığ denizler ekvatoral kara kütlerinin büyük bir bölümünü kapladı. Silüriyen'in başlarında buzullar Güney Kutbu'na çekildi ve Silüriyen'in ortasına doğru neredeyse tamamen kayboldular. Kırık kabuk tabakaları (coquina adı verilen), sıcak deniz yüzeylerinin bugünkü gibi şiddetli fırtınalar tarafından üretildiği bir iklimin hakim olduğuna dair güçlü kanıtlar sunar.


== Kaynakça ==
== Kaynakça ==
{{Kaynakça|3}}
{{Kaynakça|3}}'''Genel'''

* [[:en:Cesare_Emiliani|Emiliani, Cesare]]. (1992). ''Planet Earth : Cosmology, Geology, & the Evolution of Life & the Environment''. Cambridge University Press. (Paperback Edition {{ISBN|0-521-40949-7}})
* Mikulic, DG, DEG Briggs, and J Kluessendorf. 1985. A new exceptionally preserved biota from the Lower Silurian of Wisconsin, USA. Philosophical Transactions of the Royal Society of London, 311B:75-86.
* {{cite journal|title=A new synziphosurine (Chelicerata: Xiphosura) from the Late Llandovery (Silurian) Waukesha Lagerstatte, Wisconsin, USA|issue=2|pages=242–250|journal=Journal of Paleontology|year=2005|volume=79|doi=10.1666/0022-3360(2005)079<0242:anscxf>2.0.co;2|first2=DEG|first3=SJ|first4=LI|first5=DG|first6=J|last2=Briggs|last3=Braddy|last4=Anderson|last5=Mikulic|last6=Kluessendorf|first1=RA|last1=Moore|s2cid=56570105}}


== Dış bağlantılar ==
== Dış bağlantılar ==


* [https://web.archive.org/web/20060622192713/http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/jeolojik/Fanerozoik/Paleozoik/Siluriyen/index.htm Silüriyen] - Biltek [[Tübitak]]
* [https://web.archive.org/web/20060622192713/http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/jeolojik/Fanerozoik/Paleozoik/Siluriyen/index.htm Silüriyen] - Biltek [[Tübitak]]

* [https://web.archive.org/web/20060716071827/http://www.stratigraphy.org/gssp.htm Ogg, Jim (June 2004), ''Overview of Global Boundary Stratotype Sections and Points (GSSP's)'']
* [https://web.archive.org/web/20120309135815/http://palaeos.com/paleozoic/silurian/silurian.htm Palaeos:] Silüriyen
* [http://www.ucmp.berkeley.edu/silurian/silurian.html UCMP Berkeley:] Silüriyen
* [http://www.paleoportal.org/index.php?globalnav=time_space&sectionnav=period&period_id=14 Paleoportal: Eyaletten eyalete ABD'deki Silüriyen katmanları]
* [https://web.archive.org/web/20060824004451/http://tapestry.usgs.gov/ages/silurdevon.html USGS: Silüriyen ve Devoniyen Kayaçları (ABD)]
* {{cite web|url=http://www.stratigraphy.org/|title=International Commission on Stratigraphy (ICS)|access-date=19 Eylül 2005|website=Geologic Time Scale 2004}}
* [http://www.geo-lieven.com/erdzeitalter/silur/silur.htm Silüriyen fosillerine örnekler]
* [http://www.timescalefoundation.org/resources/geowhen/stages/Silurian.html Silüriyen - GeoWhen Veritabanı]
* [https://ghkclass.com/ghkC.html?silurian Silüriyen (Kronostratigrafi cetveli]
{{Paleozoik zaman}}{{Yerkürenin jeolojik tarihi}}{{Otorite kontrolü}}
{{Paleozoik zaman}}{{Yerkürenin jeolojik tarihi}}{{Otorite kontrolü}}



Sayfanın 10.07, 30 Ağustos 2023 tarihindeki hâli

Siluriyen
443.8 ± 1.5 - 419.2 ± 3.2 myö 
Erken Siluriyen'de Dünya'nın levha tektoniği
Kronoloji
Etimoloji
Eş anlamlı(lar)Gotlandiyen
Kullanım bilgisi
Gök cismiDünya
Bölgesel kullanımKüresel (ICS)
Kullanılan zaman çizelgesiICS Zaman Cetveli
Tanım
Kronolojik birimDönem
Stratigrafik birimSistem
İlk önerenRoderick Murchison, 1835
Zaman aralığının resmîyetiResmî
Alt sınırını belirleyenBir graptolit olan Akidograptus ascensus'un ilk ortaya çıkışı.
Alt sınır KSKNDob's Linn, Moffat, Birleşik Krallık
55°26′24″N 3°16′12″W / 55.4400°K 3.2700°B / 55.4400; -3.2700
KSKN onayı1984[4][5]
Üst sınırını belirleyenBir graptolit olan Monograptus uniformis'in ilk ortaya çıkışı
Üst sınır KSKNKlonk, Çekya
49°51′18″N 13°47′31″E / 49.8550°K 13.7920°D / 49.8550; 13.7920
KSKN onayı1972[6]
Atmosfer ve iklim verileri
Deniz seviyesinin günümüze göre yüksekliğiKısa dönemli negatif sapmalarla birlikte 180 metre civarında[7]

Silüriyen, Paleozoyik Zaman'ın en kısa süren jeolojik dönemi olarak bilinir. 443,8 milyon yıl önce başlayıp 419,2 milyon yıl önce sona ermiştir. Bu dönem, adını Galler'deki Silures kabilesinden alır. Silüriyen'in başlangıcı ve sonu için belirlenen kayaç tabakaları kesin olarak tanımlanmıştır ancak tam tarihler birkaç milyon yıl kadar hata payına sahiptir. Silüriyen Dönemi, Ordovisiyen-Silüriyen yok oluşu ile başlar; bu olay sırasında deniz canlılarının yaklaşık %60'ının nesli tükenmiştir.

Silüriyen, kara yaşamının ilk evrimleştiği dönem olarak yerküre tarihinde önem taşır. Damarlı bitkiler, ilkel karasal bitkilerden gelişmiş, dikarya mantarları çeşitlenmeye başlamıştır. Altı bacaklılar, örümceğimsiler ve çok bacaklılar tamamen karasal yaşama adapte olmuştur. Bu dönemde, çeneli ve kemikli balıkların evrimleşmesi de dikkate değer bir gelişmedir.

Silüriyen Dönemi'nin paleocoğrafyası, iklimi ve canlı türleri Paleozoyik Zaman'ın karmaşık ve dinamik yapısını yansıtır. Süperkıta Gondvana, ekvatorun üst yarısını ve Güney Yarımküre'nin büyük bir bölümünü kaplarken, Kuzey Yarımküre'nin çoğu büyük bir okyanusla kaplıydı. Yüksek deniz seviyeleri ve nispeten düz araziler, birçok ada topluluğunun ve çeşitli çevresel koşulların oluşmasına yol açtı. Silüriyen boyunca Gondvana yavaşça güneye doğru hareket etti, ancak bu dönemdeki buzulların Geç Ordovisiyen buzullarından daha az yayıldığına dair kanıtlar vardır. Yeni kıtasal kara kütleleri oluştuğunda deniz seviyesi yükseldi ve Silüriyen tortulları, erozyona uğramış Ordovisiyen tortullarının üzerine çökerek bir uyumsuzluk oluşturdu.

Silüriyen Dönemi, jeolojik ve biyolojik evrime dair kayda değer bilgiler sunar. İlk kara bitkilerinin ortaya çıkması, omurgalı balıkların çeşitlenmesi ve deniz canlılarının toprakta yaşamaya başlaması, bu dönemin kayda değer olaylarındandır. Dönemin kara ve deniz ekosistemleri, canlıların adaptasyonları ve çevresel değişimlerle etkileşim içinde şekillenmiştir. Silüriyen Dönemi'nin keşfedilmiş fosil kalıntıları, bu dönemin bilimsel anlayışına ışık tutarak tarih öncesi yaşamın evriminin anlaşılmasına yardımcı olmaktadır.

Kelime kökeni ve tarihi

Silüriyen sistemi, ilk kez 1830'ların başlarında Galler'in güneyindeki fosil taşıyan sedimanter kaya tabakalarını inceleyen bir İskoç jeolog olan Roderick Murchison tarafından tanımlandı. Bu katmanlara Galler'in bir Kelt kabilesi olan Silures kabilesinin adını verdi. Murchison bu adlandırmayı, kendisinin üzerine çalıştığı jeolojik döneme Galler'in Latince ismi olan Cambria'dan esinlenerek "Kambriyen" adını koyan arkadaşı Adam Sedgwick'ten ilhâm alarak yapmıştır.[8] Ancak bu isimlendirmeye karşın, Silüriyen kayaçlarının oluşumu ve Silures kabilesinin eskiden üzerinde yaşamış olduğu topraklar arasında bir ilişki yoktur (kr Galler'in jeolojik haritası, Galler'in Roma İmparatorluğu öncesindeki haritası). 1835 yılında, bu iki jeolog "On the Silurian and Cambrian Systems, Exhibiting the Order in which the Older Sedimentary Strata Succeed each other in England and Wales" başlıklı ortak bir makale yayımlamıştır ve bu makale, modern jeolojik zaman cetvelinin temelini atmıştır.[9] İlk olarak tanımlandığı sıralar "Silüriyen" serisi daha uzak bölgelere kadar takip edildiğinde Sedgwick'in "Kambriyen" serisiyle çakışmaya başladı ve bu da arkadaşlığı sona erdiren anlaşmazlıklara neden oldu.

İngiliz jeolog Charles Lapworth, tartışmalı tabakaları içeren, Ordovisiyen adlı yeni bir sistem tanımlayarak çekişmeyi çözdü.[10] Silüriyen için alternatif adlandırmalardan biri de, Baltık adası Gotland'ın tabakalarından esinlenilmiş "Gotlandian" ismiydi.[11]

Fransız jeolog Joachim Barrande, Murchison'ın çalışmalarına dayanarak, Silüriyen terimini daha kapsamlı bir biçimde kullanmıştır ve kendinden sonra gelenler de Barrande'ın çalışmalarını haklı çıkarmıştır. Barrande, Bohemya'daki Silüriyen kayaçlarını sekiz kata böldü.[12] Bu yaptığı bölümleme 1854 yılında Edward Forbes tarafından sorgulandı[13] ve Barrande'ın Silüriyen'i ayırdığı sekiz kattan son üçü olan F, G ve H'nin, Devoniyen'e ait olması gerektiği bulundu.

Paleocoğrafya

Süperkıta Gondvana, ekvatoru ve Güney Yarımküre'nin büyük bir bölümünü kaplarken, geniş bir okyanus da gezegenin kuzey yarısının çoğunu kaplıyordu.[14] Silüriyen Dönemi'nin yüksek deniz seviyeleri ve nispeten düz arazileri (kayda değer sıradağların az olduğu) bir dizi ada zinciri meydana getirdi ve bu nedenle zengin bir çevresel ortam çeşitliliği oluşturdu.[14]

İklim ve deniz seviyesi

Silüriyen dönemi, bir zamanlar karasal buzulların hüküm sürdüğü Ordovisiyen'den önceki döneme ve ardından gelen Devoniyen'in aşırı sıcaklıklarına kıyasla nispeten istikrarlı ve sıcak sıcaklıkların yaşandığına inanılırdı; ancak şu anda, bu jeolojik dönem boyunca küresel iklimin birçok ciddi dalgalanma yaşadığı bilinmektedir, bunun kanıtı olarak bu dönemde birçok büyük karbon ve oksijen izotop sapmaları bulunmaktadır. Deniz seviyeleri Silüriyen'in ilk yarısı boyunca Hirnantian düşük seviyelerinden yükseldi; ardından dönemin geri kalanında düştü, ancak daha küçük ölçekli desenler bu genel trendin üzerine bindirilmiştir; on beş yüksek seviye dönemi (deniz seviyelerinin kıta sahanlığının kenarının üstünde olduğu dönemler) belirlenebilir ve en yüksek Silüriyen deniz seviyesi muhtemelen en düşük seviyeye göre yaklaşık 140 metre (459 ft) daha yüksekti.

Bu dönemde, Dünya sıcak bir sera evresine girdi, 4500 ppm yüksek CO2 seviyeleri tarafından desteklendi ve sıcak sığ denizler ekvatoral kara kütlerinin büyük bir bölümünü kapladı. Silüriyen'in başlarında buzullar Güney Kutbu'na çekildi ve Silüriyen'in ortasına doğru neredeyse tamamen kayboldular. Kırık kabuk tabakaları (coquina adı verilen), sıcak deniz yüzeylerinin bugünkü gibi şiddetli fırtınalar tarafından üretildiği bir iklimin hakim olduğuna dair güçlü kanıtlar sunar.

Kaynakça

  1. ^ Jeppsson, L.; Calner, M. (2007). "The Silurian Mulde Event and a scenario for secundo—secundo events". Earth and Environmental Science Transactions of the Royal Society of Edinburgh. 93 (02): 135–154. doi:10.1017/S0263593300000377. 
  2. ^ Munnecke, A.; Samtleben, C.; Bickert, T. (2003). "The Ireviken Event in the lower Silurian of Gotland, Sweden-relation to similar Palaeozoic and Proterozoic events". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 195 (1): 99–124. doi:10.1016/S0031-0182(03)00304-3. 
  3. ^ "Uluslararası Kronostratigrafik Çizelge" (PDF). www.stratigraphy.org. Uluslararası Stratigrafi Komisyonu. 
  4. ^ Lucas, Sepncer (6 Kasım 2018). "The GSSP Method of Chronostratigraphy: A Critical Review". Frontiers in Earth Science. 6: 191. Bibcode:2018FrEaS...6..191L. doi:10.3389/feart.2018.00191Özgürce erişilebilir. 
  5. ^ Holland, C. (June 1985). "Series and Stages of the Silurian System" (PDF). Episodes. 8 (2): 101-103. doi:10.18814/epiiugs/1985/v8i2/005Özgürce erişilebilir. 19 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Aralık 2020. 
  6. ^ Chlupáč, Ivo; Hladil, Jindrich (January 2000). "The global stratotype section and point of the Silurian-Devonian boundary". CFS Courier Forschungsinstitut Senckenberg. Erişim tarihi: 7 Aralık 2020. 
  7. ^ Haq, B. U.; Schutter, SR (2008). "A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes". Science. 322 (5898): 64-68. Bibcode:2008Sci...322...64H. doi:10.1126/science.1161648. PMID 18832639. 
  8. ^ See:
  9. ^ Sedgwick; Murchison, R.I. (1835). "On the Silurian and Cambrian systems, exhibiting the order in which the older sedimentary strata succeed each other in England and Wales". Report of the Fifth Meeting of the British Association for the Advancement of Science. § Notices and Abstracts of Miscellaneous Communications to the Sections. 5: 59–61. 
  10. ^ Lapworth, Charles (1879). "On the tripartite classification of the Lower Palaeozoic rocks". Geological Magazine. 2nd series. 6 (1): 1–15. Bibcode:1879GeoM....6....1L. doi:10.1017/s0016756800156560.  From pp. 13–14: "North Wales itself – at all events the whole of the great Bala district where Sedgwick first worked out the physical succession among the rocks of the intermediate or so-called Upper Cambrian or Lower Silurian system; and in all probability much of the Shelve and the Caradoc area, whence Murchison first published its distinctive fossils – lay within the territory of the Ordovices; … Here, then, have we the hint for the appropriate title for the central system of the Lower Palaeozoics. It should be called the Ordovician System, after this old British tribe."
  11. ^ The Gotlandian system was proposed in 1893 by the French geologist Albert Auguste Cochon de Lapparent (1839–1908): Lapparent, A. de (1893). Traité de Géologie (Fransızca). 2 (3rd bas.). Paris, France: F. Savy. s. 748.  From p. 748: "D'accord avec ces divisions, on distingue communément dans le silurien trois étages: l'étage inférieur ou cambrien (1) ; l'étage moyen ou ordovicien (2) ; l'étage supérieur ou gothlandien (3)." (In agreement with these divisions, one generally distinguishes, within the Silurian, three stages: the lower stage or Cambrian [1]; the middle stage or Ordovician [2]; the upper stage or Gotlandian [3].)
  12. ^ Barrande, Joachim (1852). Systême silurien du centre de la Bohême (Fransızca). Paris, France and Prague, (Czech Republic): (Self-published). ss. ix–x. 
  13. ^ Forbes, Edward (1854). "Anniversary Address of the President". Quarterly Journal of the Geological Society of London. 10: xxii–lxxxi.  See p. xxxiv.
  14. ^ a b Munnecke, Axel; Calner, Mikael; Harper, David A.T.; Servais, Thomas (2010). "Ordovician and Silurian sea–water chemistry, sea level, and climate: A synopsis". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 296 (3–4): 389–413. Bibcode:2010PPP...296..389M. doi:10.1016/j.palaeo.2010.08.001. 

Genel

  • Emiliani, Cesare. (1992). Planet Earth : Cosmology, Geology, & the Evolution of Life & the Environment. Cambridge University Press. (Paperback Edition 0-521-40949-7)
  • Mikulic, DG, DEG Briggs, and J Kluessendorf. 1985. A new exceptionally preserved biota from the Lower Silurian of Wisconsin, USA. Philosophical Transactions of the Royal Society of London, 311B:75-86.
  • Moore, RA; Briggs, DEG; Braddy, SJ; Anderson, LI; Mikulic, DG; Kluessendorf, J (2005). "A new synziphosurine (Chelicerata: Xiphosura) from the Late Llandovery (Silurian) Waukesha Lagerstatte, Wisconsin, USA". Journal of Paleontology. 79 (2): 242–250. doi:10.1666/0022-3360(2005)079<0242:anscxf>2.0.co;2. 

Dış bağlantılar

Öncesinde
gelen
Proterozoyik Üst Zaman
Fanerozoyik Üst Zaman
Paleozoyik Zaman Mezozoyik Zaman Senozoyik Zaman
Kambriyen Ordovisiyen Silüriyen Devoniyen Karbonifer Permiyen Triyas Jura Kretase Paleojen Neojen Kv.