Metzamor Nükleer Santrali: Revizyonlar arasındaki fark

Koordinatlar: 40°10′57.4″K 44°08′33.7″D / 40.182611°K 44.142694°D / 40.182611; 44.142694
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Sabri76 (mesaj | katkılar)
Devriyeler
166.868 değişiklik
kDeğişiklik özeti yok
Gogolplex (mesaj | katkılar)
Devriyeler
7.783 değişiklik
Verilmiş TAEK kaynağı "patladı patlayacak" modunda olan kaynak gösterilmiş olduğu cümleyi onaylamıyor; hatta sızıntı ihtimali haberlerinin yalan olduğunu söylüyor. World Nuclear Association'a göre maddede yer alan bilgilerin çoğunluğu yanlış; örn. depremde zarar görmüş olması gibi. Çernobil karşılaştırılması da doğru değil. baştan yazıldı
1. satır: 1. satır:
[[Dosya:Metsamor aerien.jpg|küçükresim|sağ|270px|Metzamor Nükleer Santrali]]
[[Dosya:Metsamor aerien.jpg|küçükresim|sağ|270px|Metzamor Nükleer Santrali]]
'''Metzamor Nükleer Santrali''' ([[Ermenice]]: Մեծամոր ատոմակայան), [[Ermenistan]]'ın [[Ermenistan-Türkiye sınırı|Türkiye sınırına]] 16 km uzaklıkta yer alan [[Metzamor]] şehrinde bulunan [[nükleer santral]]. Santralde biri işlevsel olmak üzere 2 adet 408 MW güce sahip VVER-440/230 tipi reaktör bulunmaktadır. Santral Ermenistan'ın başkenti [[Erivan]]'a 32 km, [[Kars]]'a 100 km, [[Iğdır]]'a ise 30 km uzaklıktadır. 2018 verilerine göre santral ülkenin enerji ihtiyacının %27'sini karşılamaktadır.
[[Dosya:Metsamor nükleer santrali - panoramio.jpg|küçükresim|sağ|270px|Metzamor Nükleer Santrali'nin Iğdır'dan görünümü.]]
[[Dosya:Armenia locater map armavir.svg|küçükresim|sağ|270px|Nükleer Santral'in bulunduğu Armavir bölgesi.]]
'''Metzamor Nükleer Santrali''' ([[Ermenice]]: Մեծամոր ատոմակայան), çevresindeki iller için tehlike arz eden ve [[Ermenistan]]'ın [[Metzamor]] şehrinde bulunan [[nükleer santral]].


Santralin ilk reaktörü 1976, ikincisi ise 1980 yılında hizmete girdi. [[1988 Spitak depremi|1988 Spitak depreminde]] zarar görmemiş olmakla birlikte santralin iki reaktörü de halk baskısı ve protestolar sonucunda kapatıldı. 1993 yılında Ermenistan hükümeti enerji krizi nedeniyle ikinci üniteyi tekrar açma kararı aldı ve bazı iyileştirme çalışmaları sonrasında ünite 1995'de devreye alındı. 2005 yılında planlanmış ömrünü tamamlayan santralin faaliyet ömrü 2016'ya uzatıldı. 2016 yılında santralin faaliyet ömrünün 2026'ya uzatılması planlandı. 2018'de ise 2036'ya kadar uzatılmasının planlandığı açıklandı.
Santral 1977 yılında inşa edilmiştir. Her biri 408 MW e güce sahip WWER-440 /230 tipi 2 üniteden oluşmaktadır. Santral Ermenistan'ın başkenti [[Erivan]]'a 32&nbsp;km, [[Kars]]'a 100&nbsp;km, [[Iğdır]]'a ise 30&nbsp;km uzaklıktadır. Metzamor Nükleer Santrali bugün dünyadaki mevcut santraller içerisinde en güvensiz reaktör olma özelliğindedir.<ref name="yığ" /> Nükleer santralin kurulma aşamasında [[Sovyetler Birliği|Sovyet]] bilim insanları bu nükleer santralin [[Ağrı Dağı]] fay hattı üzerinde bulunması sebebiyle yapılmasına karşı çıkmışlardır. Yine aynı şekilde bu santralin bölgedeki yeraltı sularına [[radyasyon]] sızdırması ihtimali de o dönemde gündeme getirilmiştir. Ancak bu olumsuzlukları dikkate almayan Sovyet Bürokrasisi santralin yapımını onaylamıştır.<ref name="yığ">Yeşil Iğdır Gazetesi, 4 Ağustos 2004, Sayı: 10702, sf. 1-2.</ref>


Çeşitli sivil toplum örgütleri, bazı akademisyenler ve [[Avrupa Birliği]], santralin, çevresindeki bölgeler için tehlike arz ettiğini öne sürerek kapatılması talep etmiştir. Deprem bölgesinde bulunması ve VVER-440'ın aslî tasarımındaki yetersizlikler santral hakkındaki temel endişeleri oluşturmaktadır, ancak yetkililer santralde herhangi bir güvenlik sorunu olmadığını öne sürmektedir. [[Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu]]'nun 2020'de tamamladığı güvenlik incelemesi santralde herhangi bir güvenlik ihlâli tespit etmediğinden ötürü Ermenistan Nükleer Düzenlemeler Kurumu'na santrali Ekim 2026'ya kadar işletmesi için izin vermiştir.
⚫
== Tehlike ve önlemler ==
Mevcut eski [[Sovyetler Birliği|Sovyet]] nükleer santral teknolojilerinin en eskileriyle inşa edilen ve teknik olanakları yetersiz olan santral birinci derece deprem bölgesinde bulunmaktadır. Ermenistan 1988 yılında [[1988 Spitak Depremi|büyük bir deprem]] geçirmiş ve binlerce kişinin öldüğü bu depremde nükleer santral ciddi derecede zarar görerek uzun süre kullanım dışı kalmıştır. Ancak Ermenistan'ın [[Azerbaycan]] topraklarını işgal etmesiyle yaşanan savaş, ülkenin gittikçe fakirleşmesine ve enerji ihtiyacının artmış ve beraberinde şu ana kadar 106 civarında kaza geçirerek tehlike sinyalleri verilmiştir. Bu santralin bölge için ne kadar tehlikeli olduğunu kavrayan [[Avrupa Birliği|AB]], sürekli kapatılmasını istemiş, Ermenistan 25 Ocak 2001'de AB konseyine üye olurken santralin kapatılması şartını koymuştur. Ancak, Ermenistan artan enerji ihtiyacını ileri sürerek burayı kapatmamıştır. Bunun üzerine AB santralin kapatılması için 100 milyon Euro vermek istemiştir. Ancak bu parayı yetersiz bulan dönemin Ermenistan Başbakanı [[Robert Koçaryan]] 1 milyar Euro talep etmiştir. Bunun sonucunda Avrupa Birliği vazgeçmiştir.


== Tarihçe ==
2005 yılında teknik ömrünü tamamlayan ve Robert Koçaryan'ın bir demecine göre 2016'ya kadar faaliyetini sürdürecek olan santral, bilim insanlarına göre her an büyük bir kazaya sebep olabilecek potansiyele sahiptir.<ref name="taek">{{Web kaynağı |url=http://www.taek.gov.tr/basin/2007/18_04_07.html |başlık=TAEK Sayfası |erişimtarihi=20 Şubat 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20080411063604/http://www.taek.gov.tr/basin/2007/18_04_07.html |arşivtarihi=11 Nisan 2008 |ölüurl=evet}}</ref>
[[Dosya:Armenia locater map armavir.svg|küçükresim|sağ|270px|Nükleer Santral'in bulunduğu Armavir bölgesi.]]Santralin ilk reaktörü 1976, ikincisi ise 1980 yılında hizmete girmiştir. [[1988 Spitak depremi|1988 Spitak depreminin]] merkezi santralin 75 km uzağında yer almıştır. Deprem sonucunda zarar görmemiş olmakla birlikte<ref name=":0">{{Web kaynağı|url=http://www.world-nuclear.org/information-library/country-profiles/countries-a-f/armenia.aspx|başlık=Nuclear Power in Armenia - World Nuclear Association|erişimtarihi=2022-01-18|çalışma=www.world-nuclear.org}}</ref> santralin iki reaktörü de [[Metzamor Nükleer Santrali#Tepki ve eleştiriler|halkın güvenlik ile ilgili olan endişelerinden ötürü]] depremden bir kaç ay sonra enerji üretimi durdurulmuş, 1990'da ise tamamen kapatılarak santraldeki değerli ekipmanlar satılmıştır.<ref name=":1">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.de/books?id=6QsAAAAAMBAJ&pg=PA31&dq=armenian+nuclear+power+plant+accidents&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwiKyNnQvbv1AhVwMOwKHdyyB4gQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=armenian%20nuclear%20power%20plant%20accidents&f=false|başlık=Bulletin of the Atomic Scientists|tarih=1994-01|dil=en|yayıncı=Educational Foundation for Nuclear Science, Inc.|ad=Educational Foundation for Nuclear Science|soyadı=Inc}}</ref> 1993 yılında Ermenistan hükümeti enerji açığı gerekçesi ile 2. üniteyi tekrar açma kararı almış ve yapılan bazı iyileştirme çalışmaları sonrası üniteyi 1995'de devreye almıştır. İlk ünite sadece 13 yıl serviste kalmış olup deprem sonrasında yeniden hizmete alınmamıştır.<ref name="taek">{{Web kaynağı|url=http://www.taek.gov.tr/basin/2007/18_04_07.html|başlık=TAEK Sayfası|erişimtarihi=20 Şubat 2008|arşivtarihi=11 Nisan 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080411063604/http://www.taek.gov.tr/basin/2007/18_04_07.html|ölüurl=evet}}</ref> Yeniden devreye alınmasından beri [[Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu]] santrale düzenli olarak güvenlik iyileştirmeleri yapmaktadır.<ref name=":0">{{Web kaynağı|url=http://www.world-nuclear.org/information-library/country-profiles/countries-a-f/armenia.aspx|başlık=Nuclear Power in Armenia - World Nuclear Association|erişimtarihi=2022-01-18|çalışma=www.world-nuclear.org}}</ref>


2016 Ermenistan parlamentosu 2026 yılına kadar kullanma kararı almıştır.<ref>{{haber kaynağı|url=http://m.milliyet.com.tr/ermenistan-nukleer-santrali-11-yil/dunya/detay/2054782/default.htm|gazete=Milliyet|başlık=Ermenistan nükleer santrali 11 yıl daha kullanacak|erişimtarihi=8 Mayıs 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150509211727/http://m.milliyet.com.tr/ermenistan-nukleer-santrali-11-yil/dunya/detay/2054782/default.htm|arşivtarihi=9 Mayıs 2015|ölüurl=evet}}</ref>
2005 yılında planlanmış ömrünü tamamlayan santralin [[Robert Koçaryan]]'ın bir demecine göre 2016'ya kadar faaliyetini sürdürmesi planlanmıştır. 2016 yılında, Ermenistan'ın %40 oranında enerji ihtiyacını karşıladığı için santralin 2026 yılına kadar kullanımına karar verilmiştir. [[Ermenistan Parlamentosu]]'nun oturumunda, Ermenistan'ın Türkiye sınırına 16 kilometre uzaklıktaki Metsamor Nükleer Santrali'nin işletim süresinin 2026 yılına kadar uzatılması konusunda Rusya ile arasındaki işbirliği anlaşmasını onaylamış; karar, 111 lehte, 1 aleyhte ve 3 çekimser oyla kabul edilmiştir. Anlaşmaya göre, Rus şirketi [[Rosatom]], nükleer santralin genel tamir ve ekipman değişiminden sorumlu olacak, aynı zamanda bakım ve personel yetiştirme işlerini de yürütecektir.<ref>{{haber kaynağı|url=http://m.milliyet.com.tr/ermenistan-nukleer-santrali-11-yil/dunya/detay/2054782/default.htm|başlık=Ermenistan nükleer santrali 11 yıl daha kullanacak|erişimtarihi=8 Mayıs 2015|arşivtarihi=9 Mayıs 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150509211727/http://m.milliyet.com.tr/ermenistan-nukleer-santrali-11-yil/dunya/detay/2054782/default.htm|ölüurl=evet|gazete=Milliyet}}</ref>


2018 Temmuz ayında Ermenistan başbakanı santralin işlevsel ömrünün 2040'a kadar uzatılması için çalışmaların yapılacağını duyurdu. 2020'de UAEK, santralin uzun süreli kullanım için güvenlik incelemesini (SALTO) tamamladı.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.iaea.org/newscenter/pressreleases/iaea-concludes-long-term-operational-safety-review-at-the-armenian-nuclear-power-plant|başlık=IAEA Concludes Long Term Operational Safety Review at the Armenian Nuclear Power Plant|erişimtarihi=2022-01-18|tarih=2021-11-04|dil=en|çalışma=www.iaea.org}}</ref> 2021 yılında Rosatom liderliğinde santral 140 günlüğüne kapatılarak santralin işlevsel ömrünün uzatılması için çalışmalar gerçekleştirdi.<ref name=":0">{{Web kaynağı|url=http://www.world-nuclear.org/information-library/country-profiles/countries-a-f/armenia.aspx|başlık=Nuclear Power in Armenia - World Nuclear Association|erişimtarihi=2022-01-18|çalışma=www.world-nuclear.org}}</ref>
Ermenistan'in %40 oranında enerji ihtiyacını karşıladığı için Metzamor nükleer santralini 2026 yılına kadar kullanma kararı almıştır.
Ermenistan parlamentosunun oturumunda, Ermenistan'ın Türkiye sınırına 16 kilometre uzaklıktaki Metsamor nükleer santralinin işletim süresinin 2026 yılına kadar uzatılması konusunda Rusya ile arasındaki işbirliği anlaşmasını onayladı. Karar, 111 lehte, 1 aleyhte ve 3 çekimser oyla kabul edildi. Anlaşmaya göre, Rus şirketi "Rosatom", Ermenistan'ın enerji ihtiyacının yüzde 40'ını karşılayan nükleer santralin genel tamir ve ekipman değişiminden sorumlu olacak, aynı zamanda bakım ve personel yetiştirme işlerini de yürütecek.


== Reaktörler ==
Olası bir nükleer kaza sonucu radyoaktif gazların atmosfere açılması durumunda sadece çevre illerin değil çevre ülkelerinde etkilenmesi muhtemeldir. Nükleer reaktörlerin büyük çoğunluğunda bu olasılık dünyaya meteor düşmesine denk bir ihtimalde olsa Sovyet tipi eski reaktörlerde tasarımsal olarak bu ihtimal daha yüksektir.<ref>E. E. Lewis, Nuclear Power Reactor Safety, Ch. 2-1</ref> Reaktör kalbinin olduğu binanın kalın beton zırhlamaya sahip olması ([[Çernobil reaktör kazası]]nda yoktu) radyoaktif gazların atmosfere açılmasını önler.
Metzamor'da yer alan iki reaktör de [[VVER]]-440 tipine mensuptur. VVER, 1960'ların sonunda tasarlanmış su soğutmalı ve yönetmeli [[Basınçlı su reaktörü|basınçlı su reaktörler]] serisidir. Rusya'da bulunan [[Kola Nükleer Santrali|Kola-1 ve Kola-2]], Metzamor ile aynı reaktör tipine sahip olan aktif reaktörleri oluşturmaktadır. Metzamor'da olduğu üzere bu reaktörler de ömrün uzatılması ve enerji üretimini artırmak adına işlemlerden geçmiştir.<ref name=":0">{{Web kaynağı|url=http://www.world-nuclear.org/information-library/country-profiles/countries-a-f/armenia.aspx|başlık=Nuclear Power in Armenia - World Nuclear Association|erişimtarihi=2022-01-18|çalışma=www.world-nuclear.org}}</ref> Santrale üçüncü ve yeni bir reaktörün eklenmesi Ermenistan gündemine sıklıkla gelen bir konudur.

⚫
{| class="sortable" border="1em" cellpadding="5px" cellspacing="1px" style="margin:1em 1em 1em 0; border-collapse:collapse; width:100%;" hintergrundfarbe1 rahmenfarbe1"
⚫
[[Türkiye Atom Enerjisi Kurumu]] ([[TAEK]]) olası bir nükleer kaza sonucuda ortaya çıkabilecek doğal radyasyon seviyesindeki artıştan haberdar olmak ve gerekli müdahalede bulunabilmek için [[Radyasyon Erken Uyarı Sistemi Ağı]] ([[RESA]]) kurmuştur.<ref name="taek" /> 24 saat kesintisiz çalışan sistem Türkiye genelinde kurulu 78 istasyon vasıtası ile bölgelerdeki [[radyasyon]] düzeylerini sürekli kontrol etmekte ve havadaki [[Gama ışını]]ndaki artış uyarı eşik değerinin üzerine çıktığında Ankara'daki TAEK Kriz Merkezi'ni otomatik olarak uyarmaktadır. Bu istasyonlardan 14 adeti ise Metzamor'a yakın bölgelerde konuşlandırılmıştır.<ref name="taek" />

1979'dan beri devrede olan santral için Türkiye'nin resmi bir girişimi olmamıştır. Ancak sivil toplum örgütleri bazında santrale karşı çıkma söz konusudur.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.turksam.org/tr/makale-detay/522-sinirimizdaki-cernobil-metsamor-nukleer-santrali |başlık=www.turksam.org |erişimtarihi=11 Temmuz 2016 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160711171217/http://www.turksam.org/tr/makale-detay/522-sinirimizdaki-cernobil-metsamor-nukleer-santrali |arşivtarihi=11 Temmuz 2016 |ölüurl=evet}}</ref>
⚫
Nisan 2016 tarihinde Enerji Bakanı [[Berat Albayrak]] nükleer enerji karşıtlarına seslenerek "Enerjinizi Ermenistan'daki santrali protesto etmek için harcarsanız, Türkiye'ye çok daha büyük hizmet verirsiniz. 40 küsur yıllık bir teknoloji, ciddi riskleri ve sıkıntıları beraberinde barındırıyor. Sadece Ermenistan için değil, bütün dünya coğrafyası için tehlikeli" diye konuştu.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.iha.com.tr/haber-bakan-albayraktan-nukleer-karsitlarina-tavsiye-554981/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=15 Şubat 2017 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170215125006/http://www.iha.com.tr/haber-bakan-albayraktan-nukleer-karsitlarina-tavsiye-554981/ |arşivtarihi=15 Şubat 2017 |ölüurl=hayır}}</ref>

⚫
{| border="1em" cellpadding="5px" cellspacing="1px" style="border:1px solid gray; class="hintergrundfarbe1 rahmenfarbe1" style="margin:1em 1em 1em 0; border-collapse:collapse; width:100%;" class="sortable"
|- style="background-color:yellow;"
|- style="background-color:yellow;"
! style=„width:23%;" | [[Dosya:Radioactive.svg|30px]] İsim (Santral, reaktör ünite veya kod)
! style="„width:23%;&quot;" | İsim (Santral, reaktör ünite veya kod)
! style="width:18%;" | Reaktör tipi
! style="width:18%;" | Reaktör tipi
! style="width:13%;" | Durumu
! style="width:13%;" | Durumu
! style="width:8%;" | MW net üretim
! style="width:8%;" | MW (net üretim)
! style="width:8%;" | MW brüt üretim
! style="width:8%;" | MW (brüt üretim)
! style="width:11%;" | Hizmete geçiş
! style="width:11%;" | Hizmete geçiş
! style="width:11%;" | Hizmetten çıkış
! style="width:11%;" | Hizmetten çıkış
! style="width:8%;" | GWh, elektrik şebekesine verilen miktar <ref name="„31 Aralık 2006">Hizmete geçişten 31 Aralık 2006 ya kadar elektrik şebekesine verilen net elektrik miktar.</ref>
! style="width:8%;" | GWh, elektrik şebekesine verilen miktar <ref name="„31 Aralık 2006">Hizmete geçişten 31 Aralık 2006 ya kadar elektrik şebekesine verilen net elektrik miktar.</ref>
|-
|-
| Metzamor - 1 || VVER-440 Model v270 || Hizmet dışı || align="right" | 376 || align="right" | 408 || align="right" | <span style='display:none'>1976-12-28</span> 28.12.1976 || align="right" | <span style='display:none'>1989-02-25</span> 25.02.1989 || align="right" | 25.266
| Metzamor - 1 || VVER-440 Model v270 || Hizmet dışı || align="right" | 376 || align="right" | 408 || align="right" | <span style="display:none">1976-12-28</span> 28.12.1976 || align="right" | <span style="display:none">1989-02-25</span> 25.02.1989 || align="right" | 25.266
|-
|-
| Metzamor - 2 || VVER-440 Model v270 || Hizmette|| align="right" | 376 || align="right" | 408 || align="right" | <span style='display:none'>1980-01-05</span> 05.01.1980 || align="right" | <span style='display:none'>2016-99-99</span> 2026 || align="right" | 44.198
| Metzamor - 2 || VVER-440 Model v270 || Hizmette|| align="right" | 376 || align="right" | 408 || align="right" | <span style="display:none">1980-01-05</span> 05.01.1980 || align="right" | <span style="display:none">2016-99-99</span> 2026 - 2036 || align="right" | 44.198
|-
|-
| Metzamor - 3 || VVER-1000 || Planlanan|| align="right" | 1060 || align="right" | - || align="right" | <span style='display:none'>-</span> 2026 || align="right" | <span style='display:none'>2016-99-99</span> - || align="right" | -
| Metzamor - 3 || VVER-1000? || Planlanan|| align="right" | 1060 || align="right" | - || align="right" | - || align="right" | <span style="display:none">2016-99-99</span> - || align="right" | -
|-
|-
|}
|}

⚫
== Risk ve önlemler ==
VVER 440 tipi reaktörlerin eleştirilen en önemli özelliklerinden biri büyük yarıklara karşı gazların atmosfere salınımına engel olacak bir [[Muhafaza yapısı|muhafaza yapısına]] sahip olmamasıdır.<ref name=":2">{{Web kaynağı|url=https://www.nationalgeographic.com/science/article/110412-most-dangerous-nuclear-plant-armenia|başlık=Is Armenia's Nuclear Plant the World's Most Dangerous?|erişimtarihi=2022-01-18|tarih=2011-04-14|dil=en|çalışma=National Geographic}}</ref> Bu tip reaktörlerin orijinal dizaynında [[Yangın|yangına]] karşı önlemlerin ve ikincil koruma sistemlerinin yetersiz olması diğer büyük risk faktörlerini oluşturmaktadır,<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.de/books?id=6QsAAAAAMBAJ&pg=PA31&dq=armenian+nuclear+power+plant+accidents&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwiKyNnQvbv1AhVwMOwKHdyyB4gQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=armenian%20nuclear%20power%20plant%20accidents&f=false|başlık=Bulletin of the Atomic Scientists|tarih=1994-01|dil=en|yayıncı=Educational Foundation for Nuclear Science, Inc.|ad=Educational Foundation for Nuclear Science|soyadı=Inc}}</ref> buna karşın yapılan modifikasyonlar yetkililerin açıklamalarına göre bu risk faktörlerini azaltmıştır. Yapının güvenlik denetçisi Martun Gurkanian'a göre VVER 440 tipi reaktörlerin sonrasında gelen yeni tiplere (veya öncülü [[RBMK]]'ye) göre en büyük avantajı [[nötron moderatörü]] olarak [[grafit]] yerine su kullanmasıdır.<ref name=":3">{{Web kaynağı|url=https://www.bbc.com/worklife/article/20190527-the-city-in-the-shadow-of-an-ageing-nuclear-reactor|başlık=The city in the shadow of an ageing nuclear reactor|erişimtarihi=2022-01-18|dil=en|çalışma=www.bbc.com|ad=Daryl|soyadı=Mersom}}</ref>

Reaktörün inşa edildiği bölgenin sismik açıdan dünyanın en aktif deprem bölgelerinden birinde yer alması büyük bir risk faktörü olarak nitelendirilmektedir. Aralarında Ermeni devlet yetkililerinin de yer aldığı santralin destekçileri santralin stabil [[bazalt]] kaya üzerine inşa edildiğini ve pek çok güvenlik modifikasyonu yapıldığını öne sürerek depremin yapıyı etkileyeceği iddiasını kabul etmemektedir. Yetkililere göre santralin Syunik depreminde hasar görmemesi ve [[Fukuşima I Nükleer Santrali kazaları|Fukuşima faciasından]] sonra uygulanmaya başlanan gerilim testlerini geçmesi iddialarına kanıt oluşturmaktadır.<ref name=":3">{{Web kaynağı|url=https://www.bbc.com/worklife/article/20190527-the-city-in-the-shadow-of-an-ageing-nuclear-reactor|başlık=The city in the shadow of an ageing nuclear reactor|erişimtarihi=2022-01-18|dil=en|çalışma=www.bbc.com|ad=Daryl|soyadı=Mersom}}</ref>

Avusturyalı ekoloji profesörü Antonia Wenisch santrali "dünyanın en tehlikelilerinden biri" olarak tanımlamıştır. Wenisch, reaktördeki yakıtın hasar görmesi ihtimalinin ([[Kalp erime frekansı|kalp erime kazası frekansı]]<nowiki/>neredeyse her 10 bin yılda 2 kazaya denk olduğunu; bu ihtimalin ABD'deki tipik bir santralde her 50 bin yılda 2 kaza olduğunu belirtmiştir.<ref name=":2">{{Web kaynağı|url=https://www.nationalgeographic.com/science/article/110412-most-dangerous-nuclear-plant-armenia|başlık=Is Armenia's Nuclear Plant the World's Most Dangerous?|erişimtarihi=2022-01-18|tarih=2011-04-14|dil=en|çalışma=National Geographic}}</ref> Amerikalı [[Nükleer enerji mühendisliği|nükleer mühendislik]] uzmanı Robert Kalantari ise Metsamor'un herhangi bir nükleer santral kadar güvenli olduğunu söylemiş ve bir kaza esnasında alınmış önlemlerin kazaya engel olacağını belirtmiştir.<ref name=":2">{{Web kaynağı|url=https://www.nationalgeographic.com/science/article/110412-most-dangerous-nuclear-plant-armenia|başlık=Is Armenia's Nuclear Plant the World's Most Dangerous?|erişimtarihi=2022-01-18|tarih=2011-04-14|dil=en|çalışma=National Geographic}}</ref>

⚫
[[Türkiye Atom Enerjisi Kurumu]] ([[TAEK]]) olası bir nükleer kaza sonucuda ortaya çıkabilecek doğal radyasyon seviyesindeki artıştan haberdar olmak ve gerekli müdahalede bulunabilmek için [[Radyasyon Erken Uyarı Sistemi Ağı]] ([[RESA]]) kurmuştur.<ref name="taek" /> 24 saat kesintisiz çalışan sistem Türkiye genelinde kurulu 78 istasyon vasıtası ile bölgelerdeki [[radyasyon]] düzeylerini sürekli kontrol etmekte ve havadaki [[Gama ışını]]ndaki artış uyarı eşik değerinin üzerine çıktığında Ankara'daki TAEK Kriz Merkezi'ni otomatik olarak uyarmaktadır. Bu istasyonlardan 14 adeti ise Metzamor'a yakın bölgelerde konuşlandırılmıştır.<ref name="taek" /> [[Türkiye Atom Enerjisi Kurumu]]'nun 2007 yılında yaptığı basın açıklamasına göre o zamana dek yapılan tüm radyoaktivite analizlerinde ve RESA istasyonlarının ölçümlerinde doğal seviyenin üzerinde bir radyoaktivite ya da radyasyon seviyesine rastlanmamış olup, Türk medyasında yer alan ve aksini iddia eden haberlerin doğru olmadığını belirtmiştir.<ref name="taek" />

== Tepki ve eleştiriler ==
Metsamor'un varlığı Ermenistan'da tartışmalı bir konudur. Özellikle 1988 depreminden sonra halk baskısı santralin kapatılması yönündeki birincil faktör olmuştur. Deprem sonrasında "[[Yeşiller (Ermenistan)|Yeşiller]]" adı verilen grup çevreye zararlı olarak tanımladıkları ülkenin en büyük kimyasal şirketi olan Sovyet merkezli [[Nairit]] ile nükleer santrale karşı büyük protesto gösterileri düzenlemiştir.<ref name=":1">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.de/books?id=6QsAAAAAMBAJ&pg=PA31&dq=armenian+nuclear+power+plant+accidents&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwiKyNnQvbv1AhVwMOwKHdyyB4gQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=armenian%20nuclear%20power%20plant%20accidents&f=false|başlık=Bulletin of the Atomic Scientists|tarih=1994-01|dil=en|yayıncı=Educational Foundation for Nuclear Science, Inc.|ad=Educational Foundation for Nuclear Science|soyadı=Inc}}</ref> Kapatılmasının ardından yaşanan ağır elektrik sorunları santralin toplum içerisinde destek görme oranının artmasına sebebiyet vermiştir.<ref name="ApikyanDiamond2009">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=NSBuCQAAQBAJ&pg=PA135|title=Nuclear Power and Energy Security|access-date=2 November 2017|archive-date=9 June 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200609034500/https://books.google.com/books?id=NSBuCQAAQBAJ&pg=PA135|date=13 October 2009|pages=135–|publisher=Springer|isbn=978-90-481-3504-2|author1=Samuel Apikyan|author2=David Diamond|url-status=live}}</ref> Elektrik kesintisi sıkıntısı döneminde yaşamış bireylerin, santrali tehlikeli bulsalar bile o dönemde yaşamaya tercih ettikleri rapor edilmiştir.<ref name=":3">{{Web kaynağı|url=https://www.bbc.com/worklife/article/20190527-the-city-in-the-shadow-of-an-ageing-nuclear-reactor|başlık=The city in the shadow of an ageing nuclear reactor|erişimtarihi=2022-01-18|dil=en|çalışma=www.bbc.com|ad=Daryl|soyadı=Mersom}}</ref>

=== Türkiye ===
⚫
[[Dosya:Metsamor nükleer santrali - panoramio.jpg|küçükresim|sağ|270px|Metzamor Nükleer Santrali'nin Iğdır'dan görünümü.]]Olası bir nükleer kaza sonucu radyoaktif gazların atmosfere salınması durumunda sadece çevre illerin değil çevre ülkelerinde etkilenmesi muhtemeldir. 1979'dan beri devrede olan santral için Türkiye'nin resmi bir girişimi olmamıştır. Ancak sivil toplum örgütleri bazında santrale karşı çıkma söz konusudur.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.turksam.org/tr/makale-detay/522-sinirimizdaki-cernobil-metsamor-nukleer-santrali|başlık=www.turksam.org|erişimtarihi=11 Temmuz 2016|arşivtarihi=11 Temmuz 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160711171217/http://www.turksam.org/tr/makale-detay/522-sinirimizdaki-cernobil-metsamor-nukleer-santrali|ölüurl=evet}}</ref> Nisan 2016 tarihinde Enerji Bakanı [[Berat Albayrak]] nükleer enerji karşıtlarına seslenerek "Enerjinizi Ermenistan'daki santrali protesto etmek için harcarsanız, Türkiye'ye çok daha büyük hizmet verirsiniz. 40 küsur yıllık bir teknoloji, ciddi riskleri ve sıkıntıları beraberinde barındırıyor. Sadece Ermenistan için değil, bütün dünya coğrafyası için tehlikeli" diye konuştu.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.iha.com.tr/haber-bakan-albayraktan-nukleer-karsitlarina-tavsiye-554981/|başlık=Arşivlenmiş kopya|erişimtarihi=15 Şubat 2017|arşivtarihi=15 Şubat 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170215125006/http://www.iha.com.tr/haber-bakan-albayraktan-nukleer-karsitlarina-tavsiye-554981/|ölüurl=hayır}}</ref>

=== Avrupa Birliği ===
[[Avrupa Birliği]], Ermenistan'dan santrali kapatmasını istemiş, ülkenin 25 Ocak 2001'de gerçekleştirdiği [[Avrupa Konseyi]] üyeliği için bu şartı koymuştur. AB daha öncesinde aynı reaktör tipine sahip [[Bulgaristan]], [[Slovakya]] ve [[Çek Cumhuriyeti|Çekya]] için de bu şartı koymuş ve bu reaktörleri kapatmıştır.

şu ana kadar 106 civarında kaza geçirerek tehlike sinyalleri verilmiştir.

Ancak, Ermenistan artan enerji ihtiyacını ileri sürerek burayı kapatmamıştır. Bunun üzerine AB santralin kapatılması için 100 milyon Euro vermek istemiştir. Ancak bu parayı yetersiz bulan dönemin Ermenistan Başbakanı [[Robert Koçaryan]] 1 milyar Euro talep etmiştir. Bunun sonucunda Avrupa Birliği vazgeçmiştir.


== Kaynakça ==
== Kaynakça ==

Sayfanın 14.55, 18 Ocak 2022 tarihindeki hâli

Metzamor Nükleer Santrali

Metzamor Nükleer Santrali (Ermenice: Մեծամոր ատոմակայան), Ermenistan'ın Türkiye sınırına 16 km uzaklıkta yer alan Metzamor şehrinde bulunan nükleer santral. Santralde biri işlevsel olmak üzere 2 adet 408 MW güce sahip VVER-440/230 tipi reaktör bulunmaktadır. Santral Ermenistan'ın başkenti Erivan'a 32 km, Kars'a 100 km, Iğdır'a ise 30 km uzaklıktadır. 2018 verilerine göre santral ülkenin enerji ihtiyacının %27'sini karşılamaktadır.

Santralin ilk reaktörü 1976, ikincisi ise 1980 yılında hizmete girdi. 1988 Spitak depreminde zarar görmemiş olmakla birlikte santralin iki reaktörü de halk baskısı ve protestolar sonucunda kapatıldı. 1993 yılında Ermenistan hükümeti enerji krizi nedeniyle ikinci üniteyi tekrar açma kararı aldı ve bazı iyileştirme çalışmaları sonrasında ünite 1995'de devreye alındı. 2005 yılında planlanmış ömrünü tamamlayan santralin faaliyet ömrü 2016'ya uzatıldı. 2016 yılında santralin faaliyet ömrünün 2026'ya uzatılması planlandı. 2018'de ise 2036'ya kadar uzatılmasının planlandığı açıklandı.

Çeşitli sivil toplum örgütleri, bazı akademisyenler ve Avrupa Birliği, santralin, çevresindeki bölgeler için tehlike arz ettiğini öne sürerek kapatılması talep etmiştir. Deprem bölgesinde bulunması ve VVER-440'ın aslî tasarımındaki yetersizlikler santral hakkındaki temel endişeleri oluşturmaktadır, ancak yetkililer santralde herhangi bir güvenlik sorunu olmadığını öne sürmektedir. Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun 2020'de tamamladığı güvenlik incelemesi santralde herhangi bir güvenlik ihlâli tespit etmediğinden ötürü Ermenistan Nükleer Düzenlemeler Kurumu'na santrali Ekim 2026'ya kadar işletmesi için izin vermiştir.

Tarihçe

Nükleer Santral'in bulunduğu Armavir bölgesi.

Santralin ilk reaktörü 1976, ikincisi ise 1980 yılında hizmete girmiştir. 1988 Spitak depreminin merkezi santralin 75 km uzağında yer almıştır. Deprem sonucunda zarar görmemiş olmakla birlikte[1] santralin iki reaktörü de halkın güvenlik ile ilgili olan endişelerinden ötürü depremden bir kaç ay sonra enerji üretimi durdurulmuş, 1990'da ise tamamen kapatılarak santraldeki değerli ekipmanlar satılmıştır.[2] 1993 yılında Ermenistan hükümeti enerji açığı gerekçesi ile 2. üniteyi tekrar açma kararı almış ve yapılan bazı iyileştirme çalışmaları sonrası üniteyi 1995'de devreye almıştır. İlk ünite sadece 13 yıl serviste kalmış olup deprem sonrasında yeniden hizmete alınmamıştır.[3] Yeniden devreye alınmasından beri Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu santrale düzenli olarak güvenlik iyileştirmeleri yapmaktadır.[1]

2005 yılında planlanmış ömrünü tamamlayan santralin Robert Koçaryan'ın bir demecine göre 2016'ya kadar faaliyetini sürdürmesi planlanmıştır. 2016 yılında, Ermenistan'ın %40 oranında enerji ihtiyacını karşıladığı için santralin 2026 yılına kadar kullanımına karar verilmiştir. Ermenistan Parlamentosu'nun oturumunda, Ermenistan'ın Türkiye sınırına 16 kilometre uzaklıktaki Metsamor Nükleer Santrali'nin işletim süresinin 2026 yılına kadar uzatılması konusunda Rusya ile arasındaki işbirliği anlaşmasını onaylamış; karar, 111 lehte, 1 aleyhte ve 3 çekimser oyla kabul edilmiştir. Anlaşmaya göre, Rus şirketi Rosatom, nükleer santralin genel tamir ve ekipman değişiminden sorumlu olacak, aynı zamanda bakım ve personel yetiştirme işlerini de yürütecektir.[4]

2018 Temmuz ayında Ermenistan başbakanı santralin işlevsel ömrünün 2040'a kadar uzatılması için çalışmaların yapılacağını duyurdu. 2020'de UAEK, santralin uzun süreli kullanım için güvenlik incelemesini (SALTO) tamamladı.[5] 2021 yılında Rosatom liderliğinde santral 140 günlüğüne kapatılarak santralin işlevsel ömrünün uzatılması için çalışmalar gerçekleştirdi.[1]

Reaktörler

Metzamor'da yer alan iki reaktör de VVER-440 tipine mensuptur. VVER, 1960'ların sonunda tasarlanmış su soğutmalı ve yönetmeli basınçlı su reaktörler serisidir. Rusya'da bulunan Kola-1 ve Kola-2, Metzamor ile aynı reaktör tipine sahip olan aktif reaktörleri oluşturmaktadır. Metzamor'da olduğu üzere bu reaktörler de ömrün uzatılması ve enerji üretimini artırmak adına işlemlerden geçmiştir.[1] Santrale üçüncü ve yeni bir reaktörün eklenmesi Ermenistan gündemine sıklıkla gelen bir konudur.

İsim (Santral, reaktör ünite veya kod) Reaktör tipi Durumu MW (net üretim) MW (brüt üretim) Hizmete geçiş Hizmetten çıkış GWh, elektrik şebekesine verilen miktar [6]
Metzamor - 1 VVER-440 Model v270 Hizmet dışı 376 408 1976-12-28 28.12.1976 1989-02-25 25.02.1989 25.266
Metzamor - 2 VVER-440 Model v270 Hizmette 376 408 1980-01-05 05.01.1980 2016-99-99 2026 - 2036 44.198
Metzamor - 3 VVER-1000? Planlanan 1060 - - 2016-99-99 - -

Risk ve önlemler

VVER 440 tipi reaktörlerin eleştirilen en önemli özelliklerinden biri büyük yarıklara karşı gazların atmosfere salınımına engel olacak bir muhafaza yapısına sahip olmamasıdır.[7] Bu tip reaktörlerin orijinal dizaynında yangına karşı önlemlerin ve ikincil koruma sistemlerinin yetersiz olması diğer büyük risk faktörlerini oluşturmaktadır,[8] buna karşın yapılan modifikasyonlar yetkililerin açıklamalarına göre bu risk faktörlerini azaltmıştır. Yapının güvenlik denetçisi Martun Gurkanian'a göre VVER 440 tipi reaktörlerin sonrasında gelen yeni tiplere (veya öncülü RBMK'ye) göre en büyük avantajı nötron moderatörü olarak grafit yerine su kullanmasıdır.[9]

Reaktörün inşa edildiği bölgenin sismik açıdan dünyanın en aktif deprem bölgelerinden birinde yer alması büyük bir risk faktörü olarak nitelendirilmektedir. Aralarında Ermeni devlet yetkililerinin de yer aldığı santralin destekçileri santralin stabil bazalt kaya üzerine inşa edildiğini ve pek çok güvenlik modifikasyonu yapıldığını öne sürerek depremin yapıyı etkileyeceği iddiasını kabul etmemektedir. Yetkililere göre santralin Syunik depreminde hasar görmemesi ve Fukuşima faciasından sonra uygulanmaya başlanan gerilim testlerini geçmesi iddialarına kanıt oluşturmaktadır.[9]

Avusturyalı ekoloji profesörü Antonia Wenisch santrali "dünyanın en tehlikelilerinden biri" olarak tanımlamıştır. Wenisch, reaktördeki yakıtın hasar görmesi ihtimalinin (kalp erime kazası frekansıneredeyse her 10 bin yılda 2 kazaya denk olduğunu; bu ihtimalin ABD'deki tipik bir santralde her 50 bin yılda 2 kaza olduğunu belirtmiştir.[7] Amerikalı nükleer mühendislik uzmanı Robert Kalantari ise Metsamor'un herhangi bir nükleer santral kadar güvenli olduğunu söylemiş ve bir kaza esnasında alınmış önlemlerin kazaya engel olacağını belirtmiştir.[7]

Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) olası bir nükleer kaza sonucuda ortaya çıkabilecek doğal radyasyon seviyesindeki artıştan haberdar olmak ve gerekli müdahalede bulunabilmek için Radyasyon Erken Uyarı Sistemi Ağı (RESA) kurmuştur.[3] 24 saat kesintisiz çalışan sistem Türkiye genelinde kurulu 78 istasyon vasıtası ile bölgelerdeki radyasyon düzeylerini sürekli kontrol etmekte ve havadaki Gama ışınındaki artış uyarı eşik değerinin üzerine çıktığında Ankara'daki TAEK Kriz Merkezi'ni otomatik olarak uyarmaktadır. Bu istasyonlardan 14 adeti ise Metzamor'a yakın bölgelerde konuşlandırılmıştır.[3] Türkiye Atom Enerjisi Kurumu'nun 2007 yılında yaptığı basın açıklamasına göre o zamana dek yapılan tüm radyoaktivite analizlerinde ve RESA istasyonlarının ölçümlerinde doğal seviyenin üzerinde bir radyoaktivite ya da radyasyon seviyesine rastlanmamış olup, Türk medyasında yer alan ve aksini iddia eden haberlerin doğru olmadığını belirtmiştir.[3]

Tepki ve eleştiriler

Metsamor'un varlığı Ermenistan'da tartışmalı bir konudur. Özellikle 1988 depreminden sonra halk baskısı santralin kapatılması yönündeki birincil faktör olmuştur. Deprem sonrasında "Yeşiller" adı verilen grup çevreye zararlı olarak tanımladıkları ülkenin en büyük kimyasal şirketi olan Sovyet merkezli Nairit ile nükleer santrale karşı büyük protesto gösterileri düzenlemiştir.[2] Kapatılmasının ardından yaşanan ağır elektrik sorunları santralin toplum içerisinde destek görme oranının artmasına sebebiyet vermiştir.[10] Elektrik kesintisi sıkıntısı döneminde yaşamış bireylerin, santrali tehlikeli bulsalar bile o dönemde yaşamaya tercih ettikleri rapor edilmiştir.[9]

Türkiye

Metzamor Nükleer Santrali'nin Iğdır'dan görünümü.

Olası bir nükleer kaza sonucu radyoaktif gazların atmosfere salınması durumunda sadece çevre illerin değil çevre ülkelerinde etkilenmesi muhtemeldir. 1979'dan beri devrede olan santral için Türkiye'nin resmi bir girişimi olmamıştır. Ancak sivil toplum örgütleri bazında santrale karşı çıkma söz konusudur.[11] Nisan 2016 tarihinde Enerji Bakanı Berat Albayrak nükleer enerji karşıtlarına seslenerek "Enerjinizi Ermenistan'daki santrali protesto etmek için harcarsanız, Türkiye'ye çok daha büyük hizmet verirsiniz. 40 küsur yıllık bir teknoloji, ciddi riskleri ve sıkıntıları beraberinde barındırıyor. Sadece Ermenistan için değil, bütün dünya coğrafyası için tehlikeli" diye konuştu.[12]

Avrupa Birliği

Avrupa Birliği, Ermenistan'dan santrali kapatmasını istemiş, ülkenin 25 Ocak 2001'de gerçekleştirdiği Avrupa Konseyi üyeliği için bu şartı koymuştur. AB daha öncesinde aynı reaktör tipine sahip Bulgaristan, Slovakya ve Çekya için de bu şartı koymuş ve bu reaktörleri kapatmıştır.

şu ana kadar 106 civarında kaza geçirerek tehlike sinyalleri verilmiştir.

Ancak, Ermenistan artan enerji ihtiyacını ileri sürerek burayı kapatmamıştır. Bunun üzerine AB santralin kapatılması için 100 milyon Euro vermek istemiştir. Ancak bu parayı yetersiz bulan dönemin Ermenistan Başbakanı Robert Koçaryan 1 milyar Euro talep etmiştir. Bunun sonucunda Avrupa Birliği vazgeçmiştir.

Kaynakça

  1. ^ a b c d "Nuclear Power in Armenia - World Nuclear Association". www.world-nuclear.org. Erişim tarihi: 2022-01-18. 
  2. ^ a b Inc, Educational Foundation for Nuclear Science (1994-01). Bulletin of the Atomic Scientists (İngilizce). Educational Foundation for Nuclear Science, Inc.  Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
  3. ^ a b c d "TAEK Sayfası". 11 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2008. 
  4. ^ "Ermenistan nükleer santrali 11 yıl daha kullanacak". Milliyet. 9 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2015. 
  5. ^ "IAEA Concludes Long Term Operational Safety Review at the Armenian Nuclear Power Plant". www.iaea.org (İngilizce). 2021-11-04. Erişim tarihi: 2022-01-18. 
  6. ^ Hizmete geçişten 31 Aralık 2006 ya kadar elektrik şebekesine verilen net elektrik miktar.
  7. ^ a b c "Is Armenia's Nuclear Plant the World's Most Dangerous?". National Geographic (İngilizce). 2011-04-14. Erişim tarihi: 2022-01-18. 
  8. ^ Inc, Educational Foundation for Nuclear Science (1994-01). Bulletin of the Atomic Scientists (İngilizce). Educational Foundation for Nuclear Science, Inc.  Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
  9. ^ a b c Mersom, Daryl. "The city in the shadow of an ageing nuclear reactor". www.bbc.com (İngilizce). Erişim tarihi: 2022-01-18. 
  10. ^ Samuel Apikyan; David Diamond (13 October 2009). Nuclear Power and Energy Security. Springer. ss. 135–. ISBN 978-90-481-3504-2. 9 June 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 November 2017. 
  11. ^ "www.turksam.org". 11 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2016. 
  12. ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2017. 

Dış bağlantılar


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Metzamor_Nükleer_Santrali&oldid=26915376" sayfasından alınmıştır