İslam ve Protestanlık
İslam ve Protestanlık, Balkanlar'da genişleyen Osmanlı İmparatorluğu'nun bugünkü Macaristan ve Transilvanya'da Kalvinizm ilk kez karşılaştığı 16. yüzyılın başlarında temas kurdu. Her iki taraf da Avusturya Kutsal Roma İmparatoru'na ve Katolik Kilisesi müttefiklerine karşı çıktıkça, dini benzerlikleri ve ticaret ve askeri ittifak olasılıklarını araştıran çok sayıda fikir alışverişinde bulundu.
İlk Protestanlar ve İslam, Kristolojideki teolojik farklılıklara rağmen birbirlerini Katoliklikten daha yakın kabul ederek karşılıklı hoşgörü ve anlayış duygusu oluşturdular. Osmanlı İmparatorluğu erken dönem Protestan kiliselerini destekledi ve zor zamanlarda ayakta kalmalarına katkıda bulundu. Martin Luther, Osmanlıları "Avrupa'nın günahlarına karşı Tanrı'nın gazabının asası" olarak görerek, papalığa karşı müttefik olarak görüyordu.[1]
Başlangıç[değiştir | kaynağı değiştir]
Protestanlık, 16. yüzyılın başlarında Avrupa'da ortaya çıkan tek tanrılı Hristiyan dininin bir koludur. Doktrinsel olarak Teslis doktrinine ve Katolik Kilisesi ile Doğu Ortodoks Kilisesi'nin diğer teolojik doktrinlerine bağlıdır, ancak Roma Katolik Kilisesi'nden dini yozlaşmaya, pastoral tacizlere ve bazı doktrinlere karşı bir "Protesto" olarak ayrılmıştır. Protestanlığın kendisi, başından beri özellikle Martin Luther, Jean Calvin, Huldrych Zwingli ve daha sonra Thomas Cranmer'ın takipçileri arasında birçok varyasyona sahipti.
İslam, tek Tanrı inancına dayalı en yaygın İbrahimî dinlerden birisidir. Son peygamber olduğuna inanılan Muhammed aracılığıyla 610 yılında, Arabistan'ın Mekke şehrinde ortaya çıkmış ve yayılmıştır.
Tarihsel arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]
Protestanlık ve İslam, 16. yüzyılda günümüz Macaristan ve Transilvanya'daki Kalvinist Protestanların Osmanlı İmparatorluğu'nun Balkanlar'daki genişlemesine denk gelmesiyle temasa geçti. Protestanlık birkaç belirgin kola ve Protestanlık içinde birden fazla mezhebe ayrıldığından, aralarındaki ilişkileri spesifik olarak belirlemek zordur. İlişkiler, erken modern ve modern dönemlerde daha düşmanca hale geldi, ancak son zamanlarda yakınlaşmaya yönelik girişimlerde bulunuldu. Karşılaştırmalı din açısından, özellikle Sünnilerle ilginç benzerlikler varken, Katolikler genellikle Şiilerle benzerlikler ve her iki dini yaklaşımdaki farklılıklarıda vardır.[2]
1453'te Fatih Sultan Mehmed'in İstanbul'u fethetmesi ve Orta Doğu'nun I. Selim ve oğlu Kanuni Sultan Süleyman altında birleşmesi, Osmanlı hakimiyetini Orta Avrupa'ya yaymayı başardı.
Aynı zamanda, Kuzey ve Orta Avrupa'nın birçok bölgesinde, Papalık otoritesine ve İmparator V.Karl liderliğindeki Kutsal Roma İmparatorluğu'na sert bir muhalefetle Reform yaşanıyordu. Bu durum Protestanları, ortak Habsburg düşmanlarına karşı Müslüman dünyasıyla çeşitli işbirliği ve yakınlaşma biçimleri (dini, ticari, askeri) düşünmeye yöneltti.
Erken dini uyum (15. – 17. yüzyıllar)[değiştir | kaynağı değiştir]
Reformasyonun gelişmesi sırasında Protestanlık ve İslam, Katoliklikten çok birbirine daha yakın görülüyordu: "İslam, ibadet yerlerindeki resimleri yasaklaması, evliliği bir ayin olarak görmemesi ve manastır emirlerini reddetmesi ile Protestanlığa daha yakın görülüyordu."[3]
Bölünmüş bir Avrupa'da Katolikler ve Protestanlar arasındaki çekişme, İslam'ın bir savaş alanına dönüşmesine yol açtı.
Karşılıklı hoşgörü[değiştir | kaynağı değiştir]
Osmanlı Padişahı, kendi hakimiyetindeki Hristiyan ve Yahudi inançlarına hoşgörülü davranmasıyla tanınırken aynı tarihlerde İspanya Kralı Protestan inancına hoşgörü göstermemiştir. Huguenotlar, bazı Anglikanlar, Quaker'lar, Anabaptistler ve hatta Cizvitler veya Kapusenler gibi çeşitli dindar mülteciler İstanbul'a ve kendilerine ikamet ve ibadet hakkı verilen Osmanlı İmparatorluğu'na sığınmayı başardılar. Osmanlı İmparatorluğu’na Cizvitler ilk 1583’te geldiler ve 1586'lı yıllarda III.Murad'a Hristiyan olma çağrısında bulunmuşlardır. Bunun üzerine Kapüsen rahipler tutuklanıp sınırdışı edilmişlerdir. Osmanlılar Transilvanya ve Macaristan'da ve aynı zamanda Fransa'da Kalvinistleri desteklediler. Çağdaş Fransız düşünür Jean Bodin şöyle yazdı:[4][5][6][7]
III.Murad, atalarından aldığı dine dünyadaki herhangi bir prens kadar büyük bir bağlılıkla saygı gösterir ve uygular, ancak başkalarının garip dinlerinden nefret etmez; ama tam tersine, herkesin vicdanına göre yaşamasına izin verir: evet ve dahası, Pera'daki sarayına yakın, dört farklı dine yani. Yahudilerinki, Hıristiyanlarınki, Yunanlılar ve Müslümanlarınki.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ ""The Influence of the Ottoman Threat on the Protestant Reformation (Reformers)"". 15 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2023.
- ^ مصطفى, رانيا (1 Ocak 2021). "الإسلام البروتستانتي (2)". جريدة الأمة الإلكترونية (Arapça). 28 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2023.
- ^ Bilici, Mucahit (Temmuz 2007). "Islam in Europe". Comparative Studies in Society and History (İngilizce). 49 (3): 744-745. doi:10.1017/S0010417507000710. ISSN 1475-2999.
- ^ Goffman, Daniel (25 Nisan 2002). The Ottoman Empire and Early Modern Europe (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-45908-2.
- ^ Goffman, Daniel (25 Nisan 2002). The Ottoman Empire and Early Modern Europe (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-45908-2.
- ^ Goffman, Daniel (25 Nisan 2002). The Ottoman Empire and Early Modern Europe (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-45908-2.
- ^ Goffman, Daniel (25 Nisan 2002). The Ottoman Empire and Early Modern Europe (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-45908-2.