İnsan göçleri

Başlığın diğer anlamları için Göç sayfasına bakınız.

Kaliforniya'da rehabilitasyon kampına giden göçmenler ve çocukları (Dorothea Lange, Mart 1935)

Göç, dini, iktisadi, siyasi, sosyal ve diğer sebeplerden dolayı insan topluluklarının hayatlarının tamamını veya bir bölümünü geçirmek üzere bir iskân ünitesinden, bir başkasına yerleşmek suretiyle yaptıkları coğrafi yer değiştirme hareketidir. Kişisel nedenlerle yer değiştirmeye ve bu esnada nakledilen eşyaların hepsine de göç denmektedir. Ayrıca kuşların, balıkların ve bazı hayvan türlerinin, belli mevsimlerde dünyanın çeşitli yerlerine gitmeleri de göç adıyla anılır.

Göçün sebepleri

Birçok gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi göç bir ülkenin başlıca sorunları arasında yer almaktadır. Bunun temeli ise köy yaşamında makineleşmeye geçilmesi ve sanayileşmenin ülkede daha fazla değer kazanmasıdır. Ayrıca eğitim şartlarının yetersizliği de insanları şehre sürüklemiştir. Sağlık koşullarının köylerde yeterli düzeyde olmaması da göçün başlıca etkenleri arasında yer almaktadır.

1846-1932 arasında 18 milyon İngiliz, 10 milyon İtalyan, 5 milyon Alman yeni kıtalara göç etmiştir. 1821-1924 arasında 55 milyon Avrupalı ülke değiştirmiş, bunların 34 milyonu ABD'yi seçmiştir.

İşsizlik, daha iyi şartlarda yaşama gibi sebeplerle, ülkeler arasında ve bir ülkenin kendi içinde de çeşitli göçler olmaktadır. Bunlar, zamanla çözümü zorlaşan büyük problemler ortaya çıkarmakta ve ülkelerin siyasi, sosyal, ekonomik, kültürel dengelerini bozmaktadır. Türkiye, köyden şehre büyük oranlara ulaşan göçler sebebiyle bu problemleri en çok yaşayan ve halletmeye çalışan ülkeler arasındadır.

Göç türleri

Göçler çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir. Nedenlerine göre;

• Zorunlu göçler; Savaş afet, sürgün gibi nedenlerle oluşur. Mülteciler ve mübadele göçmenleri gibi.
• Gönüllü göçler: Daha rahat yaşam şartları için birey göçe kendisi karar vermektedir.

Yöntemine göre: a)Yasal göç, b)Yasa dışı göç. Ne zaman, nerede, ne yöne oluşacağı kestirilemeyen yasa dışı göçlere düzensiz göç denilir. Bunların bazıları transit göçlerdir. Avrupa'ya ulaşmak için Türkiye'den geçen Afganlar gibi.

• İşçi göçü: Ülkesinde çalışma imkânı bulamayanlar veya düşük ücretle çalışan işçiler farklı ülkelere göç eder.
• Beyin göçü: Başka ülkede çalışmaya giden yetişmiş, nitelikli meslek sahiplerini kapsayan göç türüdür.

Sürelerine göre;

• Geçici göç; daha sonra dönmek üzere, belli süreliğine bir yere göçmek etmek. Mevsimlik tarım işçilerinin göçü gibi.
• Kalıcı göç; yerleşmek amacıyla göç etmek.

Göç edilen yere göre;

• İç göç; ülke sınırları içinde yer değiştirmeyi,
• Dış göç; ülke dışına yapılan göçü ifade eder.

Arap Dünyasında Göç

İslam öncesinde Arap coğrafyasında büyük göç hareketlikleri gözlemlenmiştir. Söz konusu göçler, genellikle insanların verimli alan arayışlarından, ticaret girişimlerinden yahut tehcir gibi muhtelif sebeplerden kaynaklanmaktadır. Öte yandan kimi zaman şairler, hami arayışına girerek münferit şekilde göç edebilmektedirler.

Kavimler göçü ve diğer göçler

Tarih nazariyesine göre, 4. yüzyılda Orta Asya'da yaşayan kavimlerin şiddetli ve uzun süren kuraklık sebebiyle doğuya, kuzeye, batıya ve güneye gitmelerine; Kavimler Göçü denmektedir. Bu göçün siyasi, sosyal ve kültürel neticeleri üzerinde uzun bir süredir durulmaktadır. Aynı bölgede M.S. 6. yüzyıldan itibaren başlayan ve asıl ağırlığı batı istikametinde olan Türk göçleri, 17. yüzyıla kadar devam etmiş; İran, Anadolu ve Balkanlardan geçerek Avrupa ortalarına ulaşmıştır.

Bazı Türk boyları bugünkü İran, Azerbaycan, Hindistan, Irak ve Anadolu'da göç ettiler.

Osmanlı Devletinin son zamanlarında, 1877-78 Osmanlı-Rus savaşları esnasında, Tuna boylarından, Balkanlardan ve Kırım'dan Anadolu'ya yapılan toplu göç, 93 Muhaceratı olarak bilinir. 1950'li yıllarda, Balkan Türklerin, Balkan ülkelerinden (Romanya, Yugoslavya, Bulgaristan) ve Rusya'dan Türkiye'ye toplu göç ettiler.

Afganistan'ın Rusya tarafından işgali ile 2,5 milyon Afgan'ın başta Pakistan olmak üzere çeşitli İslam ülkelerine göçü, Filistinlilerin İsrail tarafından, göçe mecbur bırakılması, Bulgaristan'da yaşayan Türklerin (1989) vatanlarından çıkarılarak göçe zorlanmaları (1991) olayları da siyasi göçlerin örneklerindendir.

Yeni kıtalara göç

Bir de kıtalar arası göçler vardır. Bunun en tipik misali Amerika kıtasına yapılan göçtür. 16. yüzyıldan itibaren bu yeni kıtaya, önce Avrupa milletlerinden başlayan göçler, gittikçe azalmasına rağmen halen devam etmektedir. Önceleri serseri, başı bozuk, kanun kaçağı ve maceraperest Avrupalıların itibar ettikleri bir ülke olan Amerika kıtası, 19. yüzyılın ikinci yarısında, gene bu ülkelerden şiddetli göç dalgalarına sahne oldu. Kıtanın iskan ve imarı tamamlanıp ilmi, teknik ve ticari zenginlikler ortaya çıkınca, bütün milletler için en cazip ülkelerden biri oldu. Bu durum, dünyanın her yerinden ve her seviyede insanların buraya göç etmelerine sebep oldu.

15. yüzyılda sömürgeciliğin başlaması ile birlikte iş gücü ihtiyacı köleler ile sağlanmaya başlandı. Zaten var olan köle ticareti daha sistemli olması, daha fazla insanı köle haline getirmesi, önemli kısmının ölümüne neden olması ile eski zamanlardan ayrılır. 16. yy ile 19. yy arasında 8-10 milyon Afrikalı yeni kıtalarda çalıştırılmak üzere köle yapılmıştır.

Göç sistemleri kuramı, insanların bir yerden başka bir yere sürekli olarak hareket ettiği sosyal, ekonomik ve demografik bir süreç olan göçün incelendiği bir sosyoloji ve göç çalışması yaklaşımıdır. Göç sistemleri kuramı, göç olaylarını yalnızca tek yönlü bir hareket olarak değil, karmaşık bir ağ olarak ele alır ve göçün nedenlerini, süreçlerini ve sonuçlarını anlamaya çalışır.

Göç sistemleri kuramı, göçün birçok faktörün etkileşimi sonucu ortaya çıktığını ve sadece birkaç basit nedenle açıklanamayacağını öne sürer. Göç sistemleri, kaynak bölgeleri ve hedef bölgeler arasında sürekli bir etkileşim içindedir ve bu etkileşim birçok faktör tarafından yönlendirilir. Ekonomik, sosyal, politik, demografik, kültürel ve çevresel faktörler, göç sistemlerini şekillendiren temel nedenlerdir.

Göç sistemleri kuramı

Göç sistemleri kuramının temel prensipleri arasında şunlar bulunmaktadır:

1. Göç süreçleri karmaşıktır: Göç, sadece bir neden ya da bir sonuç değil, birçok faktörün etkileşimi sonucu ortaya çıkar. Ekonomik, sosyal, politik ve kültürel nedenler, göç süreçlerini karmaşıklaştırır ve farklı etkileşimlerle birleşebilir.
2. Göç süreçleri sürekli ve döngüseldir: Göç, tek yönlü bir hareket olarak değil, kaynak bölgeleri ile hedef bölgeler arasında sürekli bir etkileşim içinde gerçekleşen döngüsel bir süreç olarak görülür. Göç süreçleri, kaynak bölgelerinden hedef bölgelere, hedef bölgelerden kaynak bölgelere doğru sürekli olarak gerçekleşebilir.
3. Göç süreçleri çoklu yönlüdür: Göç, sadece bir yöne doğru değil, birden fazla yöne doğru da gerçekleşebilir. Örneğin, kırsal bölgelerden şehirlere, şehirlerden kırsal bölgelere, ülkeler arasında ve hatta kıtalar arasında göç süreçleri görülebilir.
4. Göç sistemleri ekonomik, sosyal, politik ve kültürel faktörler tarafından yönlendirilir: Göç sistemleri, ekonomik, sosyal, politik ve kültürel faktörler

Göçün etkileri

Göç veren ülkeye etkileri

• Göç veren ülkelerde işsizlik azalır.
• Nüfus azalır.
• Yurt dışı işçileri ülkelerine döviz gönderirler. 2014'te 401 milyar $ olan işçi dövizlerinin 2015'te 515 milyar $ olacağı tahmin edilmektedir. Dünya Bankasına göre işçi dövizleri gelişmekte olan ülkelerin 2011 GSMH'nin %10'unu oluşturmuştur. Türkiye'ye 1964'te 45 milyon $, 1980'de 2 milyar $, 2010'da 950 milyon $ işçi dövizi gelmiştir.
• Göç eden insanlar gittikleri ülkelerde yeni beceriler, iş tecrübeleri kazanarak, ülkelerine aktarırlar.

Göç alan ülkelere etkisi

• İş gücü açığı kapanır.
• Nüfus artar.
• Göçmenlerin kültürel uyum sorunu yaşaması.
• Yoğun göç sonucu şehirlerde gecekondulaşma.
• Yerli halkın göçmen topluluğu kabullenme ya da tam tersi dışlama tepkileri söz konusu olabilir. Ayrımcılık ve ırkçılık görülebilir.
• Yerli halk ile göçmenler arasında rekabet ortamı oluşur.
• Dünya üzerindeki her ülkeden nitelikli insan gücüne sahip olur.

Konuyla ilgili yayınlar

Ayyıldız, Esat. “Göç Olgusunun Klasik ve Modern Arap Edebiyatındaki Yansımaları”. VI. Uluslararası Orta Doğu Sempozyumu: Sosyo-Politik Yönleriyle Orta Doğu’da Değişim. Ed.Onur Kaya, Keisuke Wakizaka. 51-53. İstanbul: İstanbul Gelişim Üniversitesi Yayınları, 2021.

Dış bağlantılar

• Göç istatistikleri (TUİK)25 Kasım 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Birikim Dergisi
• Göç Sempozyumu
• Göçmenlerin üzerindeki psikososyal yük (Qantara.de)
• Göç Türleri17 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

İç bağlantılar

• Hicret
• Kavimler göçü
• Tehcir
• Göçmen