Yusuf Ziya (1882 doğumlu siyasetçi): Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
→Nasturi isyanı: işgal yerine kontrol (TBA) |
|||
| 26. satır: | 26. satır: | ||
===Nasturi isyanı=== |
===Nasturi isyanı=== |
||
{{ana madde|Nasturi Ayaklanması}} |
{{ana madde|Nasturi Ayaklanması}} |
||
Musul'u [[15 Ağustos]] [[1918]] tarihinde [[Mondros Mütarekesi]]'nin 7. maddesini dayanarak asker çıkarıp |
Musul'u [[15 Ağustos]] [[1918]] tarihinde [[Mondros Mütarekesi]]'nin 7. maddesini dayanarak asker çıkarıp işgal<ref>http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&IcerikNo=1072</ref><ref>Ana Britannica Ansiklopedisi</ref> etmiş olan İngiltere ile Türkiye arasında Lozan'dan sonra görüşmeler yapılmaktaydı. İngiltere, [[16 Ağustos]] [[1924]] tarihinde, Hakkari'de [[Nasturi Ayaklanması|Nasturî Ayaklanması]]'nın çıkmasına önayak oldu<ref name="amumcu1">{{Kitap belirt |
||
| son = Mumcu |
| son = Mumcu |
||
| ilk = Ahmet |
| ilk = Ahmet |
||
| 63. satır: | 63. satır: | ||
| alıntı= |
| alıntı= |
||
|bölüm=s.53 |
|bölüm=s.53 |
||
}}</ref> |
}}</ref> |
||
===Tutuklanması=== |
===Tutuklanması=== |
||
Sayfanın 15.30, 22 Eylül 2009 tarihindeki hâli
Koçzade Yusuf Ziya Bey (d. 1882, Bitlis - ö. 14 Nisan 1925, Bitlis), Birinci Meclis üyelerinden Kürt asıllı Türk siyaset adamı.[1]
Koçzade Hacı Ömer Suat Ağa'nın oğlu olarak Bitlis'te dünyaya geldi. Bitlis Sultanisinden mezun olunca ticarete başlamıştı. Bir süre Maarif müdürlüğünde başkâtiplik yaptıktan sonra siyasete girdi. Kürt Teali Cemiyetinde çalıştı.[2]
Büyük Millet Meclis için yapılan seçimi kazanıp Bitlis milletvekili olarak 16 Ağustos 1920 tarihinde meclise katlıdı. 25 Kasım 1920 tarihinde Kastamonu İstiklâl Mahkemesi üyeliğine seçildi.
Müdafaa-i Hukuk Grubunun kurulmasından sonra İkinci Grupta yer aldı. İkinci grubun Saltanatın Kaldırılması'na karşı çıkan fikirlerini meclis konuşmalarında savundu. Lozan Barış Konferansı ile ilgili olarak Musul eyaleti'nin terk edilmesine şiddetli bir şekilde karşı çıkan konuşmaları yapmıştır.[2]
Tutuklanması
Gizli azadi komitesi
Vahdettin taraftarları ve Hilafet Komitesi (Tarikat-ı Salahiyye, Müdafaayı Hukuki Hilafeti Kübra) Türk Devrimi aleyhinde gizli propaganda yapıyorlardı.[3][4] Bu komite, Kürt İstiklal Komitesi üyelerinden Şeyh Sait ve Seyit Abdülkadir ile anlaştılar. Gizli komite çevredeki aşiretleri Cumhuriyet ile İslamiyetin, dinin, namaz, oruç, Kuran, Nikah, ırz ve namusun kalkacağı propagandası ile halkı devlete karşı kışkırttılar.[3][4] Yusuf Ziya Bey, Milli Mücadele aleyhinde faaliyetleri nedeniyle kapatılmış olan Kürt Teali Cemiyeti kuruculuları Seyit Abdülkadir, Cibranlı Halit Bey, Hacı Musa vb. kişiler ile Kürt İstiklal Komitesi (Azadi örgütü) adında gizli bir cemiyetin kuruluşuna katıldı. Yusuf Ziya, Milletvekilliği sona erince Bitlis'e dönmüştü. Bu gizli komiteye, varlıklı ve bölgede sözü geçen bir Nakşibendi şeyhi olan Şeyh Sait'in de katılmasını sağladı. Şeyh Sait, şeriatı ve hilafeti diriltmek, Abdülmecit'in oğullarından birini halife yapmak için dinsizlere savaş açtığı propagandasını yapıyordu. Cibranlı Halit ve adamları bölgede yaptıklarının Ankara'da duyurulmasını engelliyordu.[4][3]
Nasturi isyanı
Musul'u 15 Ağustos 1918 tarihinde Mondros Mütarekesi'nin 7. maddesini dayanarak asker çıkarıp işgal[5][6] etmiş olan İngiltere ile Türkiye arasında Lozan'dan sonra görüşmeler yapılmaktaydı. İngiltere, 16 Ağustos 1924 tarihinde, Hakkari'de Nasturî Ayaklanması'nın çıkmasına önayak oldu[7], Nasturi asileri silahlandırdı ve İngiliz uçakları saldırılara katıldı. 7 Ağustos 1924 tarihinden itibaren Nasturi ayaklanmacılar Hakkari'nin Çal, Dramar, Çölemerik ve Beytülşebap bölgelerine saldırdılar. Ayaklanma, Nasturilerin İngiliz kontrolündeki Irak topraklarına kaçmasıyla sona erdi.[8][9] Hem asker hem de gizli azadi komitesinin üyelerinden olan bölük komutanı İhsan Nuri, Vanlı Rasim, Tevfik Cemal ve Teğmen Ali Rıza Nasturi isyanını'nı bastırmakla görevlendirilmişlerdi. İsyanı bastırmakla görevli gizli Azadi komitesinin üyeleri, Yusuf Ziya Bey'den kendilerine gönderilen şifreli talgrafı yanlış anlayınca 4 Eylül 1924 tarihinde kendilerine katılan 250-300 asker ile birlikte isyancılara katıldılar.[10]
Tutuklanması
Sonbahar Seyahati'ne çıkan Mustafa Kemal Paşa 1924 Erzurum depremini nedeniyle Erzurum ve Kars'ı ziyaret etti.[4] Mustafa Kemal'in ziyareti sırasında Varto'da oturan Hormek Aşireti, Cibranlı Halit ve komitesinin gizli propagandaları ve planları hakkında kendisine bilgi verdi.[4] Mustafa Kemal Cibranlı Halit'in yakalanması konusunda yetkilileri uyardı. Erzurum'a gelmiş olan Yusuf Ziya Bey tutuklandı ve Bitlis Harp Divanı'na sevk edildi. Yusuf Ziya Bey, suçlamaları kabul etti ve Cibranlı Halit, Hasananlı Halit, Şeyh Sait ve Hacı Musa'nın da gizli komiteye üye olduğunu açıkladı.[4] Nasturî İsyanına katıldığından dolayı Cibranlı Halit ve Musa Beyler ile birlikte tutuklanıp yargılandı ve mahkûm oldular. 10 Ekim'de yakalanarak Süvari Tümen Komutan Vekili Albay Ferit Bey başkanlığında kurulan Bitlis Harp Divanı'nda yargılandı.[4]
İdamı
Hıyanet-i Vataniye Kanunu gereğince verilen karar sonucu Şeyh Said İsyanı'nın (Fethi Bey hükümeti tarafından ilk olarak Tunceli[kaynak belirtilmeli]'de (eski adı:Genç[kaynak belirtilmeli]) patlak verdiği için ilk defa Genç Hadisesi olarak adı geçen) bastılmasından bir gün önce 14 Nisan 1925 saat 5.30'da Bitlis'te Cibranlı Halit Bey, Teğmen Ali Rıza Bey, damadı Faik Bey ile Molla Abdurrahman ile birlikte kurşuna dizildi.[2][11]
Kaynakça
- ^ 6 Mart 1923 Salı günü Büyük Millet Meclisi birinci cesle ikinci oturumunda şöyle konuşmuştur; Ben Kürdüm. Fakat Türkiye'nin tealisini, Türkiye'nin şerefini Türkiye'nin terakkisini temenni eden Kürtlerindenim. (Alıkışlar) Esbabı ise lisanım, bana şeref veren lisanım okur yazar olmaklığımdır. Bu ise kendi kavmim olan Kürtlerin değil, Türklerindir. Bunun için Türklerin tealisini isterim. Türklerin şereflenmesini isterim. (Türk Parlamento tarihi Araştırma Grubu, Türk Parlamento Tarihi Millî Mücadele ve T.B.M.M. I.Dönem 1919-1923, II. Cilt (Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları No. 5), TBMM Basımevi Müdürlüğü, Ankara, s. 787)
- ^ a b c Türk Parlamento tarihi Araştırma Grubu, Türk Parlamento Tarihi Millî Mücadele ve T.B.M.M. I.Dönem 1919-1923, III. Cilt: I. Dönem Milletvekillerinin Özgeçmişleri (Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları No. 6), TBMM Basımevi Müdürlüğü, Ankara, s. 180.
- ^ a b c Şablon:Kitap belirt
- ^ a b c d e f g Şablon:Kitap belirt
- ^ http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&IcerikNo=1072
- ^ Ana Britannica Ansiklopedisi
- ^ Şablon:Kitap belirt
- ^ Şablon:Kitap belirt
- ^ Türkiye Cumhuriyetinde İç Ayaklanmalar Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı, Ankara 1972
- ^ Şablon:Kitap belirt
- ^ Mehmet Nuri Dersimi, Dersim Tarihi, Eylem Yayınevi, İstanbul, s. 153, Uğur Mumcu, Kürt - İslam Ayaklanması 1919-1925, Tekin Yayınları, İstanbul, 1991, s.102, 204. Dersimi'ye göre 15 Nisan 1925.