Yer çekirdeği: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at

[kontrol edilmiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

GörselVikimetin

Satır içi

Sayfanın 00.52, 4 Haziran 2021 tarihindeki hâli

Yer çekirdeği, Dünya'nın en iç kısmını oluşturur.^[1] En kalın yer katmanıdır (geosfer).^[1]

Mantodan Wiechert-Gutenberg süreksizliği ile ayrılır.^[1] 2.890 kilometre derinlikten Dünya'nın merkezine (6.370 km) kadar uzanır; yani 3.480 kilometre kalınlıktadır. Yoğunluğu dış sınırında 10 g/cm³, Dünya'nın merkezî kısmında ise 13 g/cm³ kadardır.^[1] Esas olarak demir-nikel alaşımından oluştuğu sanılmaktadır.^[1] Çekirdek, eski literatürde nife terimiyle açıklanan kısma karşılık gelir. Deprem dalgalarının yayılışına bakılarak yapılan araştırmalar, çekirdeğin iki kısımdan meydana geldiğini göstermektedir:

Çekirdek, dış çekirdek ve iç çekirdek olmak üzere iki kısma ayrılır. Dış çekirdek, 2.890–5.000 kilometre arasında yer alır ve kalınlığı 2.110 km'dir. Burada yoğunluk 5,5'dan 10'a kadar çıkar ve P dalga hızı ise 13.6 km/s'den 8.1 km/s'ye düşer. Enine deprem dalgaları (S dalgaları) bu kısma sokulmadıklarından dış çekirdeğin sıvı olduğu sonucuna varılmıştır. İç çekirdek ise 5.000-6.370 kilometreler arasında, yani Dünya'mızın tam merkezinde yer alır ve katıdır. Kalınlığı 1.370 kilometredir. Dış ve iç çekirdek arasındaki yoğunluk 12,3, sıcaklık ise 4.300 °C (4.570 K)'i bulur. Dış ve iç çekirdek arasındaki en önemli fark, dış çekirdekte demir-nikel alaşımı magma ergimiş hâlde iken iç kısımda çok yüksek basınç etkisiyle kristal hâlinde olmasıdır. İç çekirdekte yoğunluk 13,6 g/cm³, sıcaklık ise 6.300 °C (6.570 K)'dir. İç çekirdeğe yoğunluğunun çok fazla olması sebebiyle ağırküre anlamında barisfer de denilir.

Yukarıda da görüldüğü gibi yerkürenin yoğunluğu yeryüzünden mantoya doğru artmaktadır. Granitik yer kabuğunda 2,7–2.8 g/cm³ civarında olan yoğunluk, merkezde 13 g/cm³'ü bulmaktadır.

Yoğunluk artışı sürekli ve tedricî değildir; belirli derinliklerde ani yoğunluk artışları görülür. Bu derinliklerden biri Mohorovicic kesintisi veya kısaca Moho kesintisi olarak adlandıran ve yer kabuğu ile manto arasındaki sınıra tekabül eden derinliktir. Mantodan çekirdeğe geçişte de bu şekilde bir ani yoğunluk artışı görülür. Mantonun alt zonunda 6 g/cm³'e yakın olan yoğunluk, çekirdeğin üst sınırında birden 10 g/cm³'e çıkar. Ani yoğunluk artışının görüldüğü bu sınıra da Wiechert-Gutenberg kesintisi denir.

Yerkürenin merkezine doğru gidildikçe yoğunluk değerleri gibi sıcaklık ve basınç değerleri de artar. Ancak sıcaklığın ve basıncın birim mesafedeki artış değeri, yani gradyanları sabit değildir.

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d ^e Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

deu.edu.tr - Yerküre 16 Mart 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[coğ1-1] Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.

[1]

@@ 1. satır: / 1. satır: @@
-{{Kaynaksız|tarih=Kasım 2015}}
 {{Yerküre}}
-'''Yer çekirdeği''', [[Dünya]]'nın en iç kısmını oluşturur. En kalın yer katmanıdır ([[geosfer]]).
+'''Yer çekirdeği''', [[Dünya]]'nın en iç kısmını oluşturur.<ref name="coğ1"/> En kalın yer katmanıdır ([[geosfer]]).<ref name="coğ1">{{kitap kaynağı |soyadı1=Nijman |ad1=Jan |başlık=Geography: Realms, Regions, and Concepts |tarih=2020 |yayıncı=Wiley |isbn=978-1119607410 |basım=20.}}</ref>
-[[Manto (jeoloji)|Manto]]dan [[Wiechert-Gutenberg süreksizliği]] ile ayrılır. 2.890 kilometre derinlikten Dünya'nın merkezine (6.370&nbsp;km) kadar uzanır; yani 3.480 kilometre kalınlıktadır. Yoğunluğu dış sınırında 10&nbsp;g/cm³, Dünya'nın merkezî kısmında ise 13&nbsp;g/cm³ kadardır. Esas olarak [[demir-nikel alaşımı]]ndan oluştuğu sanılmaktadır. Çekirdek, eski literatürde ''nife'' terimiyle açıklanan kısma karşılık gelir. [[Deprem dalgaları]]nın  yayılışına bakılarak yapılan araştırmalar, çekirdeğin iki kısımdan meydana geldiğini göstermektedir:
+[[Manto (jeoloji)|Manto]]dan [[Wiechert-Gutenberg süreksizliği]] ile ayrılır.<ref name="coğ1"/> 2.890 kilometre derinlikten Dünya'nın merkezine (6.370&nbsp;km) kadar uzanır; yani 3.480 kilometre kalınlıktadır. Yoğunluğu dış sınırında 10&nbsp;g/cm³, Dünya'nın merkezî kısmında ise 13&nbsp;g/cm³ kadardır.<ref name="coğ1"/> Esas olarak [[demir-nikel alaşımı]]ndan oluştuğu sanılmaktadır.<ref name="coğ1"/> Çekirdek, eski literatürde ''nife'' terimiyle açıklanan kısma karşılık gelir. [[Deprem dalgaları]]nın  yayılışına bakılarak yapılan araştırmalar, çekirdeğin iki kısımdan meydana geldiğini göstermektedir:
 Çekirdek, [[dış çekirdek]] ve [[iç çekirdek]] olmak üzere iki kısma ayrılır. Dış çekirdek, 2.890–5.000&nbsp;kilometre arasında yer alır ve kalınlığı 2.110&nbsp;km'dir. Burada yoğunluk 5,5'dan 10'a kadar çıkar ve P dalga hızı ise 13.6&nbsp;km/s'den 8.1&nbsp;km/s'ye düşer. Enine deprem dalgaları (S dalgaları) bu kısma sokulmadıklarından dış çekirdeğin sıvı olduğu sonucuna varılmıştır. İç çekirdek ise 5.000-6.370 kilometreler arasında, yani Dünya'mızın tam merkezinde yer alır ve katıdır. Kalınlığı 1.370 kilometredir. Dış ve iç çekirdek arasındaki yoğunluk 12,3, sıcaklık ise {{Dönüştürme|4300|C|K}}'i bulur. Dış ve iç çekirdek arasındaki en önemli fark, dış çekirdekte demir-nikel alaşımı [[magma]] ergimiş hâlde iken iç kısımda çok yüksek [[basınç]] etkisiyle [[kristal]] hâlinde olmasıdır. İç çekirdekte yoğunluk 13,6 g/cm³, sıcaklık ise {{Dönüştürme|6300|C|K}}'dir. İç çekirdeğe yoğunluğunun çok fazla olması sebebiyle ağırküre anlamında barisfer de denilir.

g t d Dünya'nın yapısı
Kabuklar	Yerkabuğu · Litosfer · Astenosfer · Mezosfer · Manto · Dış çekirdek · İç çekirdek · Yer çekirdeği
Süreksizlikler	Conrad (Kıtasal kabuk) · Mohorovičić (taban çekirdeği) · Wiechert-Gutenberg (çekirdek-manto sınırı) · Lehmann (sıvı dış ve katı iç çekirdek arası)
Argümanlar	Levha tektoniği