Kısaltma

Kısaltma (İng. abbreviation, Alm. Abkürzung, Rus. abbreviatura), herhangi bir sözcük veya sözcük grubunu oluşturan harflerin bir kısmı kullanılarak oluşturulmuş kısa sözcük. Kısaltmalar tek bir harften oluşabildiği gibi, harf ve noktalama işaretlerinden veya noktalama işareti olmaksızın yan yana dizilmiş harflerden de meydana gelebilir.

Kısaltmaların başlıca iki tür kullanımı vardır:

• Metinlerde sık kullanılan bazı terimler kısaltılır (vb. bkz. MÖ gibi).
• Uzun ifadeler, kurum/kuruluş adları ve standartlaşmış bazı bilimsel kavramlar zaman ve yerden tasarruf etmek için kısaltma hâline getirilirler (AIDS, TBMM, RAM gibi).

Kısaltmalar okuma ve yazmayı hızlandırır. Günümüzde bilgisayar, akıllı telefon gibi cihazların kullanımının yaygınlaşması sonucu kısaltma kullanımında artış görülmüştür. Ancak kısaltmalar çok eski zamanlardan kalma metinlerde, mesela Antik Yunanca veya Latince metinlerde de yaygın bir şekilde görülmektedir.

Kısaltmalar genel olarak iki şekilde yapılır:

• Kelimelerin ilk veya ilk birkaç harfiyle oluşturulanlar: s. (sayfa), haz. (hazırlayan), gön. (gönderen) gibi.
• Kelimelerin ilk harf veya harflerinin yanında sonraki harflerin de alınmasıyla oluşturulanlar: drl. (derleyen), Bçvş. (başçavuş), Dr. (dokor gibi) gibi.

Kurallar

Aşağıda kısaltmalar ile ilgili bazı kurallar listelenmiştir. Bu kuralların bir kısmı Türkçeye iyice yerleşmiş ve kısaltmanın kaynağı olan açık kavramdan daha çok kullanılır hâle gelmiş pek çok kısaltma için geçerli değildir.

• Genel usulde birden fazla kelimenin kısaltılmasında bunların baş harfleri alınır, araya nokta konulmaz.
• Kısaltmaya ek geldiğinde okunuş, kısaltma kelime gibi okunuyorsa kelimeye göre, okunamıyorsa son harfe göredir (İSO'nun, TBMM'nin gibi).
• Bilimsel çalışmalarda özet bölümünde kısaltma kullanılmaz.
• Kısaltmalar metinden önce veya sonra bir tabloda verilir.
• Metinde bir kısaltma ilk kez geçtiği yerde açık yazılır.
• Tablolarda kullanılan kısaltmalar tablo altında açıklanır.
• Şekillerdeki kısaltmalar metin içinde açık verilir.
• Terim olmayan kısaltmaların sonuna genel olarak nokta konur, bunlara kesme işareti konulmaz (vb., bk. gibi).
• Yabancı kısaltmalar aynen kullanılır (IMF, ILO, WHO).
• Ölçü birimleri uluslararası sistemlere göredir.
• Dipnot ve sonnotlarda Latince ibid, op cit, loc cit, passim kullanılmaz; bunların Türkçeleri kullanılır (a.e., a.g.e.).

İsimleri yazarken soyaddan önceki bir veya iki adın kısaltmasında iç noktalar arasında boşluk bırakılmaz, ikinci noktadan sonra bırakılır ("Ş.S. Aydemir", "M.K. Atatürk" gibi). Sayfa, cilt kısaltmasından sonra bir boşluk bırakılır ("s. 100", "c. 1" gibi). Kurum kısaltmalarında noktadan sonra bir boşluk bulunur ("Gen. Kur. Bak." gibi).

Kaynakça

• Hüner Şencan, Bilimsel Yazım, İÜ İşletme Fakültesi Y. İstanbul 2002.

Ayrıca bakınız

• Latince kısaltmalar listesi

Dış bağlantılar

• Türk Dil Kurumu "Kısaltmalar Dizini"
• Türk Dil Kurumu Yazım Kılavuzu'nda "Kısaltmalar"
• Uluslararası Ticari Terim ve Kısaltmalar
• Kısaltma-Vikisölük