Çürüme teorisi
Çürüme teorisi ya da bozunma teorisi, sadece zamanın geçmesi nedeniyle hafızanın kaybolduğunu öne süren bir teoridir. Bu nedenle bilgi, zaman geçtikçe ve hafızanın yanı sıra hafıza gücü de yıprandıkça daha sonraki erişim için daha az kullanılabilir hale gelir.[1] Birey yeni bir şey öğrendiğinde, nörokimyasal bir "hafıza izi" yaratılır. Ancak zamanla bu iz yavaş yavaş parçalanır. Bilginin aktif olarak tekrarlanmasının, bu geçici düşüşe karşı koyan önemli bir faktör olduğuna inanılıyor.[2] Nöronların biz yaşlandıkça yavaş yavaş öldüğüne yaygın olarak inanılır, ancak bazı eski hatıralar en son deneyimlenen hatıralardan daha güçlü olabilir. Bu nedenle, çürüme teorisi çoğunlukla kısa süreli bellek sistemini etkiler, diğer bir daha eski anıların (uzun süreli bellekte ) genellikle beyindeki şoklara veya fiziksel saldırılara karşı daha dirençli olduğu anlamına gelir. Ayrıca zamanın geçmesinin tek başına unutmaya neden olamayacağı ve çürüme teorisinin zaman geçtikçe meydana gelen bazı süreçleri de hesaba katması gerektiği düşünülmektedir.[1]
Tarihçesi
[değiştir | kaynağı değiştir]"Çürüme teorisi" terimi ilk olarak Edward Thorndike tarafından 1914 yılında Öğrenme Psikolojisi (The Psychology of Learning) adlı kitabında kullanılmıştır.[3] Bu kitapta basitçe, bir kişinin oluşturduğu bellek temsiline erişememesi ve kullanamaması durumunda, bellek izinin zamanla kaybolacağını veya çürüyeceğini belirtir. Bu teori, 19. yüzyılın sonlarında Hermann Ebbinghaus tarafından önceden yapılan hafıza çalışmasına dayanıyordu.[4] Thorndike tarafından önerilen çürüme teorisi, McGeoch tarafından geliştirilen müdahale (bozucu etki) teorisi ile birlikte ağır bir şekilde eleştirildi.[5] Bu durum 1950'lerin sonlarına kadar,çürüme teorisinin üzerine çalışılmamasına yol açtı+, John Brown ve Petersons tarafından yapılan çalışmalar, belirli bir sayıdan üçer geriye doğru sayarak akılda tutma süresinin doldurulması zamana dayalı çürümenin kanıtı olarak gösterildi. Bu çalışma, Brown-Peterson paradigması olarak biliniyor günümüzde.[6][7] Bu kez Keppel ve Underwood tarafından yazılan ve bulguları proaktif yaklaşıma(ileriye ket vurma) bağlayan teoriye yeniden meydan okundu.[8] 1970'lerde Reitman[9][10] tarafından yapılan çalışmalar, Keppel ve Underwood tarafından eleştirilen bazı karışıklıkları hesaba katarak çürüme teorisini canlandırmaya çalıştı. Roediger, bu çalışmalar ve yöntemlerle ilgili sorunları hızlıca buldu.[11] Harris, kelime listeleri yerine değişen ses tonları kullanarak çürüme teorisi için bir durum çalıştırması oluşturma girişiminde bulundu ve sonuçları, çürüme teorisi ile uyumludur.[12] Ek olarak, McKone, karmaşık sorunları çözmek için açık görevlerin aksine örtük bellek görevlerini kullandı. Çürüme teorisi için kanıtlar sağlandı, ancak sonuçlar müdahale teorisinin sonuçlarıyla birbirlerini karşılıklı etkilediler.[13][14] Çözülme teorisine yöneltilen en büyük eleştirilerden biri, bu teorinin bir mekanizma olarak açıklanamaması ve araştırmanın bu yöne doğru gitmesidir.
Tutarsızlıklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Araştırmacılar, anıların yalnızca üzerinden belirli bir zamanın geçmesinin bir fonksiyonu olarak mı (çürüme teorisinde olduğu gibi) yoksa sonraki olayların engellemesinden dolayı mı (müdahale teorisinde olduğu gibi) kaybolduğu konusunda hemfikir değiller.[15] Kanıtlar, geçici çürümeye göre girişim teorisi ile ilgili bozulmayı destekleme eğilimindedir,[1] ancak bu, dikkate alınan belirli bellek sistemine bağlı olarak değişir.
Kısa süreli bellek
[değiştir | kaynağı değiştir]Kısa süreli bellek sistemi içinde kanıtlar, çeşitli araştırmacıların bir katılımcının saklama ve hatırlama aşamaları arasındaki süreyi manipüle etmelerine dayanan ve kaç öğeyi hatırlayabilecekleri üzerinde neredeyse hiçbir etkisi olmayan bir girişim unutma teorisini desteklemektedir.[15] Katılımcıların tekrarlama süreçlerini kullanmalarına karşı kontrol sağlayan çalışmalarda, sadece sözel kısa süreli hafızaya bakıldığında, çok daha büyük bir girişim çürüme etkisi ile birlikte çok küçük bir zamansal çürüme etkisi bulunabilir.[1] Seri konum etkisi görevleriyle ilgili son çalışmalarda sözel kısa süreli hafızada zamansal bozulma olduğuna dair kanıt bulunamamıştır.[1] Araştırmacılar, daha uzun sözcük listelerinin kısa sözcük listelerinden daha zor hatırlandığını belirten kısa süreli bellekteki sözcük uzunluğu etkisine ilişkin olarak, telaffuz(artikülasyon) sürecinin diğer sözcük özellikleriyle karıştırılmasından dolayı müdahale teorisinin daha büyük bir rol oynadığını savunuyorlar.[16]
Çalışma Belleği
[değiştir | kaynağı değiştir]Her iki teori de çalışma belleğinde eşit olarak tartışılır. Bunun kayda değer bir tartışmayı gösterdiği bir durum, karmaşık bir görevin yerine hatırlanacak öğelerin kodlanmasıyla değiştirildiği karmaşık kapsamlı çalışma belleği görevidir.[15] Bu görevi gerçekleştirmek için geçen sürenin veya bu görevin içerdiği müdahale miktarının neden bozulmaya yol açtığı tartışılır.[15] Zamana dayalı bir kaynak paylaşım modeli de önerilmiştir; bu model, dikkatin hatırlanması gereken herhangi bir bilgiden uzaklaştığı ve bilginin işlenmesiyle meşgul olduğu zamansal bozulmanın meydana geldiğini belirtmektedir.[17] Bu teori, bilginin aktif tekrarlanmasına daha fazla kredi verir, çünkü hatırlanması gereken canlandırıcı öğeler, daha iyi işlenmesi ve bellekte saklanması için hatırlanması gereken bilgilere dikkat çeker.[17] İşleme ve koruma, çalışma belleğinin çok önemli bileşenleri olduğundan, hangi unutma teorisinin en geçerli olduğunu belirlerken bu işlemlerin her ikisinin de dikkate alınması gerekir. Araştırma ayrıca bilginin veya bir olayın belirginliğinin veya öneminin kilit bir rol oynayabileceğini öne sürüyor.[18] Çalışan bellek, bilgi veya bir olayın belirginliği ile orantılı olarak çürüyebilir.[18] Bu, bir kişi için daha fazla anlamlı olan bir şeyin, onu çabucak unutma olasılığının daha düşük olabileceği anlamına gelir.
Sistem etkileşimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu tutarsızlıklar, yalnızca çürümenin bir nedeni olarak üzerinden belirli bir zaman geçmesine odaklanan ve alternatif açıklamaları dışlayan deneyler yürütmenin zorluğundan dolayı kaynaklanmaktadır.[1] Bununla birlikte, çürüme teorisi ile ilgili literatüre yakından bakıldığında, çeşitli çalışma ve araştırmacılar arasındaki tutarsızlıklar ortaya çıkmaya devam edecek ve çeşitli bellek sistemlerinde hangisinin gerçekten daha büyük rol oynadığını kesin olarak belirlemeyi zorlaştıracaktır. Hem zamansal çürümenin(bozulmanın) hem de müdahalenin, motive edilmiş unutma ve geri getirme başarısızlığı teorisi ile birlikte unutmada eşit derecede önemli bir rol oynadığı iddia edilebilir.
Gelecekteki yönlendirmeler
[değiştir | kaynağı değiştir]Günümüzde araştırmalarda çürüme teorisinde revizyonlar yapılmaktadır. Teori basit ve sezgiseldir, ancak aynı zamanda bazı sorunları bulunmaktadır. Çürüme teorisi, uzun vadeli bir unutma mekanizması olarak uzun süredir reddedilmiştir.[5] Günümüzde ise kısa süreli unutmadaki yeri sorgulanıyor. Teorinin sadeliği, destekleyici kanıtların her zaman alternatif açıklamalara yer bırakması nedeniyle ona karşı işlemektedir. Araştırmacılar, çürümenin kesin bir unutma mekanizması olduğunu saptayan deneyler oluşturmakta çok zorlandılar. Güncel çalışmalar, dikkat etkileri veya müdahalenin işleyişi gibi kafa karıştırıcı kanıtlar nedeniyle bozulma oluşturma yeteneklerinde her zaman sınırlı olmuştur.[1]
Hibrit (Karışık) teoriler
[değiştir | kaynağı değiştir]Nairne'e (2002) göre çürüme teorisinin geleceği , standart modelin unsurlarını birleştiren ve aynı zamanda geri getirme ipuçlarının kısa süreli bellekte önemli bir rol oynadığını varsayan hibrit teorilerin geliştirilmesi olmalıdır.[19] Bu teorinin bakış açısını genişleterek, çürüme ile bugüne kadar bulunan tutarsızlıkları ve sorunları açıklamak mümkün olacaktır.
Sinir Hücresi Kanıtları
[değiştir | kaynağı değiştir]Gelecekteki araştırmaların bir başka yönü de çürüme teorisini sağlam nörolojik kanıtlara bağlamaktır. Çürüme için mevcut kanıtların çoğu, alternatif açıklamalara yer verdiğinden, çürüme fikri için sinir hücrelerinin incelenmesiyle birlikte bir temel gösteren çalışmalar, teoriye yeni ve sağlam bir destek verecektir. Jonides ve ark. (2008), bir gecikme periyodu boyunca beynin arka bölgelerindeki aktivasyonda genel bir düşüş olduğunu gösteren testlerde çürüme teorisini destekleyen sinirsel kanıt buldu.[20] Bu düşüşün performansla güçlü bir şekilde ilişkili olmadığı bulunsa da, bu kanıt, bozulma ve sinirsel görüntüleme arasındaki bağlantıları kurmada bir başlangıç noktasıdır. Çürümeyi nörolojik kanıtlarla desteklemek için önerilen bir model, nöronların zaman içindeki ateşlenme(aktifleşme) modellerine önem veriyor.[20] Hedef temsilini oluşturan sinirsel ateşlenme kalıpları, sıfırlanmadıkça zaman içinde eş zamanlılığı azalır. Ateşleme kalıplarını sıfırlama işlemi tekrarlama olarak değerlendirilebilir ve tekrar edilme olmadığında unutma meydana gelir. Bu önerilen modelin destek kazanması ve çürüme teorisine sağlam nörolojik kanıtlar getirmesi için daha fazla test edilmesi gerekiyor.[20]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g "In search of decay in verbal short-term memory". Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition. 35 (2): 317-33. March 2009. doi:10.1037/a0014873. PMC 3980403 $2. PMID 19271849. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "emtwo" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ "Forgetting in immediate serial recall: Decay, temporal distinctiveness, or interference?" (PDF). Psychological Review. 115 (3): 544-576. 2008. doi:10.1037/0033-295X.115.3.544. PMID 18729591. 22 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Haziran 2022.
- ^ The Psychology of Learning. New York: Teachers College. 1914. s. 4.
- ^ Memory. A Contribution to Experimental Psychology. New York: Teachers College/Columbia Univ. 1885–1913.
- ^ a b "Forgetting and the law of disuse". Psychological Review. 39 (4): 352-370. July 1932. doi:10.1037/h0069819. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "kevthree" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ "Some tests of the decay theory of immediate memory". Quarterly Journal of Experimental Psychology. 10 (1): 12-21. February 1958. doi:10.1080/17470215808416249.
- ^ "Short-term retention of individual verbal items". Journal of Experimental Psychology. 58 (3): 193-8. September 1959. doi:10.1037/h0049234. PMID 14432252.
- ^ "Proactive inhibition in short-term retention of single items". Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior. 1 (3): 153-61. October 1962. doi:10.1016/S0022-5371(62)80023-1.
- ^ "Mechanisms of forgetting in short-term memory". Cognitive Psychology. 2 (2): 185-95. April 1971. doi:10.1016/0010-0285(71)90008-9.
- ^ "Without surreptitious rehearsal, information in short-term memory decay". Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior. 13 (4): 365-77. August 1974. doi:10.1016/S0022-5371(74)80015-0.
- ^ "Inferring decay in short-term memory: The issue of capacity". Memory & Cognition. 5 (2): 167-76. March 1977. doi:10.3758/BF03197359. PMID 24202808.
- ^ "Pitch discrimination". The Journal of the Acoustical Society of America. 24 (6): 750-5. November 1952. doi:10.1121/1.1906970.
- ^ "Short-term implicit memory for words and nonwords". Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition. 21 (5): 1108-26. September 1995. doi:10.1037/0278-7393.21.5.1108.
- ^ "The decay of short-term implicit memory: unpacking lag". Memory & Cognition. 26 (6): 1173-86. November 1998. doi:10.3758/bf03201193. PMID 9847544.
- ^ a b c d "No evidence for temporal decay in working memory". Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition. 35 (6): 1545-51. November 2009. doi:10.1037/a0017010. PMID 19857023. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "emone" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ "The word-length effect provides no evidence for decay in short-term memory". Psychonomic Bulletin & Review. 15 (5): 875-88. October 2008. doi:10.3758/PBR.15.5.875. PMID 18926980.
- ^ a b "Time-related decay or interference-based forgetting in working memory?". Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition. 34 (6): 1561-4. November 2008. doi:10.1037/a0013356. PMID 18980415. 14 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2022.
- ^ a b "Interval timing with gaps and distracters: evaluation of the ambiguity, switch, and time-sharing hypotheses". Journal of Experimental Psychology: Animal Behavior Processes. 32 (3): 329-38. July 2006. doi:10.1037/0097-7403.32.3.329. PMID 16834500.
- ^ "Remembering Over the Short-Term: The Case Against the Standard Model". Annual Review of Psychology. 53 (1): 53-81. 2002. doi:10.1146/annurev.psych.53.100901.135131. PMID 11752479.
- ^ a b c "The mind and brain of short-term memory". Annual Review of Psychology. 59 (1): 193-224. 2008. doi:10.1146/annurev.psych.59.103006.093615. PMC 3971378 $2. PMID 17854286.