İçeriğe atla

Çöpçü reseptör sınıf B tip I

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Çöpçü reseptör sınıf B, tip I (İngilizce Scavenger receptor class B type I kısaltması SR-BI olarak değinilir), çeşitli hücrelerde görülen bir entegral membran proteinidir. Yüksek yoğunluklu lipoproteinlerdeki (HDL) kolesteril esterin karaciğer tarafından alınmasını sağlar. Vücuttaki diğer dokulardan karaciğere doğru, vücuttan atılmak üzere, giden kolesterolün bu hareketi bu süreç sayesinde sürdürülür. Kolesterolün bu gidişi "ters kolesterol taşıması" (İng. Reverse cholesterol transport) olarak adlandırılır ve ateroskleroz oluşumuna karşı koruyucu bir mekanizma olarak işler (ateroskleroz kalp hastalığı ve akut inmenin başlıca nedenidir).[1][2]

Biyolojik işlev

[değiştir | kaynağı değiştir]

SRBI başlıca karaciğer ve steroid üreten dokularda bulunur. Kolesterol homeostazında ve steroid hormon üretiminde önemli bir rol oynar. SR-BI, safra tuzlarının salgılanmasında da rol oynar.[3]

SR-BI, HDL'ye bağlanan bir reseptördür. Ancak, LDL reseptöründen farklı olarak, bu bağlanma sonucu HDL hücre içine alınmaz, ama HDL'nin taşıdığı kolesteril ester molekülleri hücre tarafından absorplanır. Kolesteril ester molekülleri hücre içine alındıktan sonra hormona duyarlı lipaz tarafından hidrolizlenir. SR-BI, HDL'ye apolipoprotein A-I aracılığıyla bağlanır. Hücre yüzeyinde kaveolin içeren bölgelerde yer alır.[4]

Enfeksiyonda rolü

[değiştir | kaynağı değiştir]

SR-BI'in bazı hücre içi patojenlerin hücre içine girmek için kullandıkları bir reseptör olduğu da bulunmuştur. Çeşitli bakteriler hücre içine girmek için SR-BI'i bir reseptör olarak kullanırlar. Bu etkileşim bakteri hücre duvarındaki lipopolisakkarit ve lipoteikoik asit aracılığıyla olur[5][6] SRBI ayrıca hepatit C virüsünün karaciğer hücrelerini enfekte etmek için kullandığı viral reseptördür. Virüsteki E2 glikoprotein SR-BI'e bağlanır.[7]

Gen

[değiştir | kaynağı değiştir]

SRBI protein insanda kromozom 12 üzerinde, 12q24.2 konumunda bulunun CD36L1 geni tarafından kodlanır.[8][9] SR-BI, memeli olmayan hayvan türlerinin (kaplumbağ, çeşitli balıklar, tavuk, kurbağa'nın) karaciğerinde de bulunmuştur; bu bulgu, SR-BI'in omurgalı hayvanların evrimsel tarihinin başlarında ortaya çıktığını gösterir.

Protein

[değiştir | kaynağı değiştir]

SR-BI, 509 amino asit uzunluğunda bir membran proteinidir. Proteinin hem N- hem C- uçları membrana bağlıdır, bu iki membran aşan bölge arasındaki kısım sitoplazmaya doğru uzanır. Proteinde pek çok amino-bağlantılı glikozilasyonlar vardır, ayrıca C-ucundaki iki sistein grubuna birer palmitoyl yağ asidi bağlıdır.[10]

Hastalık modelleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Farelerde SR-BI geni yok edildiğinde HDL tanecikleri anormalleşmektedir. HDL'nin anormalleşmesinin bir sonucu olarak bu farelerin dişileri kısır olduğu bulunmuştur.[11]

Yüksek kan kolesterol düzeyine sahip olan fare modellerinde SR-BI'in çalışmaz hale getirilmesi ateroskleroz ve kalp krizine yol açtığı bulunmuştur.[4]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Fielding CJ, Fielding PE (1995). "Molecular physiology of reverse cholesterol transport". J. Lipid Res. Cilt 36. ss. 211-28. PMID 7751809. 
  2. ^ Scavenger receptor class B type I in high-density lipoprotein metabolism, atherosclerosis and heart disease: lessons from gene-targeted mice. Trigatti, B., Covey, S., Rizvi, A. Biochem. Soc. Trans. (2004)
  3. ^ Mardones P, Quiñones V, Amigo L, Moreno M, Miquel JF, Schwarz M, Miettinen HE, Trigatti B, Krieger M, VanPatten S, Cohen DE, Rigotti A (2001). "Hepatic cholesterol and bile acid metabolism and intestinal cholesterol absorption in scavenger receptor class B type I-deficient mice". J. Lipid Res. Cilt 42. ss. 170-80. PMID 11181745. 
  4. ^ a b Babitt J, Trigatti B, Rigotti A, Smart EJ, Anderson RG, Xu S, Krieger M (1997). "Murine SR-BI, a high density lipoprotein receptor that mediates selective lipid uptake, is N-glycosylated and fatty acylated and colocalizes with plasma membrane caveolae". J. Biol. Chem. Cilt 272. ss. 13242-9. PMID 9148942. 
  5. ^ Philips JA, Rubin EJ, Perrimon N (Ağustos 2005). "Drosophila RNAi screen reveals CD36 family member required for mycobacterial infection". Science. 309 (5738). ss. 1251-3. doi:10.1126/science.1116006. PMID 16020694. 
  6. ^ Vishnyakova TG, Kurlander R, Bocharov AV, Baranova IN, Chen Z, Abu-Asab MS, Tsokos M, Malide D, Basso F, Remaley A, Csako G, Eggerman TL, Patterson AP (2006). "CLA-1 and its splicing variant CLA-2 mediate bacterial adhesion and cytosolic bacterial invasion in mammalian cells". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. Cilt 103. ss. 16888-93. doi:10.1073/pnas.0602126103. PMC 1636549 $2. PMID 17071747. 
  7. ^ Scarselli E, Ansuini H, Cerino R, Roccasecca RM, Acali S, Filocamo G, Traboni C, Nicosia A, Cortese R, Vitelli A (2002). "The human scavenger receptor class B type I is a novel candidate receptor for the hepatitis C virus". EMBO J. Cilt 21. ss. 5017-25. PMC 129051 $2. PMID 12356718. 
  8. ^ Calvo D, Dopazo J, Vega MA (1995). "The CD36, CLA-1 (CD36L1), and LIMPII (CD36L2) gene family: cellular distribution, chromosomal location, and genetic evolution". Genomics. Cilt 25. ss. 100-6. PMID 7539776. 
  9. ^ Cao G, Garcia CK, Wyne KL, Schultz RA, Parker KL, Hobbs HH (1997). "Structure and localization of the human gene encoding SR-BI/CLA-1. Evidence for transcriptional control by steroidogenic factor 1". J. Biol. Chem. Cilt 272. ss. 33068-76. PMID 9407090. 
  10. ^ Krieger M (1999). "Charting the fate of the "good cholesterol": identification and characterization of the high-density lipoprotein receptor SR-BI". Annu. Rev. Biochem. Cilt 68. ss. 523-58. doi:10.1146/annurev.biochem.68.1.523. PMID 10872459. 
  11. ^ Miettinen HE, Rayburn H, Krieger M (2001). "Abnormal lipoprotein metabolism and reversible female infertility in HDL receptor (SR-BI)-deficient mice". J. Clin. Invest. Cilt 108. ss. 1717-22. doi:10.1172/JCI13288. PMC 200987 $2. PMID 11733567. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Çöpçü_reseptör_sınıf_B_tip_I&oldid=32842879" sayfasından alınmıştır