ZiS-3

76-mm tanksavar topu M1942 (ZiS-2)
Çeşidi	Tanksavar
Uyruğu	SSCB
Hizmet geçmişi
Kullanıldığı savaşlar	II. Dünya Savaşı
Üretim tarihi
Üretici	Artillery Factory No. 92
Üretildiği tarih	1941-?
Üretim adedi	103,000+
Özellikler
Ağırlık	1,200 kg taşınma: 1,850 kg
uzunluğu	51.6 mm
Yükseklik	-5° ile 37° arası
Namlu Çapı	76.2 mm
Yükseklik	-5° ile 37° arası
Atış hızı	en fazla 25 mermi/dk
Azami menzil	13,29 km

ZiS-3 Hämeenlinna Topçu Müzesi.

76-mm tümen topu model 1942 (ZiS-3) (Rusça:76-мм дивизионная пушка образца 1942 года (ЗиС-3)) SSCB tarafından üretilen ve Kızıl Ordu tarafından II. Dünya Savaşı sırasında kullanılan toptur. ZiS kelimesi Rusça Zavod imeni Stalina (Завод имени Сталина, Türkçe 'Adı Stalin tarafından verilen') anlamına geliyordu. Fabrikanın resmi adı Artillery Factory No. 92 idi. Toplar hakkında bilgili birçok kişi bu topu II. Dünya Savaşı sırasındaki kullanılan en başarılı tasarıma sahip Alman 88 mm top ile İngiliz 25pdr obüs ile eşdeğer tutmaktadır.

Tarihi

ZiS-3 modelinin tasarım çalışmaları 1940 yılının sonlarında Artillery Factory No. 92 fabrikasında çalışan ve SSCB nin orta sınıf top şef tasarımcısı V. G. Grabin tarafından başlandı. Bundan başka bir proje olmamasına rağmen Sovyet Topçu Mareşali Kulik özellikle bu sınıf top yapımına karşıydı. Bu sebepten proje V. G. Grabin kişisel teşebbüsü ve Artillery Factory No. 92 fabrika müdürü ve yardımcı müdürü arasında kaldı. Merkezi yönetim ve Maraşel Kulik e ZiS-3 projesi hakkında bilgi verilmedi.

ZiS-3, 57 mmlik 57-mm tanksavar topu M1943 (ZiS-2) topuna ait taşıma sehpası ile F-22USV model topa ait güçlü 76.2-mm lik namludan oluşuyordu. Geri tepmesini azaltmak için namlu ağzına gaz susturucusu takıldı. Bu sayede top hafif bir sehpa üzerinden mekanik olarak herhangi bir zarar vermeden kolaylıkla ateş edilebilirdi. F-22USV topu ile karşılaştırıldığında ZiS-3 daha iyi üretim teknolojisine sahipti. Parçaların perçinle ve kaynakla birleştiren top sonuçta F-22USV topuna göre 3 kez daha kısa sürede bitiriliyordu. Maliyeti ise F-22USV topunun 2/3 ü kadardı.

Merkezi yönetimin hafif ve orta sınıf toplar istememesinden ötürü ilk üretilen ZiS-3 topu gizlendi. Merkezi yönetime göre Almanların elinde çok ağır zırha sahip tanklar bulunuyordu. Ama 1941 yılına kadar Almanların böyle tankları yoktu. Sadece propaganda amaçlı halka duyurulan bazı tanklar vardı. Buna en önemli örnek Almanların NbFz adını verdiği çok taretli deneme tankıydı. Maraşel Kulik bu yemi yuttu ve bütün hafif 45-mm lik tanksavar ve 76.2-mm lik tümen toplarının üretimine son verdi.

Büyük Vatanseverlik Savaşının başlarında anlaşıldı ki Almanları sahip oldukları tanklar beklediklerinden daha ince zırhlara sahipti. Hatta bazıları büyük kalibreli Sovyet yapımı DShK makineli tüfekleri ile iş göremez hale geliyordu. Savaşın ilk aşamalarında Sovyet 76-mm lik tümen topları Alman araçlarını kolayca etkisiz hale getiriyordu. Ancak bu silahların çoğu Almanlar tarafından ganimet alındı. Ayrıca fabrikalarda Almanların kontrolüne geçti. İleride bu toplar Alman yapımı Panzerjäger denilen kundağı motorlu obüs sınıfında araçlara takılarak Sovyet birliklerine karşı kullanıldı. Sonuçta hatasını anlayan Maraşel Kulik 76.2-mm sahra topu F-22USV modelinin çok sayıda üretilmesi emrini verdi. Ancak V. G. Grabin ve Artillery Factory No. 92 yönetimi bu model yerine ZiS-3 topunun üretilmesine karar verdi. ZiS-3 üretimine başlamalarına rağmen top hala resmi olarak testi yapılmamış ve Kızıl Ordu servisine hazır hale getirilmemişti. Burada çok komik bir durum ortaya çıkmıştı. Kızıl Ordu askerlerinin acilen topa ihtiyaçları vardı ancak toplar fabrika depolarında tutuluyordu. Çünkü resmi olarak onaylı değillerdi. Ardından Grabinin ekibi ile odu yetkilileri arasındaki mücadele sonucunda Grabin ve Artillery Factory No. 92 nolu fabrika yönetiminin kişisel kefaletleri ie top ordu servisine alındı.

Cephede kullanılan ZiS-3 sahip olduğu üstünlükleri gözler önüne serdi. Sonuçta top ile ilgili tüm izinler merkezi hükûmetin başı olan Joseph Stalin tarafından kişisel olarak verildi. Yapılan deneme çalışmaların ardından Stalin "Bu top topçu sistem tasarımları içerisinde bir başyapıttı" ifadesini kullanmıştır. Şubat 1942 yılında yapılan 5 günlük deneme atışlarının ardından top resmi olarak Sahra topu model 1942 adıyla Kızıl Ordu servisine alındı.

V. G. Grabin ve ekibi daha sonra ZiS-3 modelinin seri üretimine geçmek üzere çalışmalara başladı. Yapılan kısa eğitimin ardından genç yaştaki kızlar çalışma bantlarında işe başladı. Yaşlı ve tecrübeli işçiler ile mühendisler daha zor ekipman üzerinde çalıştı. Fabrikada çalışan genç erkekler askerlikten muaf tutuldu. Bunlar işi kısa sürede öğrenerek kaliteli işçiler ve mühendisler ile çalışmaya başladı. Bu da ZiS-3 üretiminin artışında etkili oldu. Sonuçta ZiS-3 II. Dünya Savaşı sırasında SSCB tarafından en çok üretilen sahra topu oldu. Toplamda 103,000 adetten fazla top üretildi.

Savaşın ardından ZiS-3 modelinin seri üretimi durduruldu. Bu top yerini yeni tasarım D-44 sahra topuna bıraktı. Bu top daha geniş kalibreli (85 mm) namluya ve daha iyi zırh geçme özelliklerine sahipti. Ancak ZiS-3 modeline göre daha ağırdı ve hareket kabiliyeti çok zayıftı.

Mühimmat bilgileri

Kullanılan mühimmat
Türü	Modeli	Ağırlığı, kg	Patlayıcı ağırlığı, g
Zırh delici(namlu çıkış hızı 700 m/s)
APHE	BR-350A	6.3	155
AP (düz)	BR-350SP	6.5	N/A
Kompozit zırh delici (namlu çıkış hızı ? m/s)
	BR-350P	3.02	N/A
II.DS sonra üretilen	BR-350N	3.02	N/A
Yüksek patlayıcılı ve parça tesirli (namlu çıkış hızı680 m/s)
HE/parça tesirli çelik	OF-350	6.2	710
HE/parça tesirli demir-çelik	OF-350A	6.2	640
Parça tesirli demir	O-350A	6.21	540
HE/Parça tesirli	OF-350B	6.2	540
HE/ Parça tesirli	OF-363	6.2	540
HE(Yüksek patlayıcılı)	F-354	6.41	785
HE(Yüksek patlayıcılı)	F-354M	6.1	815
HE (Fransa de üretilen)	F-354F	6.41	785
Diğer başlıklı (namlu çıkış hızı 680 m/s)
HEAT, II.DS sonra üretilen	BK-354	7	740
Şarapnel	Sh-354	6.5	85
Şarapnel	Sh-354T	6.66	85
Şarapnel	Sh-354G	6.58	85
Şarapnel	Sh-361	6.61	85
Kimyasal	OH-350	6.25
Napalm (Uzun menzilli)	Z-350	6.24	240
Napalm	Z-354	4.65	240
Sis (Uzun menzilli)	D-350	6.45	N/A
Sis (Demir-çelik)	D-350A	6.45	N/A

 

Zırh geçme tablosu
AP Projectile BR-350A
Mesafe, m	Çarpışma açısı 60°, mm	Çarpışma açısı 90°, mm
100	67	82
500	61	75
1000	55	67
1500	49	60
2000	43	53
Bu bilgiler Sovyet yöntemleri ilie elde edilmiştir. (zırh geçebilme özelikleri 75% eşdeğerdir). Aynı tür mühimmat ile kıyaslanamaz.

Görev tarihi

Sovyet askerleri kötü koşullarda çalışması, yüksek düzeyde kullanışlığı ve iyi atış yüzdesinden ötürü çok seviyordu. Top müretebatının eğitimide çok kolaydı. Hafif taşıma sehpası sayesinde top normal kamyon veya ağır jeepler hatta mürettebatıyla birlikte çekilebiliyordu.

ZiS-3 Almanlara ait hafif ve orta sınıf birçok tankı zırh delici mermileri ile kolaylıkla etkisiz hale getirebiliyordu. Ancak Alman yapımı büyük kedilerin ortaya çıkması ile ZS-3 müretebatları zor zamanlar yaşamaya başladı. Bu toptan atılan zırh delici mermiler Panther tanklarının yandan ve top zırhından yara almasına sebep olsa da "Tiger" tanklarına karşı etkisizlerdi. Ancak iyi kamufle olan top çok yakın mesafeden Tiger tanklarına zarar verebiliyordu. Birçok Sovyet topçu askeri Alman tankını zırhından vurmak yerine top namlusu veya taretinden vurarak hareketsiz bırakmayı öğrenmişti.

ZiS-3 günümüzde

Soğuk Savaş dönemimde birçok ZiS-3 Demir Perde ülkesine gönderildi. Daha sonra bu toplar bu ülkeler tarafından üçüncü dünya ülkelerine satıldı. Bazı Afrika ve Asya ülkelerinde ZiS-3'ler hala ordu hizmetinde kullanılmaktadır. Hatta az sayıdaki sınır çatışmasında kullanılmıştır.

Sovyet ordusundaki ZiS-3'ler resmi olarak ordu servisinden çıkartılmıştır. Bazıları fabrikalarda sökülmeye gönderilmiş bazılarıda Büyük Vatanseverlik Savaşı anısına müzelerde sergilenmektedir. Rus Ordusu ZiS-3'leri bina ve bahçelerde dekoratif amaçlı sergilemektedir.

Kaynakça

• Shunkov V. N. - The Weapons of the Red Army, Mn. Harvest, 1999 (Шунков В. Н. - Оружие Красной Армии. — Мн.: Харвест, 1999.) ISBN 985-433-469-4
• Ammunition data on BattleField.Ru 29 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• mac.distribution.cz
• Photo gallery at svsm.org 14 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Armor penetration table