Yenikarabağ, Sultandağı
 | Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. (Kasım 2016) |
| Yenikarabağ | |
|---|---|
 | |
 Afyon | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Afyonkarahisar |
| İlçe | Sultandağı |
| Coğrafi bölge | Ege Bölgesi |
| Rakım | 1.022[1] m |
| Nüfus (2008) | |
| • Toplam | 79 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0272 |
| Posta kodu | 03900 |
Resmî site [1] | |
Yenikarabağ, Afyonkarahisar ilinin Sultandağı ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
Köy halkı, bugünkü Dağlık Karabağ'dan gelir. Zamanla çeşitli sebeplerden (savaş) Irak' ın kuzeyine ve Güneydoğu Anadolu Bölgesine göç etmişlerdir. Karluk' tur.
(766-840 Karluk devleti)
Türgişlerin yıkılmasından sonra Batı Türkistan'da bağımsız hakanlık kurdular. Türgeşler'in hakimiyetine son verdiler; onların topraklarını ele geçirdiler. Bu gelişme onları İslam ordularıyla karşı karşıya getirdi. Aynı tarihlerde Çin İmparatorluğu, Müslümanları durdurmak için büyük bir sefer başlatmıştı. Karluklar henüz Müslüman olmamalarına rağmen İslam ordularının yanında yer aldılar. 751 yılındaki Talas Savaşı'nda, Çinli Tang ordusunda savaşırken saf değiştirerek Arap ordusunun zaferine katkıda bulundular. İslam dinini kabul eden ilk Türk topluluğu oldular.
İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar’ın kuruluşunda rol oynadılar.Uygurların 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılmasıyla Uygurlara bağlı yaşayan Karluklar diğer Türk boyları ile birleşerek merkezi Balasagun olmak üzere Batı Türkistanda Karahanlı devleti kuruldu. Devletin ismi kuvvetli “hükümdar” anlamına gelen Karahan ünvanından gelmektedir. Devletin kurulma yıllarında İslamiyet Taşkent ve çevresinde yayılmaktaydı.
Devlet düzenini yıkan Moğollar sebebiyle, beylik düzeninde 1300'lü yıllara kadar gelebildiler. Karluklar, bir Türk boyudur. Cengiz Han'ın ordusunda görev almışlardır.
Direnişçi bir Türk boyudur. II. Arslan Han zamanında Cengiz Han'ın egemenliğini tanımışlardır.Cengiz'e itaat eden ilk Müslüman hükümdar olup, 1221'de ölen bu Karluk hanı'nın oğluna da, Özkent şehri verilmişti. Cengiz zamanı Moğol devleti idaresinde vazife almış Karluklar görülmektedir.
- 665-681 bağımsız yaşama;
- 7. yy başları Göktürklerin Türgişlerin itelemesi
- 7. yy ortaları Çin ile mücadele dönemi
- 682 Göktürklere katılma;
- 745 Uygurlara katılma;
- 766- 840 bağımsızlık Dönemi KARLUK DEVLETİ (1. DEVLET)
- 840 Karahanlılara katılma.
- 9. yy Azerbaycan' a yerleşme
- 885-930 Tam Bağımsızlık Dönemi SACOĞULLARI DEVLETİ (2. DEVLET) (Başkent: Meraga-Erdebil)
- Musul' un Fethi
- El Cezire' nin Fethi
- Ermeni Krallığı' nın bozguna uğraması
- 918 Abbasi Ordusunun bazguna uğraması
- Karmetilerle savaş
- 930 Abbailer' e karşı alınan yenilgi ve Sacoğulları Devletinin yıkılışı
- 1212-1300 beylik düzeyinde yaşama
- 13. yy sonları Akkoyunlu Devletini Kurma AKKOYUNLU DEVLETİ (3. DEVLET)
- 13.yy sonları Karakoyunlu - Akkoyunlu (İçsavaş Dönemi)
- 13. yy sonları Karakoyunlu Devleti içerisinde yer alma
- 16. yy KARAYUSUF VE KARAYÜLÜK'ün Anadolu'ya sığınması Anadolu'ya ve İran' a göç dönemi
- Osmanlı Devletine katılma, Anadolu' da iç göçler (EGE GÖÇLERİ)
- 18.yy İskan Dönemi (1691-1712 Büyükkarabağ ) (Mehmet Şatır ve Seyit Ahmed Paşa tarafından)
- 1814 Yenikarabağ köyü kuruluşu
Köy halkı, Karabağlılar KARLUKLULAR'ın üç boyundan biridir. 7.-8. yüzyılda GÖKTÜRKLER'in ve TÜRKİŞLER'in itmesiyle her yenik boyları gibi yaşam koşulları çetin ancak savunması kolay Mangılağa sığınmışlardır. Fırsatını bulunca Maraveünnehri geçerek İran-Afgan-Türkmenıstan sınırları içinde kalan bölgede Halifeye bağlı ASRUŞAN merkezli bir beylik oluşturdular. Birkısım KARLUK boylarının burada dağıldığı görülür. Bırkısmı UYGUR bölgesine doğru gierken, birkısmı ABBASİ hanedanlığını kuraracak olan MÜSLÜM' le birleşir. İslamın TAVAS zaferi bu oluşumun ürünüdür. SACOĞLU devletini kuran AFŞİN ve babası ASRUŞAN dan ARRAN a Halife tarafından gönderlmişlerdir.
Sasani hükümdarı I. Kavad, Berde kentini geliştirerek bölgenin merkezi yaptı. Bölge halife Osman döneminde Arapların eline geçti. Daha sonra Hazar Kağanlığı ile Araplar arasında birkaç kez el değiştirdi. Sacoğulları, Müsafiriler, Şeddadiler, Revvadiler ve Şirvanşahların egemenliğinde kalan bölge, Selçuklular döneminde Gence ve Karabağ illerine ayrıldı. Daha sonra, İranlılar, Osmanlılar ve Ruslar arasında el değiştirdi.
Azarbaycan'da bu Türkmen boylarına Abbasi kıyafeti nedeniyle KARABAĞLILAR DENMİŞTİR. Sonra bu lakap coğrafi bir isme dönüşmüştür. AFŞİN yönetiminde Karluk Türkmeni birkaç kez Amoryum önlerine kadar gelmişler ve zaten halkı boşaltılmış olan bu yerlere Ağılönü - Akşehir hattına yerleşmeye başlamılardı. Anadolu'da Karabağ sözcüğü topluluk adı olarak kullanılması zorla yapılmaya çalışılan iskandan sonradır. Birkısım Karluklular Irak ve Suriye'ye geçerek burada yeni beylikler ve devlet kurdular.Bir bölümü Azerbaycada kalarak sonradandan Akve Karakoyunlu devletlerini devletlerini kurdular.EYYÜBILER devletin hükümdarı Selahaddin Eyyubi Karabağ Türkmen Aşiretindendir. Bu devletin yıkılmasından sonra aşiret, Arap Aşiretlerinin baskısı altında kalmıştır. Bu nedenle Türkmen boyların birkısmı ANADOLÜ ya akrabalarının yanına, kalanlar Diyarbakır-Musul arasındaki bölgelere yerleşmişlerdir. Günümüzde, Kuzey Irak'taki Türkler ile Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yaşayanlar KARLUK boylarıdır, Kürt köylerinin yoğun olduğu bölgelerde yaşayanlar, zamanla dillerini kaybetmiş, Kürtçe konuşmaya başlamışlardır ancak adetlerini ve törelerini kaybetmemişlerdir.
Erran Bölgesine yerleşen aşiret bir süre sonra "Karabağlı" ismi ile anılmaya başladı, bölgenin ismi de "Karabağ" oldu.
Sacoğulları Azerbaycan'daki Türk hanedanlarından Abbasi Halifeliği topraklarında kurulan KARABAĞ DEVLETİDİR. Hanedanın kurucusu Ebü's-Sac Divdad, Uşrusanalı bir Türk komutandı. Abbasi Halifesi El-Mütevekkil'in hizmetine giren Ebü's-Sac Divdad kısa bir sürede önemli mevkilere geldi. Halep, Kınnesrin ve El-Ahvaz'da valilik görevlerinde bulundu. 868-870'te Azerbaycan ve havalisinin umumi valiliğine getirildi. 880'de ölümü üzerine yerine oğlu Muhammedü'l-Afşin Ebu Ubeydullah geçti. Afşin, 885'te Musul ve el-Cezire'yi Tolunlulardan alıp, kendi adına hutbe okuttu. Ancak Emir İshak karşısında tutunamayarak geri çekildi ve tekrar Azerbaycan'a yerleşti. Meraga, Kars ve Divin'i zaptetti. 901'de ölümü üzerine yerine kardeşi Ebü'l-Kasım Yusuf geçti. Ermeni krallığı üzerine sefere çıkan Yusuf, Kral Sempad'ı yenip öldürerek büyük şöhret kazandı. Abbasilerden Kazvin, Zencan ve Ebher'i aldı. Üzerine gönderilen Abbasi ordusunu bozguna uğrattı (918). Ancak iki yıl sonra Emir Munis'e karşı giriştiği mücadeleyi kaybederek, esir düştü. İki yıl Bağdat'ta tutuklu bulunan Yusuf, serbest bırakıldıktan sonra Karmatilere karşı giriştiği mücadelede öldürüldü (927). Yerine Afşin'in oğlu Ebü'l-Musafirü'l-Feth geçti. Feth, üç yıl hükümdarlık yaptı. Feth'ten sonra Abbasiler, Sacilerin hakimiyetine son verip, Azerbaycan ve havalisine tekrar hakim oldular. Saciler, İslam devlet hudutları içinde kurulan, fakat iç ve dış siyasetlerinde tamamen müstakil hareket edebilen ilk Türk hanedanlarındandır. Bölgedeki Ermenilere ve Abbasilerin merkezine yakın sapık Karmatilere karşı, Halifeliğe askeri bakımdan yardımcı oldular. Azerbaycan'da Türk nüfusunu bulundurma ve bölgenin Türkleşmesinde hizmetleri geçti. Sacilerin merkezi önceleri Meraga olduğu halde, sonradan Erdebil oldu. Azerbaycan'ın iktisadi hayatını geliştirip, altın sikke bastırdılar.
13. yüzyıldan sonra Karakoyunlular ve Akkoyunlular devletlerini kuran Kaluklular bir taraftan Moğolla şavaşırken,diğer taraftan birbirleriyle savaşmışlardır.Bu savaşlarda sıkışan KARAYUSUF ve KARAYÜLÜK Anadoludaki akrabalarına sığınmışlardır. 15. yüzyılda Osmanlı ilede arası bozulan Uzunhasan' la savaşa giden Fatih 5000 Türkmen gencini beraberin götürüp her gün 400 tanesini öldürmüştür.
16. asrın sonlarında burası Osmanlı topraklarına katıldı. Buradaki Karabağlı Aşireti, büyük gruplar halinde Anadolu'ya, İran'a göç etti. Kalanlar; bugünkü "Dağlık Karabağ" halkını oluşturur. Ege Bölgesinde Aydın, Manisa, Balıkesir yörelerinde yoğun olarak bulundular. Burada yaylak-kışlak hayatı yaşadılar. 1691 İskan Kanunu gereğince Bolvadin, Kütahya ve Eskişehir'e bağlı köylerdeki ören yerlere iskan oldular. Aşiretin, Bolvadin'e yerleşmesi 1712 yılında tamamlandı. İskan olayını Bolvadin'in yetiştirdiği ünlü valilerden Mehmet Şatır Paşa ve oğlu Seyid Ahmet Paşa gerçekleştirdi. Aşiret, o günkü Bolvadin sınırları içinde 28 köy kurmuştur. Bu köylerin en büyüğü ve beyköyü "Büyükkarabağ Kasabasıdır". İlk iskan oldukları yer kale ve civarıdır.
Aşiret (Karluk) Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletlerinin kurmuş, Karakoyunlu ve Akkoyunlu' nun Osmanlı tarafından işgal edilmesiye Anadolu'nun çeşitli yerlerine dağılan savaşçı bir aşiretinden oluşur.
Köy halkı esasen Büyük Karabağla birlikte bölgeye göç ederek yerleşmiş 1814 yılında ayrılmıştır.Büyük Karabağ ise Osmanlı kaynaklarında "Ören Yeri" olarak adlandırılan Roma Devri'nin ünlü şehirlerinden "Julia" şehrinin bulunduğu yerdedir. Bu şehir para basmış önemli kültür ve ticaret merkezlerinden birisidir. Ünlü tarihçi W. Ramsay bu şehrin Polybotum (Bolvadin) ile Pissia (Piribeyli) arasındaki yol üzerinde olduğunu söyler. Bizanslılar zamanında şehir küçülmüş, dağılmıştır. 6 km. çapında olan şehrin bina temelleri halen mevcuttur.
Büyükarabağ da yirmi kadar oda mezarları vardır. Bunlar Roma Bizans devrine ait olduğu gibi Frikya dönemine ait de izler taşır. Burada Julia isimli Roma devrinin sonlarına kadar yaşayan büyük bir şehir kurulmuş ve adına para bastırılmıştır. Bu tarihi Julia kenti harabesi 6 km çapında olup harabelerden kaya mezarları su kuyuları mabet temelleri mevcuttur.
Karabağlı Aşiretinin 1712 yılındaki iskanına kadar boş kalan kasaba, konar göçer aşiretlerin geçici konak yeri olmuştur.
1814 yılında Deli Hacıeselioğlu bugünkü Büyük Karabağ beldesinin o günkü aşiret reisi ile olan bir tartışmasından dolayı ailesini de alarak ayrılmış ve Yenikarabağ Köyünün mevkiine göç etmiştir. Köy halkı bir aileden oluşmakla birlikte sonradan köye göç eden birkaç aile daha olmuştur. Büyük çoğunluğu aynı soydan olan köy halkı 1980'li yıllardan sonra Sultandağı,Bolvadin, Akşehir, Afyon, Denizli, İzmir, Manisa, Antalya gibi ilçe ve illere göç etmişler ve köy nufusu oldukça küçülmüştür.
Kültür
KARABAĞLI kültür gelenek ve görenekleri yaşanmaktadır.
Anadolunun çok yerine yayılmış kadın kıyafeti olan "üç tek" Karabağlı kadınlarının günlük kıyafeti iken daha sonra yörede yayılmış ancak aşiret kültüründen silinmiştir.
"Üç etek" kadın kıyafeti savaşçı Karbağlı kadını için vazgeçilmez bir günlük üniformaydı. 1. Eteğe azık, 2. Eteğe Çocok,3. Eteğe de silah saran aşiret kadını bu üç eteği de beline ip ile sarıp ata binerek erkeğin yanında taaruz ya da müdafaya klatılabiliyordu. Estetik değeri olmadığı için aynı zamanda bölgenin iklim şartları ve ihtiyaçlar dengesinde zamanla popüleritesini yitirmiş olan kıyafet Anadolu' nun çeşitli yerlerine yayılmış ama yörede kuşanılmaktan vazgeçilömiştir.
Yufka ekmek olarak bilnen ekmek türü de yine aşiretin Anadolu'ya kazandırdığı bir kıyafet türüdir. Savaşta taşıması kolay ve katlanabilir olması sebebiyle terch edilen ekmek türü sonraları popüleritesini yitirmiştir.
Halen kullanıldığını bildiğim kelimeler (Türkmen): Döşek: Lombak Sırça: Cam (Parlak anlamında)vb..
Coğrafya
Konumu
Batısında Ortakarabağ (4.9 nm), kuzeyinde Çukurcak (4.8 nm), doğusunda Üçkuyu (5.4 nm) ve güneyinde Taşköprü (4.5 nm) gibi yerleşim yerleri konumlanır.
- Afyonkarahisar ilinin merkezine 88 km uzaklıktadır.
- Sultandağı ilçesine 20 km uzaklıktadır.
Rakım:1022 metre
İklim
Köy, ağaçlık olmadığından düzlükler ve tepelikler sert esen poyraza maruz kalır. Rüzgar aşındırması yüksektir. İlçenin iklimine yakın özellikler gösterir.Ege Denizine dik uzanan Sultandağlarının yamaçlarında, Eber ve Akşehir Göllerinin arasında denizden yüksekliği 1.050 metre olan bir köydür. Göller Bölgesinin kuzey ucunda değişik bir iklim yapısına sahiptir. Güney kesimlerinde Akdeniz, kuzey kesimlerinde karasal iklim görülür. Sultandağları, Batı Torosların İç Anadoludaki uzantısıdır. Bölgenin kısmen ılıman iklim özelliklerine sahip olmasının temel sebebi Sultandağları ile iki göl arasında olmasındandır. 1950’li yıllarda başlayan Sultandağlarını ağaçlandırma çalışmaları 1970’li yıllarda tamamlanmıştır. Afyonkarahisar İlinin en önemli orman varlığı köye 22 km olmakla birlikte köyde tek dikili ağaç bulunmamaktadır.
Köyün ekonomisi tarım ve hayvanlığa dayanmakla birlikte veriler tüm Sultandağı ilçesini içermektedir.
Altyapı bilgileri
Köyde, ilköğretim okulu vardır ama faal değildir. Köyün içme suyu şebekesi ve kanalizasyon şebekesi yoktur. PTT şubesi yoktur ama PTT acentesi vardır. Sağlık ocağı yoktur. Köye ulaşımı sağlayan yol asfalt olup köyde elektrik ve sabit telefon vardır.