Türkmen halısı

Türkmenistan'da geleneksel Türkmen halı sanatı
Türkmenistan'da geleneksel Türkmen halı sanatı
UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirası
	Teke tasarımı Türkmen halısı. Bu desene genellikle "Buhara" baskı tasarımı denir.
Ülke	Türkmenistan
Kaynak	01486
Tescil geçmişi
Tescil	2019 (14. oturum)

Türkmen halısı geleneksel olarak Orta Asya kökenli bir tür el yapımı yer kaplama tekstilidir. Orijinal Türkmen aşiret halıları ile bugün başta Pakistan ve İran olmak üzere ihracata yönelik çok sayıda üretilen kilimleri birbirinden ayırmakta fayda vardır. Orijinal Türkmen halıları, Türkmenistan'ın ana etnik grubu olan ve Afganistan ve İran'da da bulunan Türkmen aşiretleri tarafından üretilmiştir. Çadır halılarından, kapı süslerine, irili ufaklı çantalara kadar pek çok amaç için kullanılmaktadırlar.

Geleneksel Türkmen halı sanatı, UNESCO'nun Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Hükümetler

arası Komitesi tarafından 2019 yılında İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilci listesine alınmıştır.^[1]

Tarihi

Birkaç yüzyıl önce, neredeyse tüm Türkmen kilimleri göçebe aşiretler tarafından neredeyse tamamen yerel olarak elde edilen malzemelerle, sürülerden elde edilen yünlerle, bitkisel boyalarla veya topraktan elde edilen diğer doğal boyalarla üretiliyordu. aşiretten aşirete değişen geometrik tasarımlar kullandılar; en ünlüleri Yomut, Ersari, Sarık, Salor ve Tekke'dir. Birçok kilim koleksiyoncusu tarafından cazibenin bir parçası olarak kabul edilen düzensizlikler oldukça yaygındı, çünkü doğal malzemeler parçadan parçaya değişiklik gösteriyordu. Yünlü çözgü veya atkı, özellikle taşıma için düzenli olarak katlanan ve başka bir kampta yeniden kurulan bir dokuma tezgahında esneyebiliyordu. Son zamanlarda şehirlerde büyük halı atölyeleri ortaya çıktı, düzensizlikler azaldı ve teknoloji biraz değişti. Yaklaşık 1910'lardan beri doğal boyaların yanı sıra sentetik boyalar da kullanılmaktadır.^[2] Çözgü ve atkı ipliklerinde pamuk kullanımı da yaygınlaştı.

Pakistan ve İran'da ihracata yönelik çok sayıda üretilen ve Türkmen kilimleri adı altında satılan kilimler çoğunlukla sentetik boyalar kullanılarak, pamuklu çözgü ve atkılar ile yün havlı olarak yapılmaktadır. Orijinal Türkmen kabile halılarıyla çok az ortak noktaları vardır. Bu ihraç halılarında çeşitli desen ve renkler kullanılmaktadır, ancak en tipik olanı Tekke ana halısından türetilen, genellikle kırmızı veya ten rengi bir arka plana sahip olan Buhara desenidir (resim). Bir diğeri ise sekizgen fil ayağı desenli Ersari ana halısından türetilmiştir. Orijinal Türkmen kabile halılarının örneklerini koruyan Türkmen Halı Müzesi Aşkabat'ta bulunuyor.

Geleneksel Türkmen desenli birçok Afgan halısı bu ülkede yaşayan etnik Türkmenler tarafından yapılmaktadır. Afganistan, çoğunlukla ihracat için çok sayıda kilim üretiyor ve bunların çoğu "Buhara" deseninde. Ancak Türkmen desenlerinin kullanıldığı Afgan halıları da vardır.

Türkmenistan'da

20. yüzyılın sonlarında Türkmenistan'da halı dokumacılığı ekonominin en önemli sektörlerinden biri haline gelmişti. 1992 yılında Türkmen Halı Günü resmi olarak ulusal bayram haline geldi ve her yıl Mayıs ayının son Pazar günü kutlandı.^[3] Modern Türkmen halıları arasında 2001 yılında dokunan ve 2003 yılında Guinness Rekorlar Kitabı'na giren 301m²'lik toplam alanıyla dünyanın en büyük el yapımı halısı yer almaktadır.^[4]

Arma

Türkmenistan Bayrağının dikey şeridi, Türkmen halılarının beş ana desenini göstermektedir. Bu desenler, kenarlara dağıtılmış ikincil şekillerle süslenir. Desenler Türkmenistan'ın ulusal birliğini yansıtır. Türkmenistan Amblemi'nin kırmızı diskindeki beş geleneksel halı motifi, beş büyük boyu veya evi ve ülkenin geleneksel ve dini değerlerini temsil etmektedir. Bu Türkmen boyları geleneksel sıralamaya göre Teke, Yomut, Ersari, Çavuldur ve Sarık'tır

Arma görselleri

Türkmenistan bayrağı	Türkmenistan amblemi	Türkmenistan Amblemi (1992—2000)	Türkmenistan Amblemi (2000—2003)	Sovyetler Birliği içinde bir cumhuriyet olarak (1937-1991) ve bağımsızlık sonrası (1991-1992) Türkmenistan'ın amblemi

Halı Bakanlığı

Devlet Derneği Türkmenhaly, Türkmenistan'dan gelen saf yün tüylü el yapımı Türkmen halılarının dünya pazarının önemli bir tedarikçisidir. Şirketin ana faaliyet konusu Türkmen halı ve kilimlerinin üretimi ve satışı, el halı dokuma geleneklerinin korunması, eski halı süs eşyaları ve eşyalarının restorasyonudur.^[5]

Türkmen Millî Halı Müzesi

Aşkabat'ta 20 Mart 1993 tarihli Türkmenistan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Türkmen Halı Müzesi oluşturuldu. Halı Müzesi, aralarında nadir bulunanların da bulunduğu 2.000'e yakın halının sergilendiği Türkmenistan'ın kültür merkezlerinden biridir. Mesela müzede anahtarlarla giyilmek üzere tasarlanmış dünyanın en küçük halı ürünü var. Müzede ayrıca antika halıların restorasyonu da yapılıyor. Bu zorlu bir süreç; ustaca dokunmuş bazı eski örnekler 1.350.000 kadar düğüm içerebilir. Müze sürekli güncelleniyor ve çalışanları eski halı koleksiyonlarını araştırıp derliyor. Ulusal Türkmen Halıları Müzesi'nin yeni binasının toplam alanı 5089m²'dir. Müze ayrıca uluslararası bilimsel forumlara ve konferanslara da ev sahipliği yapıyor.

Halı üreten başlıca şehirler

Bereket'te 1923 yılından bu yana faaliyet gösteren bir Türkmen halı dokuma fabrikası bulunmaktadır.

Kaynakça

^ "Traditional turkmen carpet making art in Turkmenistan". UNESCO. 7 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2024.
^ Treasures from the Cooper Union Museum. Smithsonian Institution Press. 1967.
^ Atanova, S. A. (29 Mart 2018). "REPRESENTATION OF TURKMEN NATIONAL IMAGE. THE TURKMEN CARPET AND NATIONAL SELF-IDENTIFICATION". Islam in the modern world. 14 (1): 199-208. doi:10.22311/2074-1529-2018-14-1-199-208. ISSN 2074-1529.
^ "forum-18-news-service-turkmenistan-protestant-pastors-trial-set-for-21-october-oct-18-2010". Human Rights Documents online. Erişim tarihi: 6 Mart 2024.
^ Orazklychev, O. A.; Khodzhakuliev, B. G.; Kurdova, M. K.; Ovezklychev, B. M. (30 Temmuz 2022). "Features of using antihypertensive drugs by family physicians". Farmacevticheskoe delo i tehnologija lekarstv (Pharmacy and Pharmaceutical Technology) (4): 17-18. doi:10.33920/med-13-2208-03.

Kültür ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] "Traditional turkmen carpet making art in Turkmenistan". UNESCO. 7 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2024.

[2] Treasures from the Cooper Union Museum. Smithsonian Institution Press. 1967.

[3] Atanova, S. A. (29 Mart 2018). "REPRESENTATION OF TURKMEN NATIONAL IMAGE. THE TURKMEN CARPET AND NATIONAL SELF-IDENTIFICATION". Islam in the modern world. 14 (1): 199-208. doi:10.22311/2074-1529-2018-14-1-199-208. ISSN 2074-1529.

[4] "forum-18-news-service-turkmenistan-protestant-pastors-trial-set-for-21-october-oct-18-2010". Human Rights Documents online. Erişim tarihi: 6 Mart 2024.

[5] Orazklychev, O. A.; Khodzhakuliev, B. G.; Kurdova, M. K.; Ovezklychev, B. M. (30 Temmuz 2022). "Features of using antihypertensive drugs by family physicians". Farmacevticheskoe delo i tehnologija lekarstv (Pharmacy and Pharmaceutical Technology) (4): 17-18. doi:10.33920/med-13-2208-03.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]