Türk halkları sayfasının kaynağını görüntüle

{{Etnik grup bilgi kutusu
|grup   = Türk halkları
|resim  =Turkic_Languages_distribution_map.png  
|toplam  =  170-200 milyon
|bölge1 = {{bayraksimge|Türkiye}} [[Türkiye]]
|nüfus1 = 60.000.000-68.000.000<ref name="cia">{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/turkey/ | başlık = Turkey | iş = The World Factbook | erişimtarihi = 21 Aralık 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210110073821/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/turkey/ | arşivtarihi = 10 Ocak 2021}} "Population: 81,619,392 (July 2014 est.)" "Ethnic groups: Turkish 90%, Kurdish 10%, other minorities 7–12% (2008 est.)" 70% of 81.6m = 57.1m, 75% of 81.6m = 61.2m</ref>
|ref1 =<ref name="Türkiye Türkleri-4">(2.) Helen Chapin Metz, ed. Turkey: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 1995. [http://countrystudies.us/turkey/27.htm Turks] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060927143547/http://countrystudies.us/turkey/27.htm |tarih=27 Eylül 2006 }}.</ref>
|bölge2   = {{bayraksimge|Özbekistan}} [[Özbekistan]]
|nüfus2 = 34.600.000<ref name="cia2">{{Web kaynağı 
|url=https://www.gazeta.uz/oz/2021/08/19/population/ 
|başlık=Uzbekistan 
|iş=Statistics Committee of the Republic of Uzbekistan 
|erişimtarihi=13 Şubat 2022 
|arşivurl=https://web.archive.org/web/20211122140536/https://www.gazeta.uz/oz/2021/08/19/population/ 
|arşivtarihi=22 Kasım 2021 
|ölüurl=hayır 
}} "Population: 34,600,000 (January 2021 est.)" "Ethnic groups: Uzbek 84.6%, Russian 2.1%, Tajik 4.9%, Kazakh 2.4%, Karakalpak 2.2%, other 4.1% (2021 est.)" Assuming Uzbek, Kazakh and Karakalpak are included as Turks, 84.6% + 2.4% + 2.2% = 89.2%. 89.2% of 34.6m = 31.9m</ref>
|ref2 =  
|bölge3   = {{bayraksimge|İran}} [[İran]]
|nüfus3 = 15,000,000-20,000,000<ref>Egbert Jahn, (2009). Nationalism in Late and Post-Communist Europe, p. 293 (20 mil)</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/46833/Azerbaijani |başlık=Azerbaijani |erişimtarihi=20 Ekim 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20141006093258/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/46833/Azerbaijani |arşivtarihi=6 Ekim 2014 |ölüurl=hayır }}</ref> (Nüfusun %18'i)<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Iran.pdf |başlık=Iran |erişimtarihi=20 Ekim 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150927105102/http://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Iran.pdf |arşivtarihi=27 Eylül 2015 |ölüurl=hayır }}</ref>
|bölge4   = {{bayraksimge|Rusya}} [[Rusya]]
|nüfus4     = 11.760.285 – 15.000.000
|ref4 =<ref>https://www.rusemb.org.uk/russianpopulation/#:~:text=According%20to%20the%202010%20census,1.9%25)%20and%20other%20minorities {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220409062205/https://www.rusemb.org.uk/russianpopulation/#:~:text=According%20to%20the%202010%20census,1.9%25)%20and%20other%20minorities |tarih=9 Nisan 2022 }}.</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.statdata.ru/nacionalnyj-sostav-rossii |başlık=Национальный состав России 2023 (перепись 2020) |erişimtarihi=4 Haziran 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20220401073549/http://www.statdata.ru/nacionalnyj-sostav-rossii |arşivtarihi=1 Nisan 2022 |ölüurl=hayır }}</ref>  
|bölge5   = {{bayraksimge|Çin}} [[Çin]]
|nüfus5     = 14.849.837
|ref5 =<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.mfa.gov.cn/ce/ceca//eng/zjwl/t1863554.htm |başlık=Chinese Foreign Ministry Spokesperson Hua Chunying's remarks on Xinjiang-related issues |erişimtarihi=4 Haziran 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20220525091311/https://www.mfa.gov.cn/ce/ceca//eng/zjwl/t1863554.htm |tarih=24 Mart 2021 |arşivtarihi=25 Mayıs 2022 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.stats.gov.cn/english/PressRelease/202105/t20210510_1817185.html |başlık=Main Data of the Seventh National Population Census |tarih=11 Mayıs 2021 |erişimtarihi=4 Haziran 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210511031334/http://www.stats.gov.cn/english/PressRelease/202105/t20210510_1817185.html |arşivtarihi=11 Mayıs 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.paulnoll.com/China/Minorities/min-Uzbek.html |başlık=49. Chinese Nationalities (Uzbek Minority) (Ozbek) -- Minorities by Descending Populations |erişimtarihi=4 Haziran 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20211108203941/http://www.paulnoll.com/China/Minorities/min-Uzbek.html |arşivtarihi=8 Kasım 2021 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.xjtj.gov.cn/sjcx/tjnj_3415/2016xjtjnj/rkjy/201707/t20170714_539451.html |başlık=3-8 主要年份分民族人口数 |tarih=15 Mart 2017 |erişimtarihi=4 Haziran 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20190414184648/http://www.xjtj.gov.cn/sjcx/tjnj_3415/2016xjtjnj/rkjy/201707/t20170714_539451.html |arşivtarihi=14 Nisan 2019 |ölüurl=hayır }}</ref>  
|bölge6   = {{bayraksimge|Kazakistan}} [[Kazakistan]]
|nüfus6     = 12.300.000
|ref6 = <ref name="cia4">{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html | başlık = Kazakhstan | yayıncı = The World Factbook | erişimtarihi = 21 Aralık 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160709035641/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html | arşivtarihi = 9 Temmuz 2016 | ölüurl = hayır }} "Population: 17,948,816 (July 2014 est.)" "Ethnic groups: Kazakh (Qazaq) 63.1%, Russian 23.7%, Uzbek 2.9%, Ukrainian 2.1%, Uighur 1.4%, Tatar 1.3%, German 1.1%, other 4.4% (2009 est.)" Assuming Kazakh, Uzbek, Uighur and Tatar are included as Turks, 63.1% + 2.9% + 1.4% + 1.3% = 68.7%. 68.7% of 17.9m = 12.3m</ref>
|bölge7   = {{bayraksimge|Azerbaycan}} [[Azerbaycan]]
|nüfus7     = 10.047.000
|ref7 = <ref name="cia6">{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html | başlık = Azerbaijan | yayıncı = The World Factbook | erişimtarihi = 13 Mayıs 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160709035525/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html | arşivtarihi = 9 Temmuz 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>
|bölge8   = {{bayraksimge|Avrupa Birliği}} [[Avrupa Birliği]]
|nüfus8     = 8.000.000 – 10.000.000
|ref8 =<ref>{{Web kaynağı |url=https://en.m.wikipedia.org/wiki/Turkish_population |başlık=Turkish population |erişimtarihi=4 Haziran 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20220604184302/https://en.m.wikipedia.org/wiki/Turkish_population |arşivtarihi=4 Haziran 2022 |ölüurl=hayır }}</ref>  
|bölge9={{Bayraksimge|Kırgızistan}}[[Kırgızistan]]
|nüfus9  = 7.000.000
|bölge10 ={{Bayraksimge|Türkmenistan}} [[Türkmenistan]]
|nüfus10       = 5.000.000
|bölge11 ={{Bayraksimge|Afganistan}} [[Afganistan]]
|nüfus11       = 4,600,000-5,300,000 (2017)
|ref11 = <ref>{{Web kaynağı |url=https://minorityrights.org/minorities/uzbeks-and-turkmens/ |başlık=Uzbeks and Turkmens |erişimtarihi=4 Haziran 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20220307184009/https://minorityrights.org/minorities/uzbeks-and-turkmens/ |arşivtarihi=7 Mart 2022 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/afghanistan/ |başlık=Afganistan |erişimtarihi=4 Haziran 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210104184342/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/afghanistan/ |arşivtarihi=4 Ocak 2021 |ölüurl=hayır }}</ref>
|bölge12 ={{Bayraksimge|Irak}} [[Irak]]
|nüfus12       = 1.500.000-3.000.000
|ref12 = <ref name="unpo12">{{Web kaynağı | url = http://unpo.org/members/7878 | başlık = Iraqi Turkmen | yayıncı = UNREPRESENTED NATIONS AND PEOPLES ORGANIZATION | erişimtarihi = 24 Ağustos 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151220200437/http://unpo.org/members/7878 | arşivtarihi = 20 Aralık 2015 | ölüurl = evet }}</ref><ref name="cia12">{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iz.html | başlık = Iraq | yayıncı = The World Factbook | erişimtarihi = 13 Mayıs 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20181224211125/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iz.html | arşivtarihi = 24 Aralık 2018 | ölüurl = hayır }}</ref>
|bölge13 ={{Bayraksimge|Suriye}} [[Suriye]]
|nüfus13       = 750.000-1.500.000
|ref13 = <ref name="Orsam13">{{Web kaynağı | url = http://www.orsam.org.tr/en/enUploads/Article/Files/2013320_150ing.pdf | başlık = SYRIAN TURKMENS: POLITICAL MOVEMENTS AND MILITARY STRUCTURE | yayıncı = ORSAM-MIDDLE EASTERN TURKMEN PROGRAMME | erişimtarihi = 24 Ağustos 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131212125850/http://www.orsam.org.tr/en/enUploads/Article/Files/2013320_150ing.pdf | arşivtarihi = 12 Aralık 2013 | ölüurl = hayır }}</ref><ref name="wya13">{{Web kaynağı | url = http://www.wya.net/op-ed/conflict-and-population-the-situation-of-syria/ | başlık = Conflict and Population: The Situation in Syria | yayıncı = World Youth Alliance | erişimtarihi = 24 Ağustos 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150411065859/http://www.wya.net/op-ed/conflict-and-population-the-situation-of-syria/ | arşivtarihi = 11 Nisan 2015 | ölüurl = evet }}</ref>
|bölge14   = {{Bayraksimge|Tacikistan}} [[Tacikistan]]
|nüfus14     = 1.200.000
|ref14 = <ref name="cia14">{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html | başlık = Tajikistan | yayıncı = The World Factbook | erişimtarihi = 23 Ağustos 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160709035539/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html | arşivtarihi = 9 Temmuz 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>
|bölge15   = {{Bayraksimge|Bulgaristan}} [[Bulgaristan]]
|nüfus15     = 585.000
|ref15 = <ref name="cia15">{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html | başlık = Bulgaria | yayıncı = The World Factbook | erişimtarihi = 23 Ağustos 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160709035539/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html | arşivtarihi = 9 Temmuz 2016 | ölüurl = hayır }}</ref><ref name="zaman14">{{Web kaynağı | url = http://zaman.bg/bulgaristandaki-turk-nufusu-yuzde-88/ | başlık = Resmi nüfus sayımı sonuçları açıklandı, Türklerin oranı yüzde 8,8 | yayıncı = Zaman İnternational Newspapaer Bulgaria | erişimtarihi = 23 Ağustos 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140709031420/http://zaman.bg/bulgaristandaki-turk-nufusu-yuzde-88/ | arşivtarihi = 9 Temmuz 2014 | ölüurl = evet }}</ref>
|bölge16   = {{Bayraksimge|Ukrayna}} [[Ukrayna]]
|nüfus16     = 300.000
|ref16 = <ref name="cia17">{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html | başlık = Georgia | yayıncı = The World Factbook | erişimtarihi = 23 Ağustos 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160709035539/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html | arşivtarihi = 9 Temmuz 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>
|bölge17   = {{Bayraksimge|Gürcistan}} [[Gürcistan]]
|nüfus17     = 300.000
|ref17 = <ref name="cia17"/>
|bölge18   = {{Bayraksimge|Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti}} [[Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti]]
|nüfus18     = 280.000
|ref18 = <ref name="cia18">{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html | başlık = Cyprus | yayıncı = The World Factbook | erişimtarihi = 23 Ağustos 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160709035539/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html | arşivtarihi = 9 Temmuz 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>
|bölge19   = {{bayraksimge|Moldova}} [[Moldova]]
|nüfus19     = 158.000
|ref19 = <ref name="cia19">{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html | başlık = Moldova | yayıncı = The World Factbook | erişimtarihi = 23 Ağustos 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160709035539/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html | arşivtarihi = 9 Temmuz 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>
|bölge20   = {{Bayraksimge|Yunanistan}} [[Yunanistan]]
|nüfus20     = 130.000
|ref20 = <ref name="cia20">{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html | başlık = Greece | yayıncı = The World Factbook | erişimtarihi = 23 Ağustos 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160709035539/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html | arşivtarihi = 9 Temmuz 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>
|bölge21   = {{Bayraksimge|Moğolistan}} [[Moğolistan]]
|nüfus21     = 110.000
|ref21 = <ref name="cia21">{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html | başlık = Mongolia | yayıncı = The World Factbook | erişimtarihi = 23 Ağustos 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160709035539/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html | arşivtarihi = 9 Temmuz 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>
|bölge22   = {{bayraksimge|Republic of Macedonia}} [[Kuzey Makedonya]]
|nüfus22     = 82.000
|ref22 = <ref name="cia22">{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/static/3059c7a0471e3aa628780bf914689945/MK-summary.pdf | başlık = North Macedonia | yayıncı = The World Factbook | erişimtarihi = 9 Şubat 2022 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220209195013/https://www.cia.gov/the-world-factbook/static/3059c7a0471e3aa628780bf914689945/MK-summary.pdf | arşivtarihi = 9 Şubat 2022 | ölüurl = hayır }}</ref>
|bölge23   = {{bayraksimge|Güney Kore}} [[Güney Kore]]
|nüfus23     = 73.800
|ref23 =<ref name="cia23">{{Web kaynağı | url = https://joshuaproject.net/countries/KS | başlık = South Korea | yayıncı = Joshua Project | ölüurl = hayır | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140329201450/https://joshuaproject.net/countries/KS | arşivtarihi = 29 Mart 2014}} "Population: 73.800 (July 2014 est.)" "Ethnic groups: Uzbeks; 55.000, Kazakhs; 12.000, Kyrgyzs; 5.100, Turks; 1,700 TOTAL;73,800 %0,14</ref>
|diller = '''[[Türk dilleri]]'''
|dinler  = '''Çoğunluk:'''<br>[[İslam]] (Çoğunluk [[Hanefilik|Hanefi]] [[Sünnilik]], bir kısmı [[Şiilik]], azınlık [[Alevilik]]-[[Bektaşilik]])<br>'''Azınlık:'''<br>[[Ortodoks Hristiyanlık]] • [[Tibet Budizmi]] • [[Tengricilik]] • [[Türk halkları#Dinler|Diğer dinler]]
|ilgili gruplar  = 
|bölge24={{bayraksimge|Kosova}} [[Kosova]]|nüfus24=69.297
|nüfus25=1.000.000+<ref>{{Web kaynağı | url = http://m.stlamerican.com/reader_interaction/letters_to_the_editor/article_a906f9d6-4a8f-11e0-9d87-001cc4c03286.html | başlık = Obama, recognize us | eser = St. Louis American | erişimtarihi = 18 Mart 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140905004354/http://m.stlamerican.com/reader_interaction/letters_to_the_editor/article_a906f9d6-4a8f-11e0-9d87-001cc4c03286.html | arşivtarihi = 5 Eylül 2014 | ölüurl = hayır }}</ref>|bölge25={{bayraksimge|ABD}} [[Amerika Birleşik Devletleri]]|ref24=<ref name="REKOS2011-Turkish2">[http://esk.rks-gov.net/rekos2011/repository/flipbook/2/Final%20Results_ENG/#/64 Kosova Nüfus ve Konut Sayımı 2011, “Usually resident population by mother tongue, sex and age”, s. 64.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20131102015708/http://esk.rks-gov.net/rekos2011/repository/flipbook/2/Final%20Results_ENG/#/64 |tarih=2 Kasım 2013 }} Kosova İstatistik Ajansı {{İng}}</ref><ref name=REKOS2011-Turkish2/>}}
'''Türk halkları''' veya '''Türkî halklar''' ([[Eski Türkçe]]: 𐱅𐰇𐰼𐰰, ''Türük''; [[Şatuo]]: 突厥, [[Pinyin]]: ''Tūjué;'' [[Eski Tibetçe]]:<ref name=":3">Golden, Peter B. (August 2018). "The Ethnogonic Tales of the Türks". The Medieval History Journal. 21 (2): 291–327. doi:10.1177/0971945818775373. S2CID 166026934.</ref> ''drugu''), [[Avrasya]]'da geniş bir coğrafyada dağınık olarak yaşayan ve çeşitli [[Türk dilleri]]ni konuşan etnik Türk gruplarıdır.

== Coğrafî dağılım ==
[[Dosya:Independence Day Parade - Flickr - Kerri-Jo (208).jpg|küçükresim|[[Türkmenler]] [[Ahal Teke|Ahalteke atı]]nda]][[Dosya:Azerbaijanis from Aleksandropol.jpg|küçükresim|upright=0.91|[[Gümrü]] [[Azeriler]]i]]
[[Dosya:Uzbeki girl.jpg|küçükresim|upright=0.91|[[Özbekler|Özbek]] bir kız]]

[[Dosya:Kyrgyz Manaschi, Karakol.jpg|küçükresim|upright=0.91|[[Kırgızlar|Kırgız]] [[manasçı]] [[Shaabay Azizov]] ([[Karakol (şehir)|Karakol]])]]
[[Dosya:Turkish woman in Ottoman costume 6.jpg|küçükresim|upright=0.91|Dönem kıyafetiyle bir [[Türkiye Türkleri|Türkiye Türkü]]]]

Türk halklarının 1995 yılındaki verilere göre toplam nüfusu 200 milyona ulaşmıştır.<ref name=":4">{{Web kaynağı |url=http://books.google.com/books?id=NZJKCJG8SB8C&printsec=frontcover&hl=tr#PRA1-PA17, |başlık=M1 |erişimtarihi=25 Haziran 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20131013012431/http://books.google.com/books?id=NZJKCJG8SB8C&printsec=frontcover&hl=tr#PRA1-PA17, |arşivtarihi=13 Ekim 2013 |ölüurl=hayır }}</ref>

[[Sovyetler Birliği'nin dağılması]] ile [[Azerbaycan]], [[Özbekistan]], [[Kazakistan]], [[Kırgızistan]] ve [[Türkmenistan]] bağımsızlıklarını kazandılar ve Türk dillerini egemen ve resmî dil olarak kabul eden devletlerin sayısı, [[Türkiye]] ve [[Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti]] ile birlikte yediye çıkmıştır. Bunların dışında [[Rusya]], [[İran]] ([[Doğu Azerbaycan Eyaleti|Doğu Azerbaycan]], [[Batı Azerbaycan Eyaleti|Batı Azerbaycan]], [[Erdebil Eyaleti|Erdebil]], [[Zencan Eyaleti|Zencan]], [[Hamedan Eyaleti|Hamedan]] ve [[Fars Eyaleti|Fars]] eyaletleri ile [[Türkmensahra]] bölgesi), [[Çin]] ([[Sincan Uygur Özerk Bölgesi|Sincan Uygur Özerk Bölgesi (Doğu Türkistan)]], [[Kansu]]), [[Tacikistan]] ve [[Afganistan]] ([[Mezar-ı Şerif]] çevresi), [[Gürcistan]] ([[Ahıska]], [[Ahılkelek]], [[Borçalı]] ([[Kvemo Kartli]]) bölgeleri)'da [[Türk dilleri]] konuşan azınlıklar yaşamaktadırlar.

[[Osmanlı Devleti]]'nin yayılma alanında bulunan [[Yunanistan]] ([[Yunanistan Trakyası|Trakya Bölgesi]]), [[Bulgaristan]] ([[Rodop Dağları|Rodop]] ve [[Deliorman]] bölgeleri), [[Romanya]] ([[Dobruca]]'nın batısında), [[Kosova]], [[Kuzey Makedonya]], [[Suriye]], [[Mısır]] ve [[Irak]]'ta da ([[Musul]], [[Kerkük]], [[Erbil]] bölgeleri) [[Türkler]] ve [[Türkçe]] konuşan topluluklar bulunur.

Ayrıca modern dönemdeki işçi göçleri sonucunda, [[Almanya]], [[Hollanda]], [[Fransa]], [[Belçika]], [[Avusturya]], [[İsviçre]], [[İsveç]], [[Danimarka]], [[Norveç]], [[Büyük Britanya]], [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]], [[Kanada]], [[Avustralya]], [[Libya]], [[Suudi Arabistan]] ve [[Yeni Zelanda]] gibi birçok ülkede [[Türkler|Türk]] toplulukları oluşmuştur. [[Avrupa Birliği]]'nde en çok Türk nüfusu bulunduran ülke Almanya'dır.

Aşağıda [[Türk dilleri]]ni anadili olarak konuşan toplulukların başlıca yerleşim alanları ve yaklaşık nüfusları gösterilmiştir.

{| class="wikitable"
|- bgcolor="#cccccc"
! Şive/Lehçe
! Ülke
! Bulunduğu Ülke
! Nüfus Tahmini
|-
|-
| '''[[Türkçe]]''' ||  {{Kayma|''resmî:''<br>{{bayraksimge|Türkiye}} [[Türkiye]] <br />{{bayraksimge|KKTC}} [[Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti|KKTC]] <br />{{bayraksimge|Kıbrıs Cumhuriyeti}} [[Kıbrıs Cumhuriyeti|Kıbrıs]]  <br>''tanınan bölgesel dil:''<br>[[Dosya:Flag of Kosovo.svg|23px]] [[Kosova]] <br>{{bayraksimge|Makedonya}} [[Kuzey Makedonya]]<br>''bölgesel dil:''<br />{{bayraksimge|Almanya}} [[Almanya]]<br />{{bayraksimge|Bulgaristan}} [[Bulgaristan]] <br />{{bayraksimge|Irak}} [[Irak]] <br />{{bayraksimge|Suriye}} [[Suriye]]  <br />{{bayraksimge|Mısır}} [[Mısır]] <br />{{bayraksimge|Yunanistan}} [[Yunanistan]] <br />{{bayraksimge|Romanya}} [[Romanya]] <br>{{bayraksimge|Ukrayna}} [[Ukrayna]] }} || || 82.418.000 +<br /><ref>[http://www.joshuaproject.net/languages.php?rol3=tur&sf=LanguageRank&so=asc Turkish Speaking Peoples] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20131212110647/http://www.joshuaproject.net/languages.php?rol3=tur&sf=LanguageRank&so=asc|tarih=12 Aralık 2013}}, [[Joshua Project]]</ref>[[Türkçe]] Vikipedi sayfasında [[Türkçe]] 77 milyon anadil 83 milyon toplam konuşan vardır.
|-
|-
| '''[[Azerice]]''' || resmî:<br>{{bayraksimge|Azerbaycan}} [[Azerbaycan]]<br>[[Dosya:Flag of Dagestan.svg|24px]] [[Dağıstan]] <br>''tanınan bölgesel dil:''<br>{{bayraksimge|İran}} [[İran]]<br>''bölgesel dil:''<br />[[Dosya:Flag of Georgia.svg|24px]] [[Gürcistan]]<br />{{bayraksimge|Türkiye}} [[Türkiye]]<br>''geçmişte:''<br />{{bayraksimge|Ermenistan}} [[Ermenistan]] || || 39.477.100 +<br />(Kuzey Azerice 9.477.100+<ref>"Population by ethnic groups". The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. 2014. Erişim tarihi: 12 December 2014.</ref><br />Güney Azerice 23.500 000 - 30.000.000<ref name="ethnologue.com">{{Web kaynağı |url=http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=azb |başlık=Azerbaijani, South |erişimtarihi=18 Haziran 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20130213175750/http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=azb |arşivtarihi=13 Şubat 2013 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.petroleumworld.com/ |başlık=PetroleumWorld |erişimtarihi=16 Temmuz 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150719071527/http://www.petroleumworld.com/ |arşivtarihi=19 Temmuz 2015 |ölüurl=hayır }}</ref><ref><sup>'''''a'''''</sup> <sup>'''''b'''''</sup> Unrepresented Nations and Peoples Organization : Southern Azerbaijan</ref><ref><sup>'''''a'''''</sup> <sup>'''''b'''''</sup> World Cultures</ref>)<br />
|-
| '''[[Özbekçe]]''' ||''resmî:''<br>[[Dosya:Flag of Uzbekistan.svg|23px]] [[Özbekistan]] <br>''bölgesel dil:''<br />[[Dosya:Flag of Tajikistan.svg|23px]] [[Tacikistan]]<br />[[Dosya:Flag_of_the_Taliban.svg|23px]] [[Afganistan]]<br />[[Dosya:Flag of Kazakhstan.svg|23px]] [[Kazakistan]]<br />[[Dosya:Flag of Kyrgyzstan.svg|23px]] [[Kırgızistan]]<br />[[Dosya:Flag of Turkmenistan.svg|23px]] [[Türkmenistan]]<br>{{bayraksimge|Türkiye}} [[Türkiye]]
| || 28.048.600 +<br />(Kuzey Özbekçe 25.288.800 +<ref>[http://www.joshuaproject.net/languages.php?rol3=uzn Uzbek, Northern Speaking Peoples] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110103124734/http://joshuaproject.net/languages.php?rol3=uzn |tarih=3 Ocak 2011 }}, Joshua Project</ref><br/>Güney Özbekçe 2.759.800 +<ref>[http://www.joshuaproject.net/languages.php?rol3=uzs Uzbek, Southern] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20091004070722/http://www.joshuaproject.net/languages.php?rol3=uzs |tarih=4 Ekim 2009 }}, Joshua Project</ref>) <br> 
|-
| '''[[Kazakça]]''' || {{Kayma|''resmî:''<br>[[Dosya:Flag of Kazakhstan.svg|23px]] [[Kazakistan]]<br />''bölgesel dil:''<br /> {{bayraksimge|Çin}} [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi]] <br />[[Dosya:Flag of Mongolia.svg|23px]] [[Moğolistan]]<br>{{bayraksimge|Türkiye}} [[Türkiye]]}}
| || 10.000.000<ref name="Sociolinguistics">Lars Johanson / Elisabetta Ragagnin, Central Asia and Mongolia IX Regional Overview, ''Sociolinguistics'' Vol. 3, No. 3, [http://books.google.com.tr/books?id=LMZm0w0k1c4C&pg=PA1890&dq=South+Azerbaijani+mother+tongue+million&hl=tr&ei=hG-fTPPVEJPKccyl8PMJ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDMQ6AEwAw#v=onepage&q=million%20in%20the%20Republic%20of%20Azerbaijan%20and%20in%20Southern%20Azerbaijan&f=false s. 1890] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130313113606/http://books.google.com.tr/books?id=LMZm0w0k1c4C&pg=PA1890&dq=South+Azerbaijani+mother+tongue+million&hl=tr&ei=hG-fTPPVEJPKccyl8PMJ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDMQ6AEwAw#v=onepage&q=million%20in%20the%20Republic%20of%20Azerbaijan%20and%20in%20Southern%20Azerbaijan&f=false |tarih=13 Mart 2013 }}</ref>-16.000.000 
|-
| '''[[Uygurca]]''' || ''resmî:'' <br>{{bayraksimge|Çin}} [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi]]<br>''bölgesel dil:''<br />[[Dosya:Flag of Kazakhstan.svg|23px]] [[Kazakistan]] <br>[[Dosya:Flag of Uzbekistan.svg|23px]] [[Özbekistan]]<br>[[Dosya:Flag of Kyrgyzstan.svg|23px]] [[Kırgızistan]]<br>{{bayraksimge|Türkiye}} [[Türkiye]]  || {{bayraksimge|Çin}} [[Çin|Çin HC]] || 11-13 milyon{{Kaynak belirt}}-20.000.000
|-
|-
| '''[[Türkmence]]''' || ''resmî:''<br />[[Dosya:Flag of Turkmenistan.svg|23px]] [[Türkmenistan]] <br />''tanınan bölgesel dil:''<br /> {{bayraksimge|İran}} [[İran]]<br />''bölgesel dil:''<br />{{bayraksimge|Afganistan}} [[Afganistan]]<br>{{bayraksimge|Türkiye}} [[Türkiye]] || || 8-10 milyon{{Kaynak belirt}}
|-
| '''[[Tatarca]]''' || ''resmî:''<br />[[Dosya:Flag of Tatarstan.svg|23px]] [[Tataristan]]<br />''bölgesel dil:''<br />[[Dosya:Flag of Bashkortostan.svg|23px]] [[Başkurdistan]] || {{bayraksimge|Rusya}} [[Rusya]] ||10-12 milyon{{Kaynak belirt}}
|-
| '''[[Kırgızca]]''' || ''resmî:''<br />[[Dosya:Flag of Kyrgyzstan.svg|23px]] [[Kırgızistan]] <br />''bölgesel dil:''<br />{{bayraksimge|Çin}} [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi]]<br />[[Dosya:Flag of Uzbekistan.svg|23px]] [[Özbekistan]]<br>[[Dosya:Flag of Kazakhstan.svg|23px]] [[Kazakistan]]<br>{{bayraksimge|Türkiye}} [[Türkiye]]
| || 3.000.000<ref name="Sociolinguistics"/>-5.500.000
|-
| '''[[Başkurtça]]''' || ''resmî:''<br>[[Dosya:Flag of Bashkortostan.svg|23px]] [[Başkurdistan]] || {{bayraksimge|Rusya}} [[Rusya]] || 2 milyon{{Kaynak belirt}}-2.500.000
|-
| '''[[Çuvaşça]]''' || ''resmî:''<br>[[Dosya:Flag of Chuvashia.svg|23px]] [[Çuvaşistan]] || {{bayraksimge|Rusya}} [[Rusya]] ||2 milyon{{Kaynak belirt}}-2.200.000
|-
| '''[[Karakalpakça]]''' || ''tanınan bölgesel dil:''<br>[[Dosya:Flag of Uzbekistan.svg|23px]] [[Özbekistan]]<br>''bölgesel dil:''<br>[[Dosya:Flag of Kazakhstan.svg|23px]] [[Kazakistan]]<br />[[Dosya:Flag of Turkmenistan.svg|23px]] [[Türkmenistan]] || || 500 bin{{Kaynak belirt}}
|-
| '''[[Sahaca]]''' 
([[Yakutça]])
| ''resmî:''<br>[[Dosya:Flag of Sakha.svg|23px]] [[Saha Cumhuriyeti|Yakutistan]] || {{bayraksimge|rusya}} [[Rusya]] ||500 bin{{Kaynak belirt}} 
|-
| '''[[Karaçay-Balkarca]]''' || ''resmî:''<br>[[Dosya:Flag of Karachay-Cherkessia.svg|23px]] [[Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti]]<br />[[Dosya:Flag of Kabardino-Balkaria.svg|23px]] [[Kabardey-Balkarya]] ||{{bayraksimge|rusya}} [[Rusya]] || 400 bin{{Kaynak belirt}}
|-
| '''[[Kumukça]]''' || ''resmî:''<br>[[Dosya:Flag of Dagestan.svg|23px]] [[Dağıstan]] || {{bayraksimge|rusya}} [[Rusya]] ||380 bin{{Kaynak belirt}}
|-
| '''[[Tıvaca]]''' || ''resmî:''<br>[[Dosya:Flag of Tuva.svg|23px]] [[Tıva Cumhuriyeti]]|| {{bayraksimge|rusya}} [[Rusya]] ||337,271 bin<ref>{{Web kaynağı | url = https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Bul_MO_2023.xlsx | başlık = 2023 yılı Tıva nüfusu | arşivtarihi = 6 Ağustos 2023 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20230806094922/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Bul_MO_2023.xlsx}}</ref>
|-
| '''[[Kırım Tatarcası]]''' || ''resmî:''<br>[[Dosya:Flag of Crimea.svg|23px]] [[Kırım Cumhuriyeti]] <br>''bölgesel dil:''<br>[[Dosya:Flag of Crimea.svg|23px]] [[Kırım Özerk Cumhuriyeti]]<br>{{bayraksimge|Türkiye}} [[Türkiye]]<br>[[Dosya:Flag of Uzbekistan.svg|23px]] [[Özbekistan]]<br>{{bayraksimge|Romanya}} [[Romanya]] 
|{{bayraksimge|Ukrayna}} [[Ukrayna]]
{{bayraksimge|rusya}} [[Rusya]] (yasa dışı ilhak)<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.hurriyet.com.tr/dunya/rusya-kirimi-resmen-ilhak-etti-26054693|başlık=Rusya, Kırım'ı resmen ilhak etti|erişimtarihi=|arşivtarihi=26 Mart 2018|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180326143758/https://www.hurriyet.com.tr/dunya/rusya-kirimi-resmen-ilhak-etti-26054693|tarih=|ölüurl=hayır|çalışma=|yayıncı=}}</ref>
|280 bin{{Kaynak belirt}}
|-
| '''[[Gagavuzca]]''' || ''resmî:''<br>[[Dosya:Flag of Gagauzia.svg|23px]] [[Gagavuzya]] || {{bayraksimge|moldova}} [[Moldova]] ||300 bin{{Kaynak belirt}}
|-
| '''[[Altayca]]''' || ''resmî:''<br>[[Dosya:Flag of Altai Republic.svg|23px]] [[Altay Cumhuriyeti]] || {{bayraksimge|rusya}} [[Rusya]] ||70 bin{{Kaynak belirt}}
|-
| '''[[Hakasça]]''' || ''resmî:''<br>[[Dosya:Flag of Khakassia.svg|23px]] [[Hakasya Cumhuriyeti]] || {{bayraksimge|rusya}} [[Rusya]] ||70 bin{{Kaynak belirt}}
|}

== Etimoloji ==
''Türk'' sözcüğü [[Çin]] kaynaklarında M.Ö. 3. yüzyılda geçmektedir. Çin yıllıklarında ''[[Tiele|Ting-ling]]'' (丁零 Pinyin: dīng líng, 丁霊, dīng líng), ''T’ieh-lê'' (鉄勒 tiě lè), ''T’u-cüeh'', 敕勒, (chì lè) şeklinde değişik biçimlerle ifade edilmiştir.<ref>Prof. Dr. Tuncer Baykara, Türk, Türklük ve Türkler, s. 371-387, İstanbul, IQ yayınları.</ref> Türk adının bilim çevrelerince kabul edilen Avrupa'da ilk kullanımı ise MS 1. yüzyılda [[Pomponius Mela]] ve [[Plinius]] adlı Romalı tarihçilerce kaydedilmiştir. [[Azak]] bölgesinde yaşayan insanlar Turcae/Tyrcae adı ile kayda geçmiştir.<ref>Sevan Nişanyan, Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul, 2009 ISBN : 9789752896369</ref><ref>Abdulkadir İnan, Urartu yazıtında ve Romalı Plinius'un tarihinde «Türk Adı» var mı? Belleten, TTK, Cilt. XlI, S. 45, 1948, s. 277 - 278</ref><ref>dile Ayda, Une Theorle Sur L'Orlglne Du Mot «Türk», «Türk» kelimesinin Menşei Hakkında Bir Nazariye, TTK, Belleten. Cilt. XL., No. 158, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Nisan 1976, s. 229 - 247</ref><ref>Hamit Koşay, ldil - Ural bölgesindeki Türkler'In Menşei Hakkında, V. Türk Tarih Kongresi: 12-17 Nisan 1956, TTK. Basımevi. Ankara 1960. s. 232-243</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.dmy.info/turk-adinin-anlami-kokeni/|başlık=Türk Adının Anlamı nedir Kaynağı Tarihi Kökeni Etimoloji Dünya|tarih=2 Eki 2013|erişimtarihi=29 Ocak 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240129123059/https://www.dmy.info/turk-adinin-anlami-kokeni/|arşivtarihi=29 Ocak 2024|ölüurl=hayır}}</ref><ref>Laszlo Rasonyi, Dünya'da Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. Ayyıldız Matbaası, Ankara 1974</ref><ref>Prof. Dr. Ercümend Kuran, Türk Adı ve Türklük Kavramı, Türk Kültürü Dergisi, Yıl, XV, S. 174, Nisan 1977. s. 18-20.</ref> Türk adı 6. yüzyılda da resmî olarak [[Göktürk Kağanlığı|Göktürk]] Kağanlığı'nda kullanılmıştır.<ref>aton.ttu.edu/pdf/Eski_Turk_Yazitlari_Part_1.pdf</ref><ref>aton.ttu.edu/pdf/Eski_Turk_Yazitlari_Part_4.pdf</ref> [[Orhun Yazıtları|Orhun Abideleri]]'ndeki edebi dil ve Türk adının yoğun kullanımı da Türk sözcüğünün sözlü ve yazılı olarak daha önceden kullanıldığını gösterir.<ref>eogrenme.anadolu.edu.tr/eKitap/EDB201U.pdf</ref> Türk sözcüğü Orhun Yazıtlarında '''𐱅𐰇𐰼𐰰''' olarak geçer. 10. yüzyıla ait [[Uygur Türkçesi]] metinlerde Türk, "güç, kuvvet" anlamında kullanılmıştır.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com.tr/books/about/Uigurica_II_von_F_W_K_M%C3%BCller.html?id=gho3QwAACAAJ&redir_esc=y|başlık=Uigurica II, von F.W.K. Müller|tarih=1910|dil=de|yayıncı=G. Reimer|ad=Friedrich Wilhelm Karl|soyadı=Müller|erişimtarihi=6 Ağustos 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220806191210/https://books.google.com.tr/books/about/Uigurica_II_von_F_W_K_M%C3%BCller.html?id=gho3QwAACAAJ&redir_esc=y|arşivtarihi=6 Ağustos 2022|ölüurl=hayır}}</ref>

== Dil ==
{{Ana|Türk dilleri}}

[[Dosya:Map-TurkicLanguages.png|küçükresim|upright=2.27|sağ|[[Türk dilleri]]nin resmî dil statüsüne sahip olduğu ülke ve bölgeler.]]
[[Dosya:Sprachfamilien der Welt (non Altai).png|küçükresim|upright=1.82|Türk dillerinin yeryüzündeki diğer dil ailelerinin arasındaki yeri.]]

Türk dilleri, [[Doğu Avrupa]] ve [[Akdeniz]]'den [[Sibirya]] ve [[Mançurya]]'ya ve [[Orta Doğu]]'ya kadar geniş bir alanda konuşulan yaklaşık 40 dilden oluşan bir dil ailesini oluşturmaktadır. Yaklaşık 170 milyon insan anadili olarak bir Türk dili konuşmaktadır;<ref name=":4" /> ek olarak 20 milyon insan ikinci dil olarak bir Türk dili konuşmaktadır. En fazla konuşana sahip Türk dili [[Türkçe|Anadolu Türkçe]]'sidir ve bu Türk dil grubunun yaklaşık %40'ını oluşturmaktadır.<ref name=":3" /> Türk halkının geri kalanı [[Orta Asya]], [[Rusya]], [[Kafkasya|Kafkaslar]], [[Çin]] ve [[Irak|kuzey Irak]]'ta yoğunlaşmıştır.
===Alfabe===
[[Türklerin kullandığı yazı sistemleri|Türk alfabeleri]], çoğunlukla Türk dillerini yazmak için kullanılan alfabelerdir (eski adıyla [[Runik yazı]] olarak bilinir). Moğolistan'da Türk alfabeleri ile yazılmış [[Orhun Yazıtları|yazıtlar]] bulunmuştur. Korunmuş yazıtların çoğu MS 8. ve 10. yüzyıllar arasında tarihlendirilmiştir.

En eski tarihlendirilmiş ve okunan Türk yazıtları 8. yüzyıla tarihlenmekte olup alfabelerin yerini genellikle Orta Asya'da [[Eski Uygur alfabesi]], Orta ve Batı Asya'da [[Arap harfleri|Arap alfabesi]], Doğu Avrupa ve Balkanlar'da [[Kiril alfabesi]] ve Orta Avrupa'da [[Latin harfleri|Latin alfabesi]] almıştır. Türk alfabesinin en son kaydedilen kullanımı MS 1699 yılında Orta Avrupa [[Macaristan]]'da kaydedilmiştir.

== Tarihçe ==
[[Dosya:Türk Tarihi yıl400.jpg|küçükresim|upright=1.6|Türklerin, Göktürk devletinden önce en yaygın olduğu 5.yy dönemi.]]

=== Köken ===	
[[Dosya:Turkic origin and expansion.png|küçükresim|upright=1.81|Türk göçü ve yayılması (Uchiyama et al. 2020).]]

Türk halklarının kökenleri tarihsel olarak tartışılmış ve çeşitli teori öne sürülmüştür.{{sfn|Yunusbayev et al.|2015|pp=1-2}} [[Ön Türkler|Proto-Türkler]] Orta Asya halkıydı ve Doğu Asyalılar ile sibirya halkı ile yakından ilgiliydi.<ref name=":0">Yunusbayev et al. (2015-04-21). "The Genetic Legacy of the Expansion of Turkic-Speaking Nomads across Eurasia". ''PLoS Genetics''. '''11''' (4): e1005068. [[Digital object identifier|doi]]:10.1371/journal.pgen.1005068. [[International Standard Serial Number|ISSN]] 1553-7390. [[PubMed Central|PMC]] 4405460. [[PubMed Identifier|PMID]] 25898006. <q>The origin and early dispersal history of the Turkic peoples is disputed, with candidates for their ancient homeland ranging from the Transcaspian steppe to Manchuria in Northeast Asia, (</q>https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4405460 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20201111204112/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4405460/ |tarih=11 Kasım 2020 }})</ref><ref name=":1">{{Web kaynağı |url=https://www.shh.mpg.de/1025823/transeurasian-bayesian |başlık=Structure of Transeurasian language family revealed by computational linguistic methods |erişimtarihi=22 Aralık 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20191222112331/https://www.shh.mpg.de/1025823/transeurasian-bayesian |arşivtarihi=22 Aralık 2019 |ölüurl=hayır }}</ref><ref name="nature.com">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.nature.com/articles/s41586-018-0094-2|başlık=137 ancient human genomes from across the Eurasian steppes|tarih=Mayıs 2018|sayı=7705|dil=İngilizce|sayfalar=369-374|çalışma=Nature|cilt=557|ad=Peter de Barros|soyadı=Damgaard|issn=1476-4687|doi=10.1038/s41586-018-0094-2|ad2=Nina|ad3=Simon|ad4=Michaël|ad5=Gabriel|ad6=Thorfinn|ad7=J. Víctor|ad8=Mikkel Winther|ad9=Amy|ad10=Emma|ad11=Nurbol|soyadı2=Marchi|soyadı3=Rasmussen|soyadı4=Peyrot|soyadı5=Renaud|soyadı6=Korneliussen|soyadı7=Moreno-Mayar|soyadı8=Pedersen|soyadı9=Goldberg|soyadı10=Usmanova|soyadı11=Baimukhanov|erişimtarihi=8 Kasım 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200221160318/https://www.nature.com/articles/s41586-018-0094-2|arşivtarihi=21 Şubat 2020|ölüurl=hayır}}</ref>

Bilim adamlarına göre, proto-Türkler, MÖ 6000 civarında güney sibirya çevresinde yaşayan ve Hongshan kültürü özdeşleştirilebilen [[Altay Dağları]] halkından geliyor. Tarımcılar olarak yaşadılar ve daha sonra [[Göçebelik|göçebe]] bir yaşam tarzını benimsediler ve batıya göç başlattılar.<ref>Robbeets et al. Transeurasian ancestry:https://www.researchgate.net/publication/320915864_Austronesian_influence_and_Transeurasian_ancestry_in_Japanese_A_case_of_farminglanguage_dispersal {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200304171352/https://www.researchgate.net/publication/320915864_Austronesian_influence_and_Transeurasian_ancestry_in_Japanese_A_case_of_farminglanguage_dispersal |tarih=4 Mart 2020 }}</ref><ref>Lee (18 Oct 2017). ''Brill''. '''19''' (2) (https://brill.com/view/journals/inas/19/2/article-p197_197.xml {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200304142412/https://brill.com/view/journals/inas/19/2/article-p197_197.xml |tarih=4 Mart 2020 }})</ref><ref>The ethnogenesis of the modern Turkic peoples: A brief overview http://zti.hu/sipos_gyujtesek/pdf/3_TR.pdf {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200924172319/http://zti.hu/sipos_gyujtesek/pdf/3_TR.pdf |tarih=24 Eylül 2020 }}</ref> Peter Benjamin Golden, varsayımsal Proto-Türk Urheimat'ında iklim, topoğrafya, flora, fauna, insanların geçim biçimleriyle ilgili Proto-Türkçe sözlük öğelerini sıraladı ve Proto-Türk Urheimat'ın Moğolistan'ın kuzeyindeki Sayan-Altay bölgesinde bulunduğunu öne sürdü.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.academia.edu/9609971/Studies_on_the_Peoples_and_Cultures_of_the_Eurasian_Steppes|başlık=Studies on the Peoples and Cultures of the Eurasian Steppes|ad=Peter B.|soyadı=Golden|erişimtarihi=8 Kasım 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190321234951/https://www.academia.edu/9609971/Studies_on_the_Peoples_and_Cultures_of_the_Eurasian_Steppes|arşivtarihi=21 Mart 2019|ölüurl=hayır}}</ref> Martine Robbeets, Türk halklarının, Xinglongwa kültürü ve onu takip eden Hongshan kültürü ile ilişkilendirilmesi gereken kuzeydoğu Çin'de yerleşik bir Trans-Avrasya tarım topluluğunun soyundan geldiğini öne sürüyor. Türk halklarının Doğu Asya tarımsal kökeni, yakın zamanda yapılan birçok çalışmada doğrulanmıştır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://brill.com/view/journals/ldc/7/2/article-p210_4.xml|başlık=Austronesian influence and Transeurasian ancestry in Japanese: A case of farming/language dispersal|tarih=1 Ocak 2017|sayı=2|dil=İngilizce|sayfalar=210-251|çalışma=Language Dynamics and Change|cilt=7|ad=Martine|soyadı=Robbeets|issn=2210-5832|doi=10.1163/22105832-00702005|erişimtarihi=8 Kasım 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210515212008/https://brill.com/view/journals/ldc/7/2/article-p210_4.xml|arşivtarihi=15 Mayıs 2021|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.academia.edu/43039094/The_Transeurasian_homeland_where_what_and_when|başlık=The Transeurasian homeland: where, what and when?|çalışma=The Oxford Guide to the Transeurasian Languages|ad=Martine|soyadı=Robbeets|erişimtarihi=8 Kasım 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210517161108/https://www.academia.edu/43039094/The_Transeurasian_homeland_where_what_and_when|arşivtarihi=17 Mayıs 2021|ölüurl=hayır}}</ref> MÖ 2200 civarında, kuzeydoğu Çin'in çölleşmesi nedeniyle, Türk halklarının tarımsal ataları muhtemelen batıya, pastoral bir yaşam tarzı benimsedikleri Moğolistan'a göç etti.<ref name="cambridge.org">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.cambridge.org/core/journals/evolutionary-human-sciences/article/populations-dynamics-in-northern-eurasian-forests-a-longterm-perspective-from-northeast-asia/1FF8B5513D3D2598BD8D7C13FA7B0FA6|başlık=Populations dynamics in Northern Eurasian forests: a long-term perspective from Northeast Asia|tarih=2020|dil=İngilizce|çalışma=Evolutionary Human Sciences|cilt=2|ad=Junzo|soyadı=Uchiyama|issn=2513-843X|doi=10.1017/ehs.2020.11|ad2=J. Christopher|ad3=Alexander|ad4=Chao|soyadı2=Gillam|soyadı3=Savelyev|soyadı4=Ning|erişimtarihi=8 Kasım 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20201115213746/https://www.cambridge.org/core/journals/evolutionary-human-sciences/article/populations-dynamics-in-northern-eurasian-forests-a-longterm-perspective-from-northeast-asia/1FF8B5513D3D2598BD8D7C13FA7B0FA6|arşivtarihi=15 Kasım 2020|ölüurl=hayır}}</ref>

Tarihçi ve türklog Osman Karatay (2022), proto-Türklerin Moğollar ve Tunguz halklarından ziyade eski Urallar ile daha yakın bir ilişkisi olduğu sonucuna varmıştır. Zamanla, Türk halkları hem İranlılar hem de Moğollarla uzun süreli temas halinde olmuş ve Orta Asya Bozkırı çobanları arasında baskın grup haline gelmiştir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.cambridgescholars.com/news/item/book-in-focus-the-genesis-of-the-turks|başlık=The Genesis of the Turks: An Ethno-Linguistic Inquiry into the Prehistory of Central Eurasia - Book in Focus|erişimtarihi=24 Haziran 2022|arşivtarihi=20 Haziran 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220620014943/https://www.cambridgescholars.com/news/item/book-in-focus-the-genesis-of-the-turks|çalışma=www.cambridgescholars.com}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.academia.edu/71457700/Karatay_Osman_The_Genesis_of_the_Turks_An_Ethno_Linguistic_Inquiry_into_the_Prehistory_of_Central_Eurasia_trans_Mehmet_Ci%C4%9Ferli_Cambridge_Scholars_Publishing_2022|başlık=Karatay, Osman, The Genesis of the Turks: An Ethno-Linguistic Inquiry into the Prehistory of Central Eurasia, trans. Mehmet Ciğerli, Cambridge Scholars Publishing, 2022.|erişimtarihi=24 Haziran 2022|arşivtarihi=24 Haziran 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220624132426/https://www.academia.edu/71457700/Karatay_Osman_The_Genesis_of_the_Turks_An_Ethno_Linguistic_Inquiry_into_the_Prehistory_of_Central_Eurasia_trans_Mehmet_Ci%C4%9Ferli_Cambridge_Scholars_Publishing_2022|ölüurl=hayır|ad=Osman|soyadı=Karatay}}</ref>

Dilbilimsel ve genetik kanıtlar, Doğu Moğolistan'da Türk halklarının erken bir varlığını güçlü bir şekilde göstermektedir.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=48iKiprsRMwC|başlık=Archaeology and Language II: Archaeological Data and Linguistic Hypotheses|tarih=2 Eylül 2003|dil=İngilizce|yayıncı=Routledge|ad=Roger|soyadı=Blench|isbn=978-1-134-82869-2|ad2=Matthew|soyadı2=Spriggs|erişimtarihi=8 Kasım 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20201003080500/https://books.google.com/books?id=48iKiprsRMwC|arşivtarihi=3 Ekim 2020|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4405460/|başlık=The Genetic Legacy of the Expansion of Turkic-Speaking Nomads across Eurasia|tarih=21 Nisan 2015|sayı=4|çalışma=PLoS Genetics|cilt=11|ad=Bayazit|soyadı=Yunusbayev|issn=1553-7390|pmc=4405460|pmid=25898006|doi=10.1371/journal.pgen.1005068|ad2=Mait|ad3=Ene|ad4=Albert|ad5=Sergei|ad6=Ruslan|ad7=Vita|ad8=Elena|ad9=Oleg|ad10=Shahlo|ad11=Dilbar|soyadı2=Metspalu|soyadı3=Metspalu|soyadı4=Valeev|soyadı5=Litvinov|soyadı6=Valiev|soyadı7=Akhmetova|soyadı8=Balanovska|soyadı9=Balanovsky|soyadı10=Turdikulova|soyadı11=Dalimova|erişimtarihi=8 Kasım 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210225014748/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4405460/|arşivtarihi=25 Şubat 2021|ölüurl=hayır}}</ref> Genetik çalışmalar, ilk Türk halklarının ağırlıklı olarak Doğu Asya kökenli olduğunu ve Orta Çağ'daki Türk örneklerinin daha heterojen olduğunu ve Türk kültürünün ve dilinin elit hakimiyeti yoluyla batıya doğru yayıldığını göstermiştir.<ref name="cambridge.org"/><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://brill.com/view/journals/inas/19/2/article-p197_197.xml|başlık=A Comparative Analysis of Chinese Historical Sources and y-dna Studies with Regard to the Early and Medieval Turkic Peoples|tarih=18 Ekim 2017|sayı=2|dil=İngilizce|sayfalar=197-239|çalışma=Inner Asia|cilt=19|ad=Joo-Yup|soyadı=Lee|issn=2210-5018|doi=10.1163/22105018-12340089|ad2=Shuntu|soyadı2=Kuang|erişimtarihi=22 Aralık 2019|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200304142412/https://brill.com/view/journals/inas/19/2/article-p197_197.xml|arşivtarihi=4 Mart 2020|ölüurl=hayır}}</ref> Genetik kanıtlar, Orta Asya'nın Türkleştirilmesinin Moğolistan'dan göç eden Doğu Asyalı baskın azınlıklar tarafından gerçekleştirildiğini gösteriyor.<ref name="nature.com"/><ref name=":2">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.03.25.008078v1|başlık=A dynamic 6,000-year genetic history of Eurasia’s Eastern Steppe|tarih=26 Mart 2020|dil=İngilizce|sayfalar=2020.03.25.008078|çalışma=bioRxiv|erişimtarihi=18 Temmuz 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20201103132924/https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.03.25.008078v1|arşivtarihi=3 Kasım 2020|ölüurl=hayır}}</ref>

=== Göktürklerden önce ===
[[Dosya:Map of the Great Wall of China.jpg|küçükresim|upright=0.91|Çinliler, ülkelerini kuzeyden ve batıdan saldıranlara karşı koruyabilmek için [[Çin Seddi]]'ni inşa ettiler.]]

[[Doğu Asya|Doğu]] ve [[Orta Asya]]'nın "[[Bozkır imparatorluğu|Bozkır İmparatorlukları]]" içinde Türk halkları daima belirleyici bir rol oynadılar; çoğu zaman bu imparatorlukların kurucu ve yönetici zümresini oluşturdular.

[[Wei Kitabı]]na göre, [[Tiele]] halkı Türklerin atalarından ve ilkbahar ve sonbahar döneminde Çin'in kuzeydoğusundaki kırmızı Di halkı olan Chidi'nin (赤 狄) kalıntılarıydı. Tarihsel olarak MÖ 6. yüzyıldan sonra kurulmuşlardı ve [[Hiung-nu]] üyesiydi.<ref>"丁零—铁勒的西迁及其所建西域政权". 15 July 2015. (https://web.archive.org/web/20150715184347/http://www.xjass.com/ls/content/2010-06/11/content_150662.htm)</ref> Hiung-Nu yazısının bilinen en eski Türk alfabesi olan Orhun alfabesi olduğu kabul edilir. Bu son zamanlarda Yinshan ve Helan Dağları'nın kaya sanatı olan tek olası Xiongu yazıları kullanılarak tartışıldı.<ref>MA Li-qing On the new evidence on Xiongnu's writings. (http://www.wanfangdata.com.cn/qikan/periodical.Articles/kgyww/kgyw2004/0402/040208.htm {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20071019015743/http://www.wanfangdata.com.cn/qikan/periodical.Articles/kgyww/kgyw2004/0402/040208.htm |tarih=19 Ekim 2007 }})</ref>

[[Asya Hun İmparatorluğu]] [[Teoman]] tarafından kurulmuştur. Bu imparatorluğu Türk boyları kurmuş, yönetmiş; [[Türk kültürü]] devlete şeklini vermiştir.<ref name="tez">Balaban, Ayhan. İskit, Hun ve Göktürklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat. T.C. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eski Çağ Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. 2006. URL:http://fef.kafkas.edu.tr/sosyb/tde/halk_bilimi/makaleler/kultur_med/kultur_med%20(20).pdf {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20131013161017/http://fef.kafkas.edu.tr/sosyb/tde/halk_bilimi/makaleler/kultur_med/kultur_med%20(20).pdf |tarih=13 Ekim 2013 }}. Erişim tarihi: 11.12.2011. (Archived by WebCite® at)</ref> Asya Hunlarının en önemli hükümdarı olan [[Mete Han]], Turanlı uluslardan olan [[Tunguzlar]]ı ve Türk olan [[Yüeçiler]]i tamamen itaat altına almış ve Çin'i baskı altına alan bir politika izlemiştir. Çin seddi bu dönemde Türklerden korunabilmek amacıyla yapılmıştır. [[Chicago Üniversitesi]] bünyesinde 2003'te yapılan bir araştırmada, [[Moğolistan]]'da Egyin Gol'de bulunan Asya Hunları dönemine ait insan kalıntılarıyla Anadolu'da Türklerden alınan genetik verilerin birbiriyle uyuştuğu tespit edilmiştir.<ref>Christine Keyser-Tracqui, Eric Crubézy , Horolma Pamzsav, Tibor Varga, Bertrand Ludes, "Population origins in Mongolia: Genetic structure analysis of ancient and modern DNA", ''American Journal of Physical Anthropology,'' 2006 Apr 4.</ref>

Asya Hun İmparatorluğu'nun yıkılmasından birkaç yüzyıl sonra Hunların bir bölümü daha batıya göç etmiş burada Avrupa merkezli bir devlet kurmuşlardır. Kama Tarkan, bölgedeki Hun topluluklarını yönetimi altında toplayarak 352 yılında [[Avrupa Hun İmparatorluğu]]nu resmen kurmuş ve yönetimi 370 yılına kadar elinde bulundurarak [[Hazar Denizi|Hazar]] ve çevresinde önemli bir güç haline gelerek hakimiyet alanını batıya doğru ilerletmiştir. Geçen 18 yıl, Hazar bölgesinde yaşayan Hun Türklerinin teşkilatlanmasını ve Devlet düzeninde ilerlemesini sağlamıştır. Kama Tarkan'ın ölümüyle yönetime geçen [[Balamir]] batıya doğru ilerlemeye başlamış ve Hunlar gibi batıya yönelen Türk halklarından biri olan [[Alanlar]]ın ülkesini ele geçirmiştir. Balamir, [[Volga|İdil nehrini]] geçerek bu bölgede bulunan [[Gotlar]]a baskı kurmaya başlamıştır. Gotlarla İlk savaş 375 yılında gerçekleşmiştir. Savaşı kazanan Balamir, Gotları Avrupa'nın içlerine, Roma'ya doğru ilerlemelerini sağlamıştır. [[Kavimler Göçü]] olarak tarihe geçen süreç bu savaşla başlamıştır. Balamir döneminde Hunlar, hakimiyet alanlarını genişleterek Avrupa içlerine doğru ilerlemişlerdir. Alipbi’nin ölümüyle tahta geçen Uldız ise Karpat dağlarını aşarak bugünkü Macaristan'a kadar ulaşmıştır. Roma'nın ikiye bölünmesiyle Uldız, Trakya ve Balkanlar üzerine yürümüş ve aynı dönemde, bir diğer koldan da bugünkü Urfa ve Lübnan'a kadar hızla ilerleyip Akdeniz'e ulaşmıştır. Batı Roma ile iyi ilişkiler içerisinde olan Uldız, Doğu Roma'yla mücadele halinde olmuştur. Uldız, Doğu Romanın gönderdiği elçiye “Güneşin Battığı Yere Kadar Her Yeri Zaptedebilirim” diyerek meydan okuduğu tarih kaynaklarında geçmektedir. 434 yılında, [[Rua]]’nın ölümüyle yönetim, Rua’nın kardeşi Muncuk’un iki oğluna kalmıştır. Bleda ve kardeşi Attila, bu dönemde imparatorluğun yönetimine geçmiştir. Bu dönem boyunca genelde savaşları yöneten kişi olan Attila 445 yılında Bleda'nın ölmesiyle yönetimi tek başına eline almıştır. Attila’nın amacı, hem Doğu hem Batı Roma'yı egemenliği altına almaktı. Daha önce Doğu Roma üzerine yürünmüş ve baskı altına alınmıştı. Doğu Roma hâlen Hunlara vergi ödüyordu. Ancak Doğu Roma’nın Hunlar üzerindeki oyunları hâlen devam ediyordu. Rua'nın ölümünden hemen sonra Attila, Doğu Roma'nın üzerine yürüyüp savaşı kazanmış ve Margos antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmayla vergi iki katına çıkarılmıştır. Doğu Roma, antlaşmayı imzalasa da antlaşmanın şartlarına uymamıştır. Bunun üzerine Attila, 441 yılında tekrar Doğu Roma’nın üzerine yürümüştür. Trakya'ya kadar ilerlemiş ve vergi üç katına çıkarılmıştır. Doğu Roma, yine antlaşmaya aykırı hareket ederek Hunlara bağlı kavimleri isyana teşvik etmiştir. Ticaret kurallarını çiğneyerek tüccarlarını Hun topraklarına göndermiştir. Attila, bu kez Doğu Roma'nın üzerine iki koldan saldırıya geçmiştir. Bir koldan Yunanistan'dan girerek Tselya’ya kadar ilerlemiştir. Diğer koldan Sofya, Lüleburgaz, Flibe şehirlerini ele geçirmiştir. Bugünkü Büyük Çekmece yakınlarına kadar ulaşmıştır. Bu ilerleyişten sonra Doğu Roma tekrar barış istemiştir. Anatolyos antlaşması imzalanmış ve vergi üç katına çıkarılmıştır, savaş tazminatı ödetilmiş ve Tuna'nın güneyindeki bölge Doğu Roma askerlerinden arındırılmıştır. Attila, 451 yılında Batı Roma imparatorunun kızıyla evlenmiştir. Karısının çeyizi olarak Batı Roma topraklarının yarısını istemiştir. Bunun üzerine Batı Roma ve Hun İmparatorluğu büyük bir savaşa girmiştir. Attila ordularını, Batı Romanın asker deposu olarak görülen Galya’ya göndermiştir. Savaş daha sonuçlanmadan Batı Roma askerlerini geri çekip yenilgisini kabul etmiştir. Attila'nın amacı Doğu Roma'yı tamamen kendisine bağlamaktır. Kesin sonuç almak için 452 yılında bir sefer daha düzenlemiştir. Roma'nın artık karşı koyacak gücü yoktur. Attila, ordusuyla Alpleri aşarak Po ovasına inmiş ve İtalya'nın kuzey kentlerini ele geçirerek Roma önüne kadar ilerlemiştir. Papa II. Leo, Attila'nın huzuruna çıkarak Attila'nın Roma'ya zaten hakim olduğunu söyleyerek Hristiyanlığın merkezi olarak kabul edilen Roma’nın yıkılmamasını talep etmiştir. Bu dönemde bölgede Veba salgını sorunu vardır. Attila bu seferle Batı Roma'yı egemenliği altına almıştır. Bölgedeki Veba salgını nedeniyle daha fazla ilerlememiş ve vergiyi arttırarak geri dönmüştür. Attila, 453 yılında şüpheli bir şekilde öldürülmüştür. Bazı tarih kaynaklar Attila'nın karısı tarafından zehirlendiğini ifade ederken bazıları da hançerlenerek öldürüldüğünü belirtir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.turktarihim.com/Avrupa_Hun_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu.html |başlık=Hun İmparatorluğu |tarih=19 Temmuz 2020 |erişimtarihi=6 Şubat 2016 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160207054818/http://www.turktarihim.com/Avrupa_Hun_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu.html |arşivtarihi=7 Şubat 2016 |ölüurl=hayır }}</ref>

==== Göktürklerden sonra ====
[[Dosya:Tianshan tianchi.jpg|küçükresim|upright=0.91|[[Tanrı Dağları]]nda [[Bogda Dağı|Bogda Shan]] ve [[T'ien-ch'ih]] ([[Fukang (şehir)|Fukang]], [[Sanci Hui Özerk İli]], [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi]])]]
[[Dosya:Timur during attack on Balkh 1370.jpg|küçükresim|sağ|[[Timur]], Belh Kuşatması'nı komuta ediyor.]]
[[Dosya:1526-Suleiman the Magnificent and the Battle of Mohacs-Hunername-large.jpg|küçükresim|sol|[[I. Süleyman|Kanuni Sultan Süleyman]]'ı [[Mohaç Muharebesi (1526)|Mohaç Savaşı]]'nı komuta ederken betimleyen bir Türk minyatürü.]]
[[Dosya:Nadir Shah at the sack of Delhi - Battle scene with Nader Shah on horseback, possibly by Muhammad Ali ibn Abd al-Bayg ign Ali Quli Jabbadar, mid-18th century, Museum of Fine Arts, Boston.jpg|küçükresim|sağ|[[Nadir Şah]], [[Delhi]]'ye girerken.]]
Göktürk Kağanlığı'nu kuran [[Türkler|Türk]] halkının köken efsanesine 8. yüzyıla ait olan [[Orhun Yazıtları]]'nda ve daha sonraki birçok kaynakta yer verilmiştir. Buna göre [[Türkler|Türk]] halklarının anayurdu [[Altay dağları]] yakınında, [[Selenga Nehri|Selenga]] ve [[Orhun Nehri|Orhun]] ırmakları arasında bulunan [[Ötüken]] Ormanı idi. Bu yer [[Baykal Gölü]]'nin güney ucunun 250&nbsp;km kadar güneyinde olup, günümüzde [[Moğolistan]] sınırları içinde bulunmaktadır.

Dilsel verilerden hareket eden bazı araştırmacılar [[Türkler|Türk]] dillerinin nihai kökeninin daha kuzeyde, belki Baykal Gölü'nün kuzeyinde veya doğu [[Sibirya]]'da olabileceğini ileri sürmüşlerdir. (Türk dillerinde ılıman ve soğuk iklim ormanlarına ilişkin kelimeler bozkır kuşağına ilişkin kelimelerden daha eski ve daha zengindir.{{Kaynak belirt}})

Göktürk Kağanlığı'nın 8. yüzyılda yıkılmasından sonra [[Uygurlar]], bugünkü Moğolistan ve Batı Çin'i kapsayan güçlü bir imparatorluk kurdular. 10. yüzyılda Orta Asya'nın Batısında bir imparatorluk kuran [[Karahanlılar]], Müslümanlığı benimseyen ilk [[Türkler|Türk]] hanedanıydı. Yine 10. yüzyılda, Türk asıllı bir mamlûk olan [[Gazneli Mahmut]], Afganistan'ın [[Gazne]] kentinde bir imparatorluk kurarak [[Hindistan]]'ın büyük bir bölümüne egemen oldu.{{Kaynak belirt}}

[[Orta Doğu]]'nun İslam ülkelerinde Türk halkları 8. yüzyıldan itibaren profesyonel paralı asker olarak önemli bir yer edinmişlerdi. 9. yüzyıl sonunda [[Abbasi]] İmparatorluğu'nun zayıflamasıyla mamlûkler [[Mısır]], [[Bağdat]] ve İran'da bağımsız veya yarı bağımsız devletler kurdular.{{Kaynak belirt}}

1040 yılı dolayında, [[Oğuzlar|Oğuz]] boyuna mensup olan [[Selçuklu Hanedanı]] İran'ı ele geçirerek [[Büyük Selçuklular]]ı kurdular. 1071 yılında [[Selçuklu Hanedanı]] [[Bizans İmparatorluğu]]'nu ağır bir yenilgiye uğratarak, [[Anadolu]], [[Suriye]] ve [[Kafkaslar]]'da çok sayıda [[Anadolu Beylikleri]]nin ortaya çıkmasına zemin hazırladılar. Ancak [[Türkler|Türk]] halklarının kitle halinde Anadolu'ya yerleşmesi daha çok 13. yüzyılda, [[Moğol istilası]]ndan batıya kaçmalarıyla gerçekleşti.{{Kaynak belirt}}

13. yüzyıl sonunda Anadolu'da kurulan [[Türkler|Türk]] devletlerinden biri olan [[Osmanlı Devleti]], İslam dünyasının en güçlü imparatorluğu haline geldi. [[Balkan Yarımadası]]'nı fethetti; 16. yüzyılda bir yandan [[Viyana]]'ya dayandı ve diğer yandan [[Cezayir]]'i himaye altına aldı.
[[Dosya:Khanate of Sibir.png|küçükresim|Sibir Hanlığı]]
[[Sibir Hanlığı]], parçalanmaya başlamış olan Altın Ordu'dan daha kuzeye göç eden Tatar Türkleri tarafından 15. yüzyılın ikinci yarısında kurulmuş bir devletti. Turan Hanlığı olarak da bilinen<ref>John Smith, A System of Modern Geography: Or, the Natural and Political History of the Present State of the World vol.1 p.321.</ref><ref>Tooke, William, A View of the Russian empire during the reign of Catharine the Second volume II p.60</ref> Sibir Hanlığı, İslam'ı resmî din olarak kullanarak hüküm sürdüğü bölgedeki yerli Türklerin ve Ural halklarının da Müslümanlaşmasını sağlamıştı. Sibir Hanlığı, tarihten bu yana en kuzeydeki Müslüman devlettir ve 1598'de Rusya Çarlığı tarafından ortadan kaldırılmasına kadar varlığını sürdürmüştür.

[[Timurlu İmparatorluğu]], 14. yüzyılın ikinci yarısında Timur tarafından kurulan, Özbekistan merkezli bir Türk devletiydi. Timurlu İmparatorluğu, Timur döneminde en güçlü zamanlarını yaşarken etrafındaki Türk-İslam devletlerini kendi bünyesine katarak Müslüman Türkleri büyük ölçüde birleştirmiş oldu. Timur Orta Asya'da büyük bir rönesans yapmış, zaten bilim dünyasının merkezi olan Özbekistan'da bilimin daha da ilerlemesini sağlamış ve bilim adamlarını bu bölgede toplamıştı. Ayrıca Timur Türkçeyi yüksek bir kültür dili haline getirerek dönemin en saygın dili haline gelmesini sağlamıştı.

[[Safevi Devleti]], [[Azeri Türkleri|Azeri Türkü]] kökenliydi.<ref name="sonn">Tamara Sonn. ''A Brief History of Islam'', Blackwell Publishing, 2004, p. 83, ISBN 1-4051-0900-9</ref><ref name="csatoetal">É. Á. Csató, B. Isaksson, C Jahani. ''Linguistic Convergence and Areal Diffusion: Case Studies from Iranian, Semitic and Turkic'', Routledge, 2004, p. 228, ISBN 0-415-30804-6.</ref><ref name="fryeiranica">[http://www.iranicaonline.org/articles/iran-v1-peoples-survey "Peoples of Iran"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20190517075943/http://www.iranicaonline.org/articles/iran-v1-peoples-survey |tarih=17 Mayıs 2019 }} ''Encyclopædia Iranica''. RN Frye.</ref> Safeviler Türkçe konuşuyordu<ref name="savory07">{{Kitap kaynağı
| soyadı = Savory
| ad = Roger
| yazarbağı = 
| eşyazarlar = 
| yıl = 2007
| başlık = Iran Under the Safavids
| yayıncı = Cambridge University Press
| isbn = 978-0-521-04251-2
| url = https://books.google.com/books?id=v4Yr4foWFFgC&pg=PA213
| sayfa = 213
| alıntı = ''qizilbash normally spoke Azari brand of Turkish at court''
| dil = İngilizce
|erişimtarihi= 29 Temmuz 2016
| arşivurl = https://web.archive.org/web/20160426010056/https://books.google.com/books?id=v4Yr4foWFFgC&pg=PA213
| arşivtarihi = 26 Nisan 2016
| ölüurl = hayır
}}</ref><ref>E. Yarshater, "Iran", . ''Encyclopædia Iranica''. "for all practical purposes they were Turkish-speaking and Turkic."</ref> ve şahlar kendi anadilleri Türkçeyi kullanarak şiirler yazıyordu. Safeviler tüm İran ve çevresini yaklaşık iki yüzyıl boyunca egemenliği altında tuttu<ref>Helen Chapin Metz.  ''Iran, a Country study''.  1989. University of Michigan, p. 313.</ref><ref>Emory C. Bogle. ''Islam: Origin and Belief''. [[University of Texas Press]]. 1989, p. 145.</ref><ref>Stanford Jay Shaw. History of the Ottoman Empire. Cambridge University Press. 1977, p. 77.</ref><ref>Andrew J. Newman, Safavid Iran: ''Rebirth of a Persian Empire'', IB Tauris (March 30, 2006).</ref> ve hüküm süresi boyunca [[Onikicilik|Onikici]] [[Şii İslam]]'ı yaşattı.<ref name="savoryeiref">RM Savory, ''Safavids'', ''[[Encyclopedia of Islam]]'', 2nd ed.</ref> Safevilerin, Onikici Şii İslam'ı resmî din olarak kullanan ilk devlet olması, İslam tarihinin en önemli dönüm noktalarından biri oldu.

[[Babür İmparatorluğu]], Hindistan'ı yöneten Türk devletlerinden biriydi. En güçlü dönemlerini yaşadığı 16. yüzyılın ilk yarısından 18. yüzyılın ilk yarısına kadar olan dönem arasında sınırları Özbekistan, Hindistan, Afganistan, Pakistan, Bangladeş ve dolay bölgeleri kapsıyordu. Babür Hanedanlığı, Çağatay Türklerinin önderi [[Babür]] tarafından kurulmuştu. Babür Şah'ın soyu Timur'a dayanıyordu, Babür Şah'ın annesinin soyu ise Cengiz Han'a dayanıyordu.<ref name="Mughal Dynasty">[[Encyclopædia Britannica]] Article:[http://www.britannica.com/eb/article-9054153/Mughal-Dynasty Mughal Dynasty] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080726045321/http://www.britannica.com/eb/article-9054153/Mughal-Dynasty |tarih=26 Temmuz 2008 }}</ref><ref>[[Encyclopædia Britannica]] Article:[http://www.britannica.com/eb/article-9011614/Babur Babur] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080403222940/http://www.britannica.com/eb/article-9011614/Babur |tarih=3 Nisan 2008 }}</ref> Babür İmparatorluğu, sınırları içerisinde Müslümanları ve Hinduları birleştirmiş<ref name="Mughal Dynasty"/><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.pbs.org/treasuresoftheworld/taj_mahal/tlevel_1/t1_mughal.html | başlık = the Mughal dynasty | yayıncı =  | erişimtarihi = 18 Mart 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160129224940/http://www.pbs.org/treasuresoftheworld/taj_mahal/tlevel_1/t1_mughal.html | arşivtarihi = 29 Ocak 2016 | ölüurl = hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.kamat.com/kalranga/mogul/ | başlık = Kamat's Potpourri | yayıncı =  | erişimtarihi = 18 Mart 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160816130658/http://www.kamat.com/kalranga/mogul/ | arşivtarihi = 16 Ağustos 2016 | ölüurl = evet }}</ref><ref>Babur: Encyclopædia Britannica [http://www.britannica.com/eb/article-9011614/Babur Article] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080403222940/http://www.britannica.com/eb/article-9011614/Babur |tarih=3 Nisan 2008 }}</ref> ama [[şeriat]] yönetiminden vazgeçmemişti.

[[Afşar Hanedanı|Afşar İmparatorluğu]], adını Oğuz Türklerinin [[Afşar boyu|Afşar]] boyundan alıyordu. Safevi komutanı olan Nadir Şah, 1736'da son Safevi hükümdarını devirerek imparatorluğunu kurdu ve hükümdarlığını ilan etti. Nadir Şah, Afşar boyunun Kırklu oymağına mensuptu.<ref>''Cambridge History of Iran'' Volume 7, pp.2–4</ref>

== Demografi ve antropoloji ==
Türk halkları günümüzde [[Doğu Sibirya]]'dan [[Orta Asya]]'ya, [[Anadolu]]'dan, [[Balkanlar]]'a kadar geniş yayılım göstermektedir. Türk halklarının yoğun olarak yaşadığı başlıca ülkeler [[Kazakistan]], [[Kırgızistan]], [[Özbekistan]], [[Türkmenistan]], [[Türkiye]], [[Azerbaycan]] ve [[İran]]'dır. [[Irak]], Çin ([[Doğu Türkistan]]), [[Rusya]], [[Balkanlar]] ve diğer çeşitli Avrupa ülkelerinde de [[Özerk cumhuriyet|muhtar cumhuriyet]] vatandaşı veya azınlık konumunda bulunan Türk kökenli halklar yaşamaktadır.

Bugün nüfusları yaklaşık 150-200 milyonu bulan<ref>Brigitte Moser, Michael Wilhelm Weithmann, Landeskunde Türkei: Geschichte, Gesellschaft und Kultur, Buske Publishing, 2008, p.173</ref> Türk halkları, etnik olarak yayılım sahaları içerisinde Doğu'ya gittikçe "mongoloid" (sarı), Batıya gittikçe de "europid" (beyaz) ırk özellikleri göstermektedir.<ref>Golden, "Türk halkları tarihine giriş."</ref> Türk halkları tarihte sıklıkla "sarı" (mongoloid) ırkın bir alt kolu olan ve "beyaz" (europid) ırkla karışmış ırkı tanımlamak için kullanılan<ref>{{Web kaynağı |url=http://books.google.com/books?id=01LfoBC6jZkC&pg=PA32&dq=turanid+race&lr=&hl=bg#v=onepage&q=turanid%20race&f=false |başlık=Racial and cultural minorities: an analysis of prejudice and discrimination, Environment, development, and public policy, George Eaton Simpson, John Milton Yinger,  Springer, 1985, ISBN 0-306-41777-4, p.32. |erişimtarihi=20 Haziran 2014 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170208104007/https://books.google.com/books?id=01LfoBC6jZkC&pg=PA32&dq=turanid+race&lr=&hl=bg#v=onepage&q=turanid%20race&f=false |arşivtarihi=8 Şubat 2017 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>''American anthropologist'', American Anthropological Association, Anthropological Society of Washington (Washington, D.C,), 1984 v. 86, nos. 3-4, p. 741.</ref> "Turanid" terimi ile anılmışlardır.<ref name="Eickstedt, Maksim">Eickstedt, ''[http://books.google.de/books?id=ykgRAQAAMAAJ Rassenkunde und Rassengeschichte der Menschheit] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140413145846/http://books.google.de/books?id=ykgRAQAAMAAJ |tarih=13 Nisan 2014 }}'', 1934, pp. 169-174. In:  Maksim Grigorʹevich Levin, ''[http://books.google.de/books?&id=vSvVAAAAMAAJ Ethnic origins of the peoples of northeastern Asia] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140413145932/http://books.google.de/books?&id=vSvVAAAAMAAJ |tarih=13 Nisan 2014 }}'', Arctic Institute of North America by University of Toronto Press, 1963, [http://books.google.de/books?&id=vSvVAAAAMAAJ&focus=searchwithinvolume&q=Turanid p.31] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140413145746/http://books.google.de/books?&id=vSvVAAAAMAAJ&focus=searchwithinvolume&q=Turanid |tarih=13 Nisan 2014 }}.</ref>

Lee & Kuang (2017) tarafından analiz edilen tarihsel tanımlamalar ve genetik veriler, en eski Türkler'in farklı fenotiplere sahip olduğunu ancak çoğunlukla Avrupa halkına ve Orta Doğu halkına benzediğini göstermiştir. Çin tarihleri, en eski Türkleri "karışık barbarlar" olarak tanımladı ve sık sık "derin gözlere, yüksek köprülü buruna ve ağır yüz kıllarına" sahipti. Bazı Türkler de Çinliler tarafından Wusun'a benzeyen sarı veya kızıl saçlı ve mavi gözlü olarak tanımlanmıştır. Bununla birlikte, diğer Türk boyları, Çinlilerden farklı olmayan, tipik Doğu Asya özelliklerine sahip olarak tanımlanmıştır.<ref name=":23">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.03.25.008078v1|başlık=A dynamic 6,000-year genetic history of Eurasia’s Eastern Steppe|erişimtarihi=18 Temmuz 2020|arşivtarihi=3 Kasım 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20201103132924/https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.03.25.008078v1|tarih=26 Mart 2020|ölüurl=hayır|dil=İngilizce|sayfalar=2020.03.25.008078|çalışma=bioRxiv}}</ref><ref name="Kuang_Lee_197">{{harvnb|Lee|Kuang|2017}}</ref> [[Ming Hanedanı|Ming hanedanlığından]] Çin tarihleri, Kıpçakları sarı/kızıl saçlı ve mavi/yeşil gözlü olarak tanımladı. Tüylü ve büyük burunlu olarak tanımlandılar. Ming hanedanlığı döneminde, Kıpçakların Han Çinlileriyle evlenmeleri istenmedi, çünkü fiziksel görünümleri itici ve garip olarak kabul edildi.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=8BY-EAAAQBAJ&pg=PT200|başlık=Routledge Handbook of Race and Ethnicity in Asia|erişimtarihi=22 Haziran 2022|arşivtarihi=3 Haziran 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220603174256/https://books.google.com/books?id=8BY-EAAAQBAJ&pg=PT200|tarih=30 Eylül 2021|ölüurl=hayır|dil=İngilizce|yayıncı=Routledge|ad=Michael|soyadı=Weiner|isbn=978-1-351-24668-2}}</ref>

Eski Türkler büyük olasılıkla Güney Sibirya'dan geliyorlardı. Önerilen vatan, batı Orta Asya'dan batı Moğolistan'a kadar uzanmaktadır. Proto-Türkler Orta Asya halkıydı ve Doğu Asyalılar ile Sibirya halkı ile yakın akrabaydı.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name="nature.com" /> Proto-Türkler'de Doğu Asyalı fenotipleri vardı.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=s9EmAQAAMAAJ&q=One+of+the+issues+that+most+occupied+the+travelers+was+the+physiognomy+of+the+Turks.+Both+mentally+and+physically,+Turks+appeared+to+the+Arab+authors+as+very+different+from+themselves|başlık=Mongols, Turks, and Others: Eurasian Nomads and the Sedentary World|tarih=2005|dil=İngilizce|yayıncı=Brill|soyadı=BRILL|isbn=978-90-04-14096-7|erişimtarihi=8 Kasım 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210430054446/https://books.google.com/books?id=s9EmAQAAMAAJ&q=One+of+the+issues+that+most+occupied+the+travelers+was+the+physiognomy+of+the+Turks.+Both+mentally+and+physically,+Turks+appeared+to+the+Arab+authors+as+very+different+from+themselves|arşivtarihi=30 Nisan 2021|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=uQ7k2vQlYxEC&pg=PA69|başlık=Al-Hind: The Slavic Kings and the Islamic conquest, 11th-13th centuries|tarih=2002|dil=İngilizce|yayıncı=BRILL|ad=André|soyadı=Wink|isbn=978-0-391-04174-5|erişimtarihi=8 Kasım 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20201004052055/https://books.google.com/books?id=uQ7k2vQlYxEC&pg=PA69|arşivtarihi=4 Ekim 2020|ölüurl=hayır}}</ref> Orta Çağ Müslüman yazarları, Tibetlilerle Türklerin birbirine benzediğini ve çoğu zaman Türkler ile Tibetliler arasındaki farkı anlayamadıklarını belirtmişlerdir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.academia.edu/8860030/Babayarov_G_The_Imperial_Titles_on_the_Coins_of_the_Western_Turkic_Qaghanate_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%B9_%D0%9E%D1%81%D0%B8%D1%91_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%85%D0%B8_%D0%B7%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%B9_%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D0%B0_%D0%8E%D0%B7%D0%A0_%D0%A4%D0%90_%D0%A2%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%85_%D0%B8%D0%BD_%D1%82%D0%B8_%D0%A2_%D0%AF%D0%BD%D0%B3%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%88%D1%80_2013_P_330_348|başlık=Babayarov G. The Imperial Titles on the Coins of the Western Turkic Qaghanate // Марказий Осиё тарихи замонавий медиевистика талқинида: ЎзР ФА Тарих ин-ти. Т.: Янги нашр, 2013. P. 330-348.|dil=İngilizce|ad=Gaybullah|soyadı=Babayar|ad2=Dr Gulchekhra|ad3=Zuhrahon|soyadı2=Sultonova|soyadı3=Rahimova|erişimtarihi=8 Kasım 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20211109015636/https://www.academia.edu/8860030/Babayarov_G_The_Imperial_Titles_on_the_Coins_of_the_Western_Turkic_Qaghanate_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%B9_%D0%9E%D1%81%D0%B8%D1%91_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%85%D0%B8_%D0%B7%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%B9_%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D0%B0_%D0%8E%D0%B7%D0%A0_%D0%A4%D0%90_%D0%A2%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%85_%D0%B8%D0%BD_%D1%82%D0%B8_%D0%A2_%D0%AF%D0%BD%D0%B3%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%88%D1%80_2013_P_330_348|arşivtarihi=9 Kasım 2021|ölüurl=hayır}}</ref>

Göktürk ve [[Hiung-nu]] örnekleri de dahil olmak üzere eski Avrasya örneklerinin ilk genetik analizi (Jeong vd. 2020), Türklerin çoğunun ağırlıklı olarak "Doğu-Avrasyalı" (Doğu Asyalılar, Güneydoğu Asyalılar ve Sibiryalılar) olduğunu göstermiştir. Proto-Türklerin Türkmenistan'daki [[Sayan Dağları]] kaynaklandığı ve daha sonra [[Altay Dağları]]'na göç ettikleri öne sürülmektedir.<ref name="cambridge.org"/><ref name=":2" />

=== Bilimsel görüşler === 
{{başlık genişlet}}
Türk halklarının dilleri, kültürleri ve tarihi ile meşgul olan bilim dalının adı [[Türkoloji]]'dir. Bu anlamda görüş bildiren 
[[Fransızlar|Fransız]] tarihçi ve Türkolog [[Jean-Paul Roux]] [[Türkler]]le ilgili olarak:

::''"Türkler dışarıdan evlenme eğiliminde oldukları ve eşlerini Türk olmayanlar arasından seçtikleri, rastladıkları her kavimle kaynaştıkları, dilleri çok büyük bir çekim gücüne sahip olduğu ve pek çok topluluk da bu dili ve kültürü benimsediği için Türklerle ilgili karakteristik denilebilecek (..) herhangi bir özellik saptama olanağı kalmamıştır. (...)<ref name="Roux">Jean Paul Roux, çev.: Aykut Kazancıgil, Lale Arslan-Özcan, ''Türklerin Tarihi: Pasifik'ten Akdeniz'e 2000 Yıl'', Kabalcı Yayınevi, Şubat 2007, ISBN 9759970910, Sayfa 29</ref>  Çünkü dünyada en çok yayılan ve gittikleri bölgelerdeki yerli halklarla en çok karışan millet Türkler'dir. Türklerle ilgili olarak kabul edilebilecek tek tanım dilbilimsel olandır. Türk; Türk diliyle konuşandır;''"  tarifinden sonra, "''İnsanlık tarihinde baştan beri var olan bu millet;kendine özgü yasaları, ayırt edici özellikleri olan canlı bir organizma, çok çeşitli ögelerden oluşmuş; ancak matematiksel bir bütün oluşturmuş ve kesin ve net tanımla Türk adını almış, aynı kültürden olan,aynı dili konuşan insan topluluğudur;'' ifadesini kullanmıştır.<ref name="Roux"/>

== Çağdaş cumhuriyetler ==
{| class="wikitable"
|- bgcolor="#ececec"
| '''Bayrak''' || '''Devlet''' || '''Tarih''' || '''Notlar''' 
|-
| [[Dosya:Flag of Turkey.svg|50px]] || [[Türkiye]] || 1923-.... ||
|-
| [[Dosya:Flag of the Turkish Republic of Northern Cyprus.svg|50px]] || [[Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti]]  || 1983-.... || 
|-
| [[Dosya:Flag of Azerbaijan.svg|50px]]  || [[Azerbaycan]]  || 1991-.... ||  
|-
| [[Dosya:Flag of Kazakhstan.svg|50px]] || [[Kazakistan]] || 1991-.... ||[[Dosya:Proposed flag of Meskhetian Turks.svg|30x30pik]]  Asıl yerleşim yeri Gürcistan olan ve başta Kazakistan olmak üzere Orta Asya ve Türkiye'ye yayılmış olan [[Ahıska Türkleri]]nin kullandıkları gayriresmî bayrağı.
|-
| [[Dosya:Flag of Kyrgyzstan.svg|50px]] || [[Kırgızistan]] || 1991-.... || 
|-
| [[Dosya:Flag of Uzbekistan.svg|50px]] || [[Özbekistan]]  || 1991-.... ||  
*
|- 
| [[Dosya:Flag of Turkmenistan.svg|50px]] || [[Türkmenistan]] || 1991-.... || 
|-
|}

== Çağdaş özerk cumhuriyetler ve bölgeler ==
=== Özerk cumhuriyetler ===
{| class="wikitable"
|- bgcolor="#ececec"
| '''Bayrak''' || '''Devlet''' || '''Tarih''' || '''Notlar''' 
|-
| [[Dosya:Flag of Altai Republic.svg|50px]]  || [[Altay Cumhuriyeti|Altay]] || 1991-.... ||Rusya Federasyonunda bir Cumhuriyettir.
|-
| [[Dosya:Flag_of_Kabardino-Balkaria.svg|50px]] || [[Kabardino-Balkarya|Balkar]] || 1991-.... ||Rusya Federasyonunda bir Cumhuriyettir.
|-
|-
| [[Dosya:Flag of Bashkortostan.svg|50px]] || [[Başkurtistan]] || 1991-.... || Rusya Federasyonunda bir Cumhuriyettir.
|-
| [[Dosya:Flag of Chuvashia.svg|50px]] || [[Çuvaşistan]] || 1991-.... ||Rusya Federasyonunda bir Cumhuriyettir.
|-
| [[Dosya:Flag of Dagestan.svg|50px]] || [[Dağıstan]] || 1991-.... || Halkın yaklaşık %25'ini Türki halklar olan Kumuklar, Azeriler ve Nogaylar teşkil eder. [[Kafkasya Avarları]]'nın kökeni tartışmalıdır.
* Dağıstanda Nogayların kullandıkları gayriresmî bayrağı.
*[[Dosya:Flag of Kumyks.svg|30px]] Dağıstanda Kumıkların kullandıkları gayriresmî bayrağı.
|-
| [[Dosya:Flag of Crimea.svg|50px]] || [[Kırım Özerk Cumhuriyeti]] || 1991-.... ||Resmiyette {{bayraksimge|Ukrayna}} [[Ukrayna]]'ya bağlıdır. 2014-2021'de {{bayraksimge|rusya}} [[Rusya]] tarafından ilhak edilmiştir<ref>{{Web kaynağı|url=https://edition.cnn.com/2014/03/31/politics/crimea-explainer/|başlık=Is Crimea gone? Annexation no longer the focus of Ukraine crisis|erişimtarihi=|arşivtarihi=4 Nisan 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140404000323/https://edition.cnn.com/2014/03/31/politics/crimea-explainer/|tarih=|ölüurl=hayır|dil=İngilizce|çalışma=|yayıncı=}}</ref> ve [[Dosya:Flag of Crimea.svg|23px]] [[Kırım Cumhuriyeti]] adını almıştır. 
|-
| [[Dosya:Flag of Khakassia.svg|50px]]  || [[Hakasya]] || 1991-.... ||Rusya Federasyonunda bir Cumhuriyettir.
|-
| [[Dosya:Flag of Karachay-Cherkessia.svg|50px]] || [[Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti|Karaçay]] || 1991-.... ||Rusya Federasyonunda bir Cumhuriyettir.
|-
| [[Dosya:Flag of Karakalpakstan.svg|50px]] || [[Karakalpakistan]] || 1991-.... || Özbekistan'da özerk bir Cumhuriyettir.
|-
| [[Dosya:Flag of Azerbaijan.svg|50px]] || [[Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti]]|| 1991-.... || Azerbaycan'da özerk bir Cumhuriyettir.
|-
| [[Dosya:Flag of Tatarstan.svg|50px]] || [[Tataristan]] || 1991-.... || Rusya Federasyonunda bir Cumhuriyettir.
|-
| [[Dosya:Flag of Tuva.svg|50px]] || [[Tıva Cumhuriyeti|Tıva]] || 1991-.... ||Rusya Federasyonunda bir Cumhuriyettir.
|-
| [[Dosya:Flag of Sakha.svg|50px]] || [[Yakutistan]] || 1991-.... ||Rusya Federasyonunda bir Cumhuriyettir.
|}

===Özerk bölgeler===

{| class="wikitable"
|- bgcolor="#ececec"
| Bayrak
|| '''Devlet''' || '''Tarih''' || '''Notlar''' 
|-
| [[Dosya:Flag of Gagauzia.svg|50px]] || [[Gagavuzya]] || 1991-.... ||
* [[Moldova]]'ya bağlı bir özerk bölgedir
*
|-
| [[Dosya:Flag of the People's Republic of China.svg|50px]] || [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi]] || 1955-.... ||
*[[Dosya:Flag of Xinjiang Uyghur (East Turkestan).svg|30px]] [[Doğu Türkistan]]'ın gayriresmî bayrağı [[Gökbayrak]]'tır.
* [[Çin]]'e bağlı özerk bölgedir
* Bölgedeki [[Türk Halkları|Türkler]] arasında [[İslam]] dini yaygındır.
|-
|[[Dosya:Flag of the People's Republic of China.svg|50px]]
|[[Şunhua Salar Özerk İlçesi]]
| ?
|Çin'in [[Çinghay]] Eyaletinde özerk bölge
|-
|[[Dosya:Flag of the People's Republic of China.svg|50px]]
|[[Jishishan Bao'an Dongxiang ve Salar Özerk İlçesi]]
| ?
|Çin'in [[Kansu]] Eyaletinde özerk bölge
|-
|[[Dosya:Flag of the People's Republic of China.svg|50px]]
|[[Sunan Yugur Özerk İlçesi]]
|1954-...
|Çin'in Kansu Eyaleti, [[Zhangye]] Şehrine bağlı özerk bir ilçedir
|-
|[[Dosya:Flag of the People's Republic of China.svg|50px]]
|[[Aksay Kazak Özerk İlçesi]]
|1954-...
|Çin'in Kansu eyaleti, [[Jiuquan]] şehrine bağlı özerk bir ilçe
|}

== Dinler ==
{{ana|Tengricilik|Türk mitolojisi|Türklerin İslam'a geçişi}}
Türk halklarının büyük çoğunluğu 10. yüzyıldan itibaren İslam dinini kabul etmiştir. Ancak Gagavuzlar ve Çuvaşlar gibi Hristiyanlığın Ortodoks koluna mensup olan, Kırımçaklar ve Karaylar gibi Yahudilik dinine mensup olan, Tıvalar gibi Budizm dinine mensup olan ve Altaylar ve Yakutlar gibi geleneksel Gök-Tanrı veya Şamanizm inancını sürdüren Türk toplulukları da vardır.

'''Erken Türk mitolojisi ve Tengrizm'''

İslam öncesi Türk mitolojisinde Şamanizm, [[Animizm]] ve Tengrizm hakimdi. Türk animistik gelenekleri daha çok ata ibadeti, çok tanrılı-animizm ve şamanizm üzerine yoğunlaşmıştır. Daha sonra bu animistik gelenek daha örgütlü Tengrizmi oluşturacaktı.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.ancient-origins.net/myths-legends-asia/ancient-practice-tengriism-shamanism-and-ancient-worship-sky-gods-002387 | başlık = The Ancient Practice of Tengriism, Shamanism and Ancient Worship of the Sky Gods | erişimtarihi = 26 Ağustos 2021 | dil = İngilizce | çalışma = www.ancient-origins.net | soyadı = mrreese | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141213120152/https://www.ancient-origins.net/myths-legends-asia/ancient-practice-tengriism-shamanism-and-ancient-worship-sky-gods-002387 | arşivtarihi = 13 Aralık 2014}}</ref> Baş Tanrı, 763'te [[Uygur Kağanlığı|Uygur İmparatorluğu]]'nun resmi dini olarak [[Maniheizm]] ortaya çıkana kadar erken Türk toplumunun üst sınıfları tarafından ibadet edilen bir gök tanrısı olan [[Tengri]] idi.

Kurt, onuru sembolize eder ve aynı zamanda çoğu Türk halkının annesi olarak kabul edilir. [[Asena]] (Aşina Tuwu), [[Göktürk Kağanlığı|Göktürklerin]] ilk Hanı olan [[İl Kağan|Tümen İl-Kağan]]'ın kurt annesidir. Kartal veya Şahin gibi at ve yırtıcı kuşlar da Türk mitolojisinin ana figürleridir.
===Dini dönüşümler===
'''Budizm'''

[[Tengri Bögü|Tengri Bögü Han]], 763 yılında artık soyu tükenmiş olan Maniheizmi Uygur Kağanlığı'nın devlet dini haline getirmiştir ve [[Karluklar]] arasında da popüler hale gelmiştir. Yavaş yavaş [[Mahayana|Mahayana Budizmine]] geçiş yapmışlardır.

[[Tibet Budizmi]] veya [[Vajrayana]], [[Maniheizm]]'den sonra ana dindi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.xjass.com/mzwh/content/2008-09/08/content_29600.htm | başlık = 元明时期的新疆藏传佛教 - 新疆哲学社会科学网 | erişimtarihi = 26 Ağustos 2021 | tarih = 4 Mart 2016 | çalışma = web.archive.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200223141051/https://web.archive.org/web/20160304092501/http://www.xjass.com/mzwh/content/2008-09/08/content_29600.htm | arşivtarihi = 23 Şubat 2020 | ölüurl =  }}</ref> [[Gotama Buda]],<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.xjass.com/ls/content/2009-11/15/content_117347.htm | başlık = 回鹘文《陶师本生》及其特点 - 新疆哲学社会科学 | erişimtarihi = 26 Ağustos 2021 | tarih = 6 Mayıs 2013 | çalışma = web.archive.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20191026014146/https://web.archive.org/web/20130506102536/http://www.xjass.com/ls/content/2009-11/15/content_117347.htm | arşivtarihi = 26 Ekim 2019 | ölüurl =  }}</ref> [[Guan Yin]] ve [[Maitreya]]'ya<ref>{{Web kaynağı | url = http://ccbs.ntu.edu.tw/FULLTEXT/JR-BJ001/93572.htm | başlık = 回鶻彌勒信仰考 | erişimtarihi = 26 Ağustos 2021 | çalışma = ccbs.ntu.edu.tw | arşivurl = https://web.archive.org/web/20020911155006/http://ccbs.ntu.edu.tw/FULLTEXT/JR-BJ001/93572.htm | arşivtarihi = 11 Eylül 2002}}</ref> tapıyorlardı. [[Güney Asya|Hint yarımadası]] ve [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi|Batı Sincan]]'daki Türk Müslüman Fethi, [[Kuzey Hindistan]] ve [[Orta Asya]]'daki diğer dinlerin hızla ve neredeyse tamamen ortadan kalkmasıyla ilişkilendirildi. Batı [[Çin]]'in [[Yugurlar|Sarı Uygurları]] "Sarı Yuğurlar" ve [[Rusya]]'nın [[Tıvalar]]ı geriye kalan tek Budist Türk halklarıdır.

'''Hristiyanlık'''

Başlıca [[Hristiyanlık|Hristiyan]]-Türk halkları [[Çuvaşistan]] [[Çuvaşlar]]ı ve [[Moldova]]'nın [[Gagavuzlar]]ıdır. Rusya Çuvaşlarının geleneksel dini, birçok eski Türk kavramını içermekle birlikte, [[Zerdüştçülük|Zerdüştlük]], [[Hazar Yahudiliği]] ve [[İslam]] ile de bazı unsurları paylaşmaktadır. Çuvaşlar, çoğunlukla 19. yüzyılın ikinci yarısında [[Doğu Ortodoks Kilisesi|Doğu Ortodoks]] Hristiyanlığına geçiş yaptılar. Sonuç olarak, festivaller ve ayinler Ortodoks bayramlarıyla çakışacak şekilde yapıldı ve Hristiyan ayinleri geleneksel törenlerin yerini aldı. Çuvaşların bir azınlığı hala geleneksel inançlarını devam ettirmektedir. Doğu Kilisesi, [[Naymanlar]] gibi Türkler arasında popülerdi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://dsr.nii.ac.jp/narratives/discovery/09/index.html.zh | başlık = 景教艺术在西域之发现 {{!}} 西域文明的发现 | erişimtarihi = 26 Ağustos 2021 | çalışma = dsr.nii.ac.jp | arşivurl = https://web.archive.org/web/20110927050441/http://dsr.nii.ac.jp/narratives/discovery/09/index.html.zh | arşivtarihi = 27 Eylül 2011}}</ref> Hatta Gaochang'da yeniden canlandı ve [[Yuan Hanedanı]] döneminde [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi|Sincan]]'da genişledi. Hanedanlığın çöküşünden sonra ortadan kayboldu.

'''İslam'''

İslamiyet’i kabul etmeden önce [[politeizm]] temeline dayanan [[Tengricilik]] dinine tabi olan bu Asya topluluğu, önce yönetici kesiminin, daha sonra da halk tabakasının Müslümanlığı kabul etmesiyle [[İslam]]'ı inanç dünyalarının merkezine yerleştirmişlerdir.

Bunun dışında Orta Asya’da [[Şamanizm|Şamanist]] geleneğin bazı yönlerini İslam ve Hristiyanlıkla bir biçimde bağdaştırarak sürdüren toplumlar olduğu gibi, bir inanç sistemi olarak Kamlık (Türk-Moğol Şamanizm’i) dışında başka bir din kabul etmeyen topluluklar da -sayıları çok az da olsa- günümüzde dahi mevcuttur. Bu toplumların bugünkü uygulamaları bile geçmiş çağlardaki inançları hakkında pek çok kıymetli bilgiler içerir. Bunun dışında geçmiş dönem inançlarına ait pek çok uygulama ve anlayışın örtülü bir biçimde günümüzde varlığını sürdürdüğü de görülmektedir. Ancak istisnalar (mesela Gagavuzlarda Hristiyanlık, Karaylarda Musevilik, Moğollarda Budizm, kimi Sibirya ve Altay boylarında Kamlık) dışında İslam Dini tüm Türk Dünyasının ortak paydalarından ve değerlerinden birisidir. Türklerin devlet kurarak yayılmış oldukları alanların tamamında nüfusun en az yüzde 90’ı İslamiyet’i benimsemiş durumdadır.{{Kaynak belirt}}

== Etnik grup listesi==

{| class="wikitable sortable"
!İsim
!Nüfus
!Ülke
!Din
|-
|[[Türkler]]
| align="center" |82,000,000
|{{TUR}}<br>{{TRNC}}<br>{{EU}}
| align="center" |[[Sünni islam]], [[Alevilik]]
|-
|[[Azeriler]]
| align="center" |31,300,000
|{{AZE}}<br>{{bayrakülke|Dağıstan}} ([[Rusya|Rusya federasyonu]])
{{IRI}}
| align="center" |[[Şii İslam|Şii islam]], [[Sünni islam]]
|-
|[[Özbekler]]
| align="center" |30,700,000
|{{UZB}}
| align="center" |[[Sünni islam]]
|-
|[[Kazaklar]]
| align="center" |15,193,000
|{{KAZ}}<br>{{bayraksimge|Moğolistan}} [[Bayan Ölgii (il)]]<br>{{bayraksimge|Çin}} [[Barköl Kazak Özerk İlçesi]], [[Mori Kazak Özerk İlçesi]]
| align="center" |[[Sünni islam]]
|-
|[[Uygurlar]]
| align="center" |11,900,000
|{{bayraksimge|Çin}} [[Sincan Uygur özerk bölgesi]]
| align="center" |[[Sünni islam]]
|-
|[[Türkmenler]]
| align="center" |8,000,000
|{{TKM}} {{IRN}}{{bayrakülke|Afganistan}}
| align="center" |[[Sünni islam]]
|-
|[[Tatarlar]]
| align="center" |6,200,000
|{{bayrakülke|Tataristan}} (Rusya federasyonu)
| align="center" |[[Sünni islam]], [[Ortodoks Hristiyanlık]]
|-
|[[Kırgızlar]]
| align="center" |6,000,000
|{{KGZ}}<br>{{bayraksimge|Çin}} [[Kızılsu (il)]]
| align="center" |[[Sünni islam]]
|-
|[[Başkurtlar]]
| align="center" |1,700,000
|{{bayrakülke|Başkurdistan}} (Rusya federasyonu)
| align="center" |[[Sünni islam]]
|-
|[[Çuvaşlar]]
| align="center" |1,500,000
|{{bayrakülke|Çuvaşistan}} (Rusya federasyonu)
| align="center" |[[Ortodoks Hristiyanlık]]
|-
|[[Kaşkaylar]]
| align="center" |1,000,000
|{{IRN}}
| align="center" |[[Şii İslam]]
|-
|[[Horasan Türkleri]]
| align="center" |1,000,000
|{{IRN}}
| align="center" |[[Şii İslam]]
|-
|[[Karakalpaklar]]
| align="center" |796,000
|{{bayrakülke|Karakalpakistan}} (Özbekistan)
| align="center" |[[Sünni islam]]
|-
|[[Kırım Tatarları]]
| align="center" |600,000
|{{bayrakülke|Kırım}}
| align="center" |[[Sünni islam]]
|-
|[[Kumuklar]]
| align="center" |520,000
|{{bayrakülke|Dağıstan}} (Rusya federasyonu)
| align="center" |[[Sünni islam]]
|-
|[[Yakutlar]]
| align="center" |482,000
|{{bayrakülke|Yakutistan}} (Rusya federasyonu)
| align="center" |[[Ortodoks Hristiyanlık]], [[Tengrizm]]
|-
|[[Karaçaylar]]
| align="center" |346,000
|{{bayrakülke|Karaçay-Çerkesya}} (Rusya federasyonu)
| align="center" |[[Sünni islam]]
|-
|[[Tıvalar]]
| align="center" |337,271
|{{bayrakülke|Tuva}} (Rusya federasyonu)
| align="center" |[[Tibet Budizmi]], [[Tengrizm]]
|-
|[[Gagavuzlar]]
| align="center" |150,000
|{{bayrakülke|Gagavuzya}} (Moldova)
| align="center" |[[Ortodoks Hristiyanlık]]
|-
|[[Balkarlar]]
|112,000
|{{bayrakülke|Kabardino-Balkarya}} (Rusya federasyonu)
|[[Sünni islam]]
|-
|[[Salarlar]]
| align="center" |104,000
|{{bayraksimge|Çin
}} [[Şunhua Salar Özerk İlçesi]], [[Jishishan Bao'an Dongxiang ve Salar Özerk İlçesi]]
| align="center" |[[Tibet Budizmi]], [[Sünni islam]]
|-
|[[Nogaylar]]
| align="center" |100,000
|{{bayrakülke|Dağıstan}}
| align="center" |[[Sünni islam]]
|-
|[[Hakaslar]]
| align="center" |75,000
|{{bayrakülke|Hakasya}} (Rusya federasyonu)
| align="center" |[[Ortodoks Hristiyanlık]], [[Tengrizm]]
|-
|[[Altaylar]]
| align="center" |70,000
|{{bayrakülke|Altay Cumhuriyeti}} (Rusya federasyonu)
| align="center" |[[Burhancılık]], [[Tengrizm]], [[Ortodoks Hristiyanlık]]
|-
|[[Eynular]]
| align="center" |>60,000 
|{{CHN}}
| align="center" |[[Alevilik]]
|-
|[[Halaçlar]]
| align="center" |42,000
|{{IRN}}
| align="center" |[[Şii İslam]]
|-
|[[Lipka Tatarları]]
| align="center" |15,000
|{{BLR}}<br>{{bayrakülke|Litvanya}}<br>{{bayrakülke|Polonya}}
| align="center" |[[Sünni İslam]]
|-
|[[Yugurlar]]
| align="center" |13,000
|{{bayraksimge|Çin
}} [[Sunan Yugur Özerk İlçesi]]
| align="center" |[[Tibet Budizmi]], [[Tengrizm]]
|-
|[[Dolganlar]]
| align="center" |13,000
|{{RUS}}
| align="center" |[[Ortodoks Hristiyanlık]], [[Tengrizm]]
|-
|[[Hoton Türkleri]]
|10,000
|{{RUS}}
|[[Sünni islam]]
|-
|[[Şorlar]]
| align="center" |8,000
|{{RUS}}
| align="center" |[[Ortodoks Hristiyanlık]], [[Tengrizm]]
|-
|[[Sibirya Tatarları]]
|6,000
|{{RUS}}
|[[Sünni islam]]
|-
|[[Soyotlar]]
|3,600
|{{RUS}}
|[[Tibet Budizmi]], [[Tengrizm]]
|-
|[[Kumandılar]]
|2,900
|{{RUS}}
|[[Ortodoks Hristiyanlık]], [[Tengrizm]]
|-
|[[Teleutlar]]
|2,700
|{{RUS}}
|[[Ortodoks Hristiyanlık]], [[Tengrizm]]
|-
|[[Karaylar]]
| align="center" |2,000
|{{ISR}}<{{UKR}}
| align="center" |[[Yahudilik]]
|-
|[[Kırımçaklar]]
| align="center" |1,000
|{{ISR}}<br>{{UKR}}
| align="center" |[[Ortodoks Yahudilik]]
|-
|[[Tofalar]]
| align="center" |800
|{{RUS}}
| align="center" |[[Ortodoks Hristiyanlık]], [[Tengricilik]]
|-
|[[Çulımlar]]
| align="center" |355
|{{RUS}}
| align="center" |[[Ortodoks Hristiyanlık]]
|-
|[[İli Türkçesi|İli Türkler]]
| align="center" |177
|{{CHN}}
| align="center" |[[Sünni islam]]
|}

===Tarihi Türk grupları===
{{Sütunlu liste|4|
*[[Hiung-nu]]
*[[Hunlar]]
*[[Avarlar]]
*[[Azlar]]
*[[Dingling]]
*[[Ön Bulgarlar|Bulgarlar]]
*Esgeller
*[[Barsiller]]
*[[Ulayundluğ boyu|Ulayundluğ]]
*[[Basmiller]]
*[[Onoğurlar|Onogurlar]]
*[[Saragurlar]]
*[[Sabirler]]
*[[Şatuo]]
*[[Öngütler]]
*[[Göktürkler]]
*[[Oğuzlar|Oğuz Türkleri]]
*[[Kanglılar]]
*[[Hazarlar]]
*[[Kıpçaklar]]
*[[Üç Kurıkan|Kurıkanlar]]
*[[Kumanlar]]
*[[Peçenekler]]
*[[Karluklar]]
*[[Tiele]]
*[[Türgeşler]]
*[[Tuhsiler]]
*[[Yenisey Kırgızları|Yenisey Kırgız]]
*[[Çiğil]]
*[[Dokuz Oğuzlar]]
*[[Orhun Uygurları]]
*[[Yağma]]
*[[Onoklar]]
*Tulu
*[[Kutrigurlar]]
*[[Utrigurlar]]
*[[Yabaku]]
*[[Yueban (kabile)|Yueban]]
*[[Bulakl|Bulaqlar]]
*[[Seyanto]]lar
*[[Torklar]]
*Chorni Klobuky
*[[Berendiler]]
*[[Kimekler]]
*[[Naymanlar]] (kısmen)
*[[Keraitler]] (kısmen)
*[[Merkitler]] (kısmen) 
*[[Uranhay]] (kısmen)
}}

== Ayrıca bakınız ==
* [[Türk dilleri]]
* [[Türk Dünyası]]
* [[Türk devletleri listesi]]
* [[Türk Birliği]]
* [[Türkistan]]

== Kaynakça ==
{{Kaynakça|2}}

== Dış bağlantılar ==
* [http://aton.ttu.edu Texas Tech University Turk Öyküleri] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110609074432/http://aton.ttu.edu/ |tarih=9 Haziran 2011 }}
* [http://www.youtube.com/watch?v=MTaCn59n2AI İran'daki Türkler - Video] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130214194500/http://www.youtube.com/watch?v=MTaCn59n2AI |tarih=14 Şubat 2013 }}

{{Türk konuları}}
{{Türk halkları}}

{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Türk halkları| ]]