İçeriğe atla

Trips

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Tripsler
Biyolojik sınıflandırma
Üst âlem: Eukaryota
Âlem: Animalia
Alt âlem: Eumetazoa
(Grup) Bilateria
Şube: Arthropoda
Alt şube: Hexapoda
Sınıf: Insecta
Alt sınıf: Pterygota
Üst takım: Exopterygota
Takım: Thysanoptera
Haliday, 1836
Alt takımlar

Terebrantia
Brachycera

Dişi (soldaki) ve erkek (sağdaki)
Suocerathrips linguis türünün ergin (siyah) ve nimfleri (sarı) birlikte
Nimf
Taeniopthrips inconsequens (Armut tripsi)
Ponticulothrips diospyrosi (parmak üzerinde)

Trips, saçak kanatlılar (Thysanoptera) denen böcek takımından eklembacaklıların ortak adıdır.

Küçük ve ince yapılı olduklarından göze çarpmayan, tarıma zararlı ya da yararlı 5000 türden oluşan, kirpik ya da saçaklı kanatlarıyla tanınan böceklerdir. Sarımsı kahverengi, kırmızı ya da siyah renklidirler. Oldukça kuvvetli sklerotize olmalarına karşın, hareket yetenekleri yüksektir. Çoğu döllenmesiz çoğalır (partenogenez).

Morfoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sarımsı-kahverenkli, siyah; ince-uzun; 0.5–10 mm boyunda; baş prognathous-hypognathous tipte ve kare şeklinde; bileşik gözler belirgin; 3 tane nokta göz (ocelli) kanatlı olanlarda bulunur; duyargalar tespih biçimli ve 4-9 segmentli; ağız yapısı emici tipte ve asimetriktir: Dudaklar (labrum ve labium) konik şekilli, kısa bir rostrum oluşturur; sol mandibula ve maxilla styletlerini içerir; sağ mandibula embriyo döneminde yok olmuştur.

Prothorax iri ve serbest; meso-metathorax kaynaşmış; bacaklar benzer yapılışta, koşucu-yürüyücü tipte; ayaklar (tarsus) 1-2 segmentli veya segmentsiz; 1-2 tırnaklı; ucunda hemolenf basıncıyla şişebilen bir yapışma baloncuğu bulunur. En düz yüzeylere dahi etkin bir şekilde tutundukları bu baloncuklardan dolayı "kabarcık ayaklılar" ya da "keseli böcekler" adını da alırlar. Baloncuklar, birçok böcekte de olan, tırnaklar arasından aerolium denen tek yapılı oluşumdan başka bir şey değildir.

Tubulifera alt takımında abdomen sonu dişilerde narin ve içeri çekilebilir durumdadır; ovipositor bulunmaz; Terebrentia alt takımında ise kuvvetli yapılışlı, testere benzeri bir ovipositor vardır. Erkeklerde dış eşey organları her iki alttakımda da iyi gelişmiştir.

Kanatlı ya da kanatsız olabilirler. Kanatlar, dar ve uzun olup saçak ya da kirpik şeklinde kıllarla çevrilmiştir. Takım adı da (< Yun. thysanos saçak + peteron kanat) buradan kaynaklanır. Kanat saçakları uçma etkinliğini büyük ölçüde artırır. Kanatlar dinlenme esnasında abdomen üzerine düz olarak yatırılır ancak katlanamaz. Kanatlar, damarsız veya 1-2 damarlıdır.

Başkalaşım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Başkalaşımları, yarı (hemimetabol) başkalaşımın neometabol denen biçimine giren ve tripslere özgü olan remetabol başkalaşımdır. Kanatsız iki larva evresi (pronimf) ve bunu izleyen, sakin, kanat taslaklı iki-üç (Terebrentia’ da 2; Tubulifera’ da 3) nimf evresi vardır. Endopterygota'nın gelişimini andıran bu başkalaşım tipi, yarı başkalaşımdan tam başkalaşıma (holometabol) geçiş olarak sayılabilir.

Yaşam biçimi ve beslenme

[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu görüntü, farklı besin kaynaklarının ve yaşam biçimlerinin etkileşimini gözler önüne serer.

Genelde bitki özsuyu ile beslenirler; az sayıda tür mantarlarla ya da ufak eklem bacaklılarla beslenir. Bitkilerde beslenmeleri dışında bitki önemli virüs hastalıklarının taşıyıcısıdırlar. Yararlı yönleri ise tozlanmaya katkıları ve predatör türlerin bulunuşudur.

Fazla hareket etmezler; hızlı koşar; nadiren uçarlar. Çoğu biseksüel ve ovipardır; az sayıda türde fakültatif-obligat partenogenez görülür; bazıları vivipardır. Terebrentia’da yumurtalar böbrek şeklindedir ve bitki dokusu içine; Tubulifera’da ise oval şekillidir ve bitki yüzeyine bırakılır.

Sınıflandırma

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Prof. Dr. Ali Demirsoy (1992), Yaşamın Temel Kuralları (Entomoloji)
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Trips&oldid=33946192" sayfasından alınmıştır