Tilletia caries

Tilletia caries
Korunma durumu
Değerlendirilmedi (IUCN 3.1)
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Fungi Şube: Basidiomycota Sınıf: Exobasidiomycetes Takım: Tilletiales Familya: Tilletiaceae Cins: Tilletia Tür: T. caries
İkili adlandırma
Tilletia caries (DC.) Tul. & C.Tul.
Sinonimler
Caeoma sitophilum (Ditmar) Link Fusisporium inosculans Berk. Tilletia caries var. agrostidis Auersw. Tilletia sitophila (Ditmar) J.Schröt. Tilletia tritici (Bjerk.) R.Wolff Uredo caries DC. Uredo sitophila Ditmar Ustilago caries (DC.) Durieu & Mont. Ustilago caries DC. Ustilago sitophila (Ditmar) Bonord.

Tilletia caries, Tilletia cinsine bağlı bir mantar türüdür. Tilletia tritici ile eşanlamlıdır. Buğdaylarda hastalığa neden olan bir basidiomisettir. Bu hastalığın yaygın isimleri kokuşmuş buğday ve pis kokulu buğdaydır. Bu patojen, buğday, çavdar ve diğer çeşitli otları enfekte eder. T. caries hem buğday verimini hem de tane kalitesini düşürdüğü için ekonomik ve tarımsal açıdan önemlidir.

Yaşam döngüsü

Buğdayın enfeksiyonu bitki tohumunun çimlenmesi sırasında meydana gelir ve serin, ıslak koşullar tercih edilir. Spor çimlenmesi için en uygun koşullar, 5–15 °C (41–59 °F) aralığındaki toprak sıcaklıklarıdır. Kiraz mantarları kışı dikaryotik teliosporlar halinde, tipik olarak tohum üzerinde ve bazen de toprakta geçirir. Mantar, bitkiler topraktan çıkmadan önce buğday fidelerinin sürgünlerine bulaşır. Karyogamiden sonra teliosporlar, üzerinde 8-16 haploid basidiosporun (birincil sporidia) gelişeceği bir basidium oluşturmak üzere çimlenir. Basidiosporların iki çiftleşme türü (+ ve -) vardır ve bunlar bir dikaryon oluşturmak üzere H şeklinde yapılar oluşturmak üzere birleşirler. Bu dikaryon daha sonra ya daha fazla hif ya da daha fazla ikincil sporidia üretebilen bulaşıcı hifler üretecektir. Patojen, misel yoluyla terminal meristem içinde büyür ve misel hücrelerini teliosporlara dönüştürerek yaşam döngüsünü tamamlar. Teliosporlarla dolu lekeli buğday taneleri hasat sırasında kırılarak açılır ve bu da teliosporların tohumun üzerinde kışlamasını ve akıntılarla toprağa sürüklenmesini sağlar, böylece yaşam döngüsü tamamlanır.

Morfoloji

Teliopsorlar kalın duvarlı, küresel, ağsı ve 13-23 µm çapındadır.

Yaygın konakçılar

Agropyron (buğday çimi), Bromus, Elymus (yabani çavdar), Festuca (fescues), Hordeum (arpa), Lolium ( çavdar çimi), Poa (çayır otu), Secale tahıl (çavdar), Triticale, Triticum spp. (buğdaylar) – T. aestivum (yaygın buğday), T. dicoccum (kabuklu buğday), T. turgidum (makarnalık buğday) ve diğer Poaceae (diğer otlar) dahil.

Belirti ve bulgular

Tilletia çürüklerini enfeksiyon döneminde erken tespit etmek zordur; Belirtiler tespit edilebildiğinde patojen bitki genelinde sistemiktir. Enfekte olan bitkiler, ortalamanın birkaç santimetre-inç altından, sağlıklı bir bitkinin ortalama yüksekliğinin yarısına kadar herhangi bir yerde bodurlaşacaktır. Ayrıca kafalar daha incedir ve sağlıklı kafalara göre daha uzun süre yeşil kalır. T. çürüğünün göstergesi olan bir semptom, enfekte bitkilerin kafasındaki sarı kafaların gri tüy toplarıyla değiştirilmesidir. Enfekte olmuş kiraz topları normal çekirdeklerle hemen hemen aynı şekil ve boyuttadır. Olgun çekirdekler kırıldığında siyah, toz halindeki mantar sporları kütlesiyle dolar. Bu mantar sporları kendine özgü bir balık kokusu yayar ve dokunulduğunda yağlıdır.

Tarih ve önemi

1800'lerin sonlarından 1930'lara kadar pis kokulu is, buğdayın yıkıcı bir hastalığıydı. Örneğin, 1900'lerin başında Washington Eyaleti'nde %20'nin üzerindeki enfeksiyon seviyeleri yaygındı. En uç örneklerden biri 1890'da Kansas'ta Tilletia çürüklerinden dolayı verimin %20-50 oranında azaldığıydı. Ancak 1930'dan sonra tohum tedavileri kullanıma sunulduğunda, isten kaynaklanan kayıplar çok daha düşük seviyelere düştü. Bugün, bir yetiştiricinin işlenmiş tohum ekmemeyi tercih etmemesi durumunda, isten kaynaklanan kayıplar nadiren meydana gelmektedir, ancak, işlenmeden bırakılırsa, kiraz kuşu verimi %50'den fazla düşürebilmektedir. Modern tarımda enfeksiyon oluşması durumunda kayıplar %5-10'dur. Önemli bir T. caries enfeksiyonu varsa, hasat sırasında ortaya çıkan tozlu ve yağlı spor kütleleri kombine patlamalara yol açabilmektedir. Biçerdöver makinesinin çevresinde oluşan statik elektrik, biçerdöverden çıkan teliospor tozunu ateşler.

Biyolojik silah olarak kullanın

1980'lerde İran-Irak Savaşı sırasında Irak tarafından İran'a karşı biyolojik silah olarak kullanıldı.

Yönetimi

Bu mantara karşı en etkili ve yaygın olarak kullanılan yönetim stratejisi, ekimden önce tohuma fungisit uygulamaktır. Nebraska Üniversitesi-Lincoln Tarım ve Doğal Kaynaklar Enstitüsü'ne göre, sertifikalı, fungisitlerle işlenmiş tohumların satın alınması veya ticari bir tohum hazırlayıcıyla temizlenip işlenmesi tavsiye ediliyor. Çiftçilerin enfeksiyonun ciddiyetini belirli bir dereceye kadar manipüle edebilmelerinin yolları var. Örneğin, toprak sıcaklığı teliospor çimlenmesi için ideal olandan daha yüksek olduğunda, örneğin 20 °C'nin üzerinde olduğunda tohumu ekebilirler. Kışlık buğday için bu, sonbaharın başlarında, baharlık buğday için ise ilkbaharın sonlarında ekim anlamına gelir. Bu taktik, ortaya çıkan müstehcenlik miktarını azaltabilir, ancak genellikle hastalığı ortadan kaldırmaz. Tipik olarak is, kış buğdayında bahar buğdayına göre daha fazla sorun oluşturur çünkü sonbaharda, kış buğdayı ekildiğinde, teliospor çimlenmesi için ilkbahar buğday ekim mevsimine kıyasla daha uygun sıcaklıkların olduğu daha uzun bir dönem vardır. Piyasada yaygın buğdaya karşı iyi dirence sahip mevcut buğday çeşidi bulunmamaktadır. Bununla birlikte, yaygın olarak görülen kiraz kuşuna karşı direnci kodlayan spesifik genleri anlamak amacıyla, dirençli çeşitler için DNA işaretleyicilerini kullanan araştırma çabaları olmuştur. Bu, ticari olarak temin edilebilen dirençli buğday mahsulünün gelecekteki ıslahı için uygulanabilir.

Konuyla ilgili yayınlar

• Rivas Mateos,M. ( 1897). Estudios preliminares para la flora de la provincia de Cáceres., Anales Soc.Esp.Hist.Nat.Anales Soc.Esp.Hist.Nat.26[Memorias]:177-215
• Robert, V., Stegehuis, G. and Stalpers, J. (2016)
• Benlloch,M. ( 1948). El ´tizón´ del trigo, Hojas divulgadorasHojas divulgadoras19-48H:1-11
• Duran, G.W. (1961) The Genus Tilletia. Washington State University, pp. 138
• Lindeberg, B. (1959) Ustilaginales of Sweden (exclusive of Cintractias on Caricoideae). Symbolae Botanicae Upsaliensis XVI:2. A.-B. Lundequistska Bokhandeln, Uppsala, pp. 175
• Tul. & C. Tul. (1847) In: Annls Sci. Nat., Bot., sér. 3 7:113
• Varés,F., Varés,L., Mijares,A. & Calvo,R. ( 1988). Eficacia práctica de Carboxina contra el tizón del trigo (Tilletia caries (DC.)Tul.) y el carbón desnudo de la cebada (Ustilago nuda (Jens.)Rost.), ITEA Prod.Veg.ITEA Prod.Veg.19(75):33-45
• Piątek, M., Ruszkiewicz-Michalska, M. & Mułenko, W. (2005) Catalogue of Polish smut fungi, with notes on four species of Anthracoidea. Polish Botanical Journal 50 (1): 19-37

Dış bağlantılar

• Wikimedia Commons'ta Tilletia caries ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
• Vikitür'de Tilletia caries ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.