Tâceddîn Hâtun
Tâceddîn Seferiyye ya da Seferiyye Hâtun olarak bilinen Tâceddîn Hâtun (öl. 1112), Büyük Selçuklu Devleti'nin 3. hükümdarı Melikşah'ın eşi, Sultan Muhammed Tapar ve Sultan Ahmed Sencer'in annesidir.
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Taceddîn Seferiyye Hatun, cariye kökenli ve Kıpçak Türkü asıllıdır.[1] Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan Divan-ı Lügati't Türk ve Reşidüddin Fazlullah tarafından yazılan Camiü't-Tevarih eserlerinde adı Başulu olarak geçmektedir.[2][3] Selçuklu sultanı Melikşah ile olan evliliği Selçuklulardaki ilk sultan-cariye evliliğidir. Daha önceki sultanların da cariyelerle ilişkileri olsa da hiçbiri bir cariyeyle evlenmemiştir.[4] Sultan Melikşah kimi konularda Taceddin Seferiyye Hatun'a danışmış, çoğu zamanda isabetli kararlarını uygulamıştır. Suriye Seferi'ne Melikşah, Taceddin Seferiyye Hatun'u hamile olduğu halde yanında götürmüş ve Ahmed Sencer bu sefer esnasında Sincar bölgesinde doğmuştur.[4][5] Kaynaklara göre Taceddin Seferiyye Hatun, Sultan Melikşah tarafından çok sevilmiştir.[4]
Büyük Selçuklu Devleti'nde sultan eşlerinin kendilerine bağlı vezirleri bulunmaktaydı. Taceddin Seferiyye Hatun'un veziri ise daha sonra Sultan Ahmed Sencer'e de vezirlik yapacak olan Şerefü’d-Dîn Ebû Tahir Sa’d b. Ali b. İsa el-Kûmmî'ydi.[6]
Sultan Melikşah 1092 yılında vefat etti. Eşinin ölümünün ardından Taceddin Seferiyye Hatun, oğulları Muhammed Tapar ve Ahmed Sencer'e destek oldu. Oğulları üzerinde büyük bir etkiye sahip olduğundan onların idaresine verilmiş olan bölgelerde yönetimde etkin oldu.[4] Ayrıca oğullarının birbirlerine destek olmalarını da sağlamıştır. Nitekim Ahmed Sencer, Berkyaruk'a karşı öz ağabeyi Muhammed Tapar'ı desteklemiştir.
Sonrasında Muhammed Tapar ve Ahmed Sencer, Büyük Selçuklu Devleti'nin sultanı olmuştur. O dönemde yaşamış tarihçilerden Sıbt İbnü'l Cevzi, Taceddin Seferiyye Hatun için 'Bu kadın tarihin kaydettiği şanslı çok nadir kadınlardan biridir. Çünkü tarihte bir kadının iki oğlundan ikisinin de halife veya sultan olması pek az görülen bir şeydir.' demektedir.
Seferiyye Hatun oğullarının saltanatlarında da siyasette etkili olmuştur. Bunun en bilinen örneği oğlu Ahmed Sencer ve Muhammed Tapar'ın oğlu Mahmud arasındaki anlaşmazlıkta ikisini barıştırmasıdır. Oğlu Ahmed Sencer'e 'Gazne çevresini, Maveraünnehir'i ele geçirdin, pek çok yere hakim oldun, hepsini sahiplerine verdin. Kardeşinin oğlunu da onlardan biri gibi kabul et.' dediği bilinmektedir. Sultan Ahmed Sencer de annesinin bu isteğini kabul etmiştir. Bu olaydan sonra Mahmud amcasına itaatini bildirmek için geldiğinde babaannesi Seferiyye Hatun'un yanında kalmıştır.[4] Ahmed Sencer'in kızı Mahmelek ve Mahmud arasında yapılan evlilikte de Seferiyye Hatun'un payı büyüktür.[4]
Taceddin Seferiyye Hatun, 1122 senesinde vefat etmiştir. Cenaze namazını oğlu Sultan Ahmed Sencer kıldırmıştır. İbnü'l Esir'in ifadesine göre Mahmud bin Muhammed Tapar, babaannesinin vefatı üzerine Bağdat'ta o güne dek görülmemiş bir taziye merasimi tertip etmiştir.[4] Taceddin Seferiyye Hatun hayırsever biri olarak tarif edilmektedir. Kaynaklarda kendisinden büyük bir övgüyle bahsedilmiş tek Selçuklu hatunudur. Nitekim ünlü şair Mu‘izzî, ona methiyeler düzmüştür. Kendisine pek çok kaside yazdığı divanında ona dinin ve dünyanın tâcı manasında “tâc-ı dîn u dunyâ” lakabı ile yer vermektedir.[1]
Çocukları[değiştir | kaynağı değiştir]
Sultan Melikşah ve Taceddin Seferiyye Hatun'un evliliğinden beş çocukları olmuştur:
- Muhammed Tapar
- Ahmed Sencer
- Seyyide Hatun (Abbasi Halifesi Mustazhir ile evlenmiştir. Halifenin ölümünden sonra Selçuklu Hanedanı'ndan Kavurd'un torunu Arslanşah'la evlenmiştir.)[4][5]
- Sitare Hatun (Kakuyi Hanedanı'ndan Gerşasb ile evlenmiştir.)[4][5]
- Küçük yaşta ölmüş, ismi bilinmeyen bir oğul[4][5]
Popüler kültürdeki yeri[değiştir | kaynağı değiştir]
- TRT 1'de yayımlanan Uyanış: Büyük Selçuklu adlı Türk yapımı olan tarihi dizide Başulu Hatun'u Pınar Töre canlandırmıştır.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b GÖKMEN, Gökhan (30 Haziran 2020). "MU'İZZÎ DÎVÂNI'NDA BİR SELÇUKLU HÂTUNU: TÂCEDDÎN HÂTUN". Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi. 20 (50): 25-46. doi:10.32330/nusha.673750. ISSN 1303-0752.
- ^ al-Kāšġarī, Maḥmūd b. Ḥusain (1970). Kasgarli Mahmut. OCLC 641699731.
- ^ 1247?-1318., Rashīd al-Dīn Ṭabīb,. Rashiduddin Fazlullah's Jamiʻuʼt-tawarikh = Compendium of chronicles. Harvard University, Dept. of Near Eastern Languages and Civilizations. OCLC 41120851.
- ^ a b c d e f g h i j author., Kaçın, Bülent, 1978-. Selçuklu hatunları : Büyük Selçuklu Devleti hanedan üyelerinin siyasî evlilikleri. ISBN 978-605-9521-07-9. OCLC 999552274.
- ^ a b c d author., Kesik, Muharrem,. Selcukların Muhteşem Sultanı Melikşah. ISBN 978-625-7201-38-4. OCLC 1338673388.
- ^ "SULTAN SENCER DÖNEMİ (1118-1157) SELÇUKLU VEZÎRLERİ". Bayburt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dergisi. 26 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
 | Tarih ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |