Skilaks
Karyandalı Skilaks veya Skylaks (Yunanca: Σκύλαξ ο Καρυανδεύς; Skilax o Karyandeus), Bodrum Yarımadası’nın kuzeyinde yeri tam olarak belirlenememiş Karya, Karyanda'da milattan önce 6. yüzyılda yaşamış Yunan coğrafyacı.
I. Darius'un emri ile, askeri operasyonlara hazırlık amaçlı 30 aylık bir seyahate çıkan Skilaks, bu seyahatine antik çağda gemilerin inşa edildiği İndus Nehri'nde başlamış, sonra Kızıldeniz üzerinden Süveyş'e kadar seyahat etmiştir. Skilaks, seyahatte topladığı bilgileri kılavuz olması amaçlı bir periplus olarak kaleme almıştır. Bu eser Karadeniz, Akdeniz ve Afrika sahillerindeki yüzlerce kentin tarihsel coğrafyası hakkında kısa, fakat yararlı bilgiler vemektedir. Skilaks'ın bu seyahati milattan önce 519 ila 516 yılları arasında yaptığı düşüncesi bilimsel çevrelerde öne çıkmaktadır.[1] Skilaks'ın eseri günümüzde kaybolmuş olsa da, tarihçi Hekataios ve Herodot'un bu eseri kullandığı anlaşılmaktadır.
Ancak metinde MÖ 4. yüzyılda kurulan kentlere dair yapılan göndermeler eserin bu yüzyılda yaşamış, ismini bilmediğimiz bir yazar tarafından kaleme alınmış olabileceği savını desteklemektedir. Bu bakımdan eserin yazarı Pseudo-Skylaks olarak adlandırılır ve çalışmaya da Pseudo-Skylaks'ın Periplusu (Sözde Skylaks'ın Periplusu) ya da adı verilir. Çalışma dikkatle incelendiğinde bir gezi yazısı ya da denizcilerin kullanımı için hazırlanmış bir navigasyon rehberi özelliği sergilemez. Bilinen ilk kuramsal/teorik coğrafya çalışmalarından biri kabul edilir. MÖ 4. yüzyıla değin iskan edilmiş üç kıtadaki çeşitli soyları, sayılarını; sırasıyla bölgeleri, kentleri, limanları, ırmakları; iskan edilmiş adaları, halklarını ve bunların hangi tarzda anakarayla ilişki içinde bulunduğunun anlatıldığı kurgusal bir yapılanma içerir. Akdeniz ve Karadeniz’in saat yönünü seyr-ü seferinin yanı sıra Herakles Sütunları’ndan öteye denizaşırı Batı Afrika’ya kadarki sahil şeridindeki kıyı kentlerinin sınırları, birbirlerine olan uzaklıkları, bu mesafenin hangi rota takip edilirse ne kadar zamanda alınabileceği konusunda okuyucu bilgilendirilir. Eserin Afrika bölümü büyük ölçüde seyir subayı Hanno’nun Periplus adlı çalışmasından temel alındığı görünür.[2]
Keşif
[değiştir | kaynağı değiştir]
Skilaks, Küçük Asya'daki İasos yakınlarında bir adada bulunan küçük bir şehir olan Karyanda'lıydı.[3] Muhtemelen Yunanca'ya aşina olup yazıları için bu dili kullanmış Kar kökenli biriydi.[4] Skilaks hakkında, daha sonraki Yunan yazarlar tarafından aktarılan birkaç bilgi kırıntısı dışında pek az şey bilinmektedir.
Herodot onu İyonya'dan bir deniz kaptanı olarak adlandırır. Ahameniş İmparatoru I. Darius'un (MÖ 522–486) emriyle İndus Nehri boyunca denize açıldığı ve ardından Arabistan Yarımadası'nı dolaşarak Süveyş'e ulaştığı söylenir.[5]
Herodot'un anlatısında:
Darius, Asya'nın büyük kısmının kaşifiydi. Timsahı olan tek nehir (bir istisna hariç) İndus Nehri'nin nereye döküldüğünü öğrenmek isteyerek, güvenebileceği bir grup adam gönderdi; aralarında Karyanda'lı Skylax da vardı. Onları nehir boyunca denize açılmaları için görevlendirdi.
Bu kişiler, Paktiyika denilen bölgedeki Kaspatyrus şehrinden yola çıktılar ve doğu yönünde nehir aşağı denize doğru yelken açtılar. Burada batıya döndüler ve otuz aylık zorlu bir yolculuktan sonra Mısır kralının [...] Fenikelileri Libya'yı (Afrika kıtasını) dolaşmaları için gönderdiği yere ulaştılar.
Yolculuk tamamlandığında, Darius Hintlileri fethetti ve o bölgelerdeki denizi egemenliği altına aldı. Böylece, doğu kısmı hariç tüm Asya'nın, Libya (Afrika) ile aynı coğrafi özelliklere sahip olduğu ortaya çıktı. (Herodotus, Histories 4.44)[5]
Bu anlatı hakkında bazı sorular gündeme gelmiştir. Caspatyrus şehri ve Paktiyika ülkesinin günümüzde herhangi gerçek bir yere karşılık gelmediği, izinin sürülemediği belirtilir. Ahameniş İmparatoru'nun kontrolü altındaki Gandhara civarında bir yer olduğu varsayılsa bile, karayla çevrili bu bölgede Skilaks'ın nasıl bir gemi filosu toplayabildiği belirsizdir. Daha da önemlisi, İndus Nehri'nin Herodot'un belirttiği gibi doğuya değil, güneybatı yönünde akmasıdır.[5] Bu nedenlerle, bazı yorumcular Skilaks'ın bu yolculuğunun gerçekten yapılıp yapılmadığından şüphe duymuşlardır.[6]
Akademisyenler bu sorulara çeşitli açıklamalar getirmiştir. David Bivar, 'Caspatyrus' kelimesinin daha sonraki Yunan yazar Hekataios tarafından 'Caspapyrus' olarak yazıldığını ve her iki ismin de Peşaver adının bilinen Yunanca yazılışı olan 'Paskapyrus'un yanlış yazımları gibi göründüğünü belirtmiştir.
Skilaks'ın yolculuğuna Kabil Nehri boyunca doğuya doğru yelken açarak başladığı ve Attock yakınlarında İndus Nehri ile birleştikten sonra güneye döndüğü varsayılmaktadır.[7][a] İndus'un kendisinin doğuya aktığı şeklindeki düşüncenin ise Herodot veya onun kaynağı tarafından bir yanlış anlama olması gerektiği düşünülmektedir.[9]
Akademisyenler, Skilaks'ın seferinin yalnızca keşif amaçlı olmadığını, daha ziyade Darius'un gelecekteki fetihleri için bir istihbarat/keşif faaliyeti olduğunu belirtir. Matthew R. Christ ve Grant Parker'a göre, "Herodot coğrafi merakı, özellikle fetih planladıklarında, yabancı kralların bir özelliği olarak sunar."[10] Olmstead ise bu seferi bir "casusluk" seferi olarak nitelendirmiştir.[11]
Sefer otuz ay sürdü. Kısa bir süre sonra, Darius'un imparatorluğuna Skilaks'ın keşfettiği toprakları Hinduš adında yeni bir eyalet olarak kattığı anlaşılmaktadır. Bu eyalet, Yunan yazarlar tarafından "Hindistan" olarak adlandırılıyordu. Eyaletin sınırı tam olarak bilinmemekle birlikte, Herodot'un çölün (Thar Çölü) batısında yer aldığı şeklindeki tanımı, eyaleti esasen Sind bölgesiyle (orta ve aşağı İndus havzası) sınırlı tutmaktadır.[12][13]
Darius, Nil'i Kızıldeniz'e bağlayan Firavunlar kanalının tamamlanmasını da sağlar ve ilgili bir yazıtta şunları söyler:
Ben, bu kanalı Nil'den... Pers'ten (İran'dan) gelen denize kazdırmayı emrettim; sonradan bu kanal, benim emrettiğim gibi kazıldı ve Mısır'dan gemiler bu kanal yoluyla Pers'e (İran'a), benim arzuma göre geçti.[14]
Daha sonra, Hindistan ile Pers (İran) arasında ve aynı zamanda Mısır ile Akdeniz arasında deniz yoluyla bağlantı kuruldu ve bir süre devam ettirildi.[14]
Çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Skilaks, seyahatlerine dair bir anlatı kaleme almıştır. Adı Periplus (Deniz Seyahati) idi ve I. Darius'a adanmış olduğu söylenir. Ne yazık ki eser, daha sonraki yazarlar tarafından yapılan yedi alıntı dışında kaybolmuştur.
Günümüze ulaşan alıntılar, eserin sadece bir seyir defteri olmadığını, aynı zamanda bölgedeki insanlar, manzara, doğal koşullar ve hatta siyasi olaylar hakkında bilgiler içerdiğini göstermektedir. Akademisyen Klaus Karttunen, bu eserin Yunanca yazılmış olabileceğine inanır. Eğer öyleyse, bu eser Yunanca nesir (düz yazı) ile kaleme alınmış ilk eserlerden biri olacaktır.
Hekataios'un bu eserden etkilendiği ve Herodot'un da onu bildiği, ancak bizzat görmemiş olabileceği düşünülmektedir.[9][15]
Günümüze ulaşan alıntılar kulağa olağanüstü (veya efsanevi/fantastik) gelmektedir. Bu alıntılardan biri Troglodytlerden (mağara sakinleri), bir diğeri Monophthalmiclerden (tek gözlü insanlar), bir diğeri ise Henotiktontes'ten (sadece bir tane yavru doğuran insanlar) bahsetmektedir.
Tzetzes'e göre Skilaks, tüm bu anlatılanların doğru olduğunu ve uydurulmadığını iddia etmiştir. Akademisyen R. D. Milns ise, Skilaks'ın duyduğu bu hikayeleri yerlilerden aktardığını ve bunları iyi niyetle, doğru kabul ederek kaydettiğini belirtmektedir.[9]
Skilaks'ın Periplus'u, Batı'ya doğulu halklar hakkında ilk bilgiyi sağlamış ve daha sonraki Yunan yazarlar için bir model teşkil etmiştir.[11] Hatta kalıcı olarak, Hindistan'a adını o vermiştir. Proto-İran dilindeki Sindhu kelimesindeki *s > h ses değişiminden dolayı, İndus bölgesi halkından Pers dilinde Hiduš veya Hindush olarak bahsedilmekteydi.[16] Eğer Skilaks, başlangıçtaki 'h' seslerini telaffuz etmeyen İyonya lehçesiyle Yunanca yazdıysa, bu ismi İndos (çoğul: İndoi) olarak dönüştürmüş olacaktır. Onların toprağı ise "Hint'e ait" anlamına gelen sıfat haliyle İndike olarak tanımlanıyordu.[17] Herodot, bu terimleri Pers terimleri Hiduš ve Hindush'un eşdeğeri olarak kullanır. Ancak aynı zamanda onları Pers'in doğusunda yaşayan tüm halkları kapsayacak şekilde genelleştirmiş, bu da önemli belirsizliklere yol açmıştır.[18]
Antik dünyada ünlenen Skilaks, Strabon tarafından da bir "antik yazar" olarak bahsedilir.[19] Suda'ya göre, aynı zamanda (belki "MÖ 480 civarındaki on yıllarda"[20]) çağdaşı, Herodot 5.121'de adı geçen Milas Kralı Heraclides'in hayatını (τὰ κατὰ Ἡρακλείδην τὸν Μυλασσῶν βασιλέα) yazmıştır.
Popüler kültürde
[değiştir | kaynağı değiştir]Gore Vidal'ın "Creation" adlı tarihi kurgu romanında, Karyanda'lı Skilaks, Pers Kralı I. Darius ile o kadar samimi bir karakter olarak yer alır ki, ikili Pers egemenliğini Hindistan'a genişletme konusunda esprili şakalaşmalara girer.
Literatür
[değiştir | kaynağı değiştir]- Arslan, Murat. (2012). Pseudo-Skylaks: Periplous. MJH : Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi / Mediterranean Journal of Humanities. II. 239-257. 10.13114/MJH/20122783. 29 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Not
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Richard Hennig: Terrae Incognitae. Bd. 1, Leiden 1944, S. 117; Philip Kaplan, in: Brill’s New Jacoby, Nr. 709.
- ^ "Arslan, Murat. (2012). Pseudo-Skylaks: Periplous. MJH : Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi / Mediterranean Journal of Humanities. II. 239-257. 10.13114/MJH/20122783". 29 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2021.
- ^ Mouton, Rutherford & Yakubovich, Luwian Identities 2013, s. 450.
- ^ Karttunen, India in Early Greek Literature 1989, ss. 65–66.
- ^ a b c Parker, The Making of Roman India 2008, ss. 14–15.
- ^ Parker, The Making of Roman India 2008, s. 16.
- ^ Bivar, The Indus Lands (Cambridge Ancient History) 1988, ss. 202–204.
- ^ Bivar, The Indus Lands (Cambridge Ancient History) 1988, s. 202.
- ^ a b c Milns, Greek Writers on India Before Alexander 2008, s. 354.
- ^ Parker, The Making of Roman India 2008, p. 14–15, footnote 8.
- ^ a b Olmstead, History of the Persian Empire 1948, ss. 144–145.
- ^ Gray & Cary, The Reign of Darius (Cambridge Ancient History) 1926, s. 183.
- ^ Vogelsang, The Achaemenids and India 1986, s. 107.
- ^ a b Gray & Cary, The Reign of Darius (Cambridge Ancient History) 1926, s. 200.
- ^ Karttunen, India in Early Greek Literature 1989, s. 66.
- ^ Tola, Fernando (1986). "India and Greece before Alexander". Annals of the Bhandarkar Oriental Research Institute (İngilizce). 67 (1/4): 159-194. JSTOR 41693244.
- ^ Milns, Greek Writers on India Before Alexander 2008, s. 353.
- ^ Vogelsang, The Achaemenids and India 1986, ss. 102–103.
- ^ Strabo, Geography 14. 2. 20 (Σκύλαξ ὁ παλαιὸς συγγραφεύς). Scylax was mentioned 12. 4. 8 and 13. 1. 4
- ^ Arnaldo Momigliano, The Development of Greek Biography, Harvard UP, 1971, p. 29
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bivar, A. D. H. (1988), "The Indus Lands", John Boardman; N. G. L. Hammond; D. M. Lewis; M. Ostwald (Ed.), Cambridge Ancient History, Volume IV – Persia, Greece and the Western Mediterranean, c. 525 to 479 B.C. (Second bas.), Cambridge University Press, ss. 194-210, ISBN 978-0-521-22804-6
- Gray, G. B.; Cary, M. (1926), "The Reign of Darius", J. B. Bury; S. A. Cook; F. E. Adcock (Ed.), Cambridge Ancient History, Volume IV – The Persian Empire and the West, Cambridge University Press, ss. 173-228
- Karttunen, Klaus (1989), India in Early Greek Literature, Finnish Oriental Society, ISBN 978-951-9380-10-0
- Milns, R. D. (2008). "Greek Writers on India Before Alexander". Australian Journal of Politics & History. 35 (3): 353-363. doi:10.1111/j.1467-8497.1989.tb01296.x. ISSN 0004-9522.
- Mouton, Alice; Rutherford, Ian; Yakubovich, Ilya (2013), Luwian Identities: Culture, Language and Religion Between Anatolia and the Aegean, BRILL, ISBN 978-90-04-25341-4
- Olmstead, A. T. (1948), History of the Persian Empire, University of Chicago Press, ISBN 978-0-226-62777-9
- Parker, Grant (2008), The Making of Roman India, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-85834-2
- Vogelsang, W., "The Achaemenids and India, Two Worlds in Contact", Heleen Sancisi-Weerdenburg; Amélie Kuhrt (Ed.), Centre and Periphery: Proceedings of the Groningen 1986 Achaemenid History Workshop, ss. 93-[ölü/kırık bağlantı]
