Sedir (mobilya)
Sedir, set ya da sofa, eski Türk evlerinde duvarla bitişik, genellikle tahtadan, sabit, yerden yüksek bir oturma eşyasıdır. Arka kısmında sırtın yaslanması için minder yüzeyleri bulunur.
Çadır kültürünün etkisini taşıyan geleneksel Türk evi yaşam düzeninde sedir; döşemeden biraz yükseltilmiş, oturma alanı geniş bir yer olarak düzenlenir ve böylece bağdaş kurarak veya ayaklar toplanıp alta alınarak oturma imkanı sunardı. Sedirler akşamları üzerine serilen örtülerle yataklara dönüşürdü.[1] 19. yüzyılda Osmanlı toplumunda Batı tarzı mobilya kullanımı yaygınlaşmaya başlamış ve sedir yerini koltuk, kanepe ve karyolaya bırakmıştır.[2]
Göçebe hayat düzeninde yere yakın oturma elemanları kullanan Türkler'in, yerleşik düzene geçtiklerinde sedir, divan ve kerevet kullanmaya başladıkları düşünülür.[3] Sedirler genellikle konutun inşası sırasında duvar ile birlikte inşa edilmiştir.[4] Sedir yapımında malzeme olarak ahşap, taş, kerpiç veya taş karışımı kullanılmıştır.[5]
Geleneksel bir Türk evinde sedir genellikle pencereli duvarların önünde yer alır; ortada boş bir alan bırakılırdı. Genellikle odaların iki yüzü pencereli olduğu için odanın iki yüzünde boydan boya sedir olurdu. Sedirde oturan kişi kollarını yastığa yaslayıp dışarıyı seyredebilmesi için sedir ölçüleriyle pencere duvar ilişkisi dikkatlice ayarlanırdı.[6] Bazı odaların üç tarafında sedir olur, ocak duvarının iki yanına sedir yapılabilir, bazen de kapı hariç odanın her yerini çepeçevre sarardı.
.jpg)
Sedirin özelliklerinden birisi Osmanlı Devleti'nde toplumun her kesimi tarafından, saraylar dahil her türlü konutta kullanılan bir oturma eşyası olmasıdır. Sadece konutlarda değil; kamu ve devlet yapılarında da sedir kullanılmaktaydı. Bazı gravürlerde Bâb-ı Ali’de kâtiplerin sedirler üzerinde bağdaş kurarak yazı yazdığı görülmektedir.[7]
Sedirin üstü yumuşak örtü veya ince minderlerle kaplanır; yaslanma yerlerinde arkalık yastıklar, üzerlerinde dekoratif amaçlı örtüler yer alırdı. Basit ev içlerinde oldukça sade olan sedirler, saray yapılarında şatafatlı desenlerle süslenmiştir.
Türk evlerinde sedirlerde oturma düzeni, bir protokol silsilesini işaret ederdi. "Sedirin ortaları değil köşeleri makbuldü ve baş köşeden itibaren kapıya doğru protokol silsilesine göre yerler kıymetten düşerdi."[8]
Geleneksel Türk yaşamında kullanılan ayaklı, arkalıksız kanepelere divan adı verilirdi. Bazı yörelerde divan, sedir ile aynı anlamda kullanılmaktadır.
Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]
-
İstanbul, 1740 civarı, Jean-Etienne Liotard
-
Mevlana Müzesi'nde sedirde oturan derviş heykeli
-
Meknes Sultanı'nın Sarayı'nda Niş Odası, Eugène Delacroix
-
Yer sediri
.jpg)
.jpg)
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Özel, Yaprak; Zerrin Funda Ürük (Nisan 2021). "Mobilya- Biçim- Tercih", 23. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi. ISSN 2148-2683. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2021.
- ^ Kazmaz, Süleyman (2001). "Halk kültürüne toplu bir bakış: Düşünceler ve değerlendirmeler". 13 (38). Erdem. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2021.
- ^ "Yaşam Alanlarında Sedir Kullanımının Tarihi". www.asortie.com. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2021.
- ^ Çelikoğlu, Özge (2011). "Çekyatın öyküsü: Türkiye'de toplumsal değişime tanıklık eden bir mobilya". tez.yok.gov.tr. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü yüksek lisans tezi. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2021.
- ^ Baş, Özge; Ümit Arpacıoğlu (2019). "Orta Anadolu Köy Evlerinde İç Mekân Tongurlar Köyü Örneği". 1 (1). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2021.
- ^ Burkut, Emine Banu (2014). "Osmanlı/Türk evi mekan kurgusunu modern konut mimarisinde okumak : (Wright, Corbusier, Eldem ve Cansever'in konutları)" (PDF). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü yüksek lisans tezi. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Haziran 2021.
- ^ Demirarslan, Deniz (Mart 2018). "Türk Yaşam Kültüründe Oturma Mobilyasının Değişimi ve Gelişimi" (PDF). Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2021.
- ^ Bozkurt, Gülçin. "19.yy da Osmanlı Konut Mimarisinde İç Mekan Kurgusunun Safranbolu Evleri Örneğinde İrdelenmesi" (PDF). stanbul Kültür Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü yüksek lisans tez, 2009. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Haziran 2021.