İçeriğe atla

Saho dili

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Saho
Saaho
Ana dili olanlar
BölgeEritre'de Güney,
Kuzey ve Güney Kızıldeniz,
Etiyopya'da Tigray
EtnisiteSaholar
Konuşan sayısı178,800  (2007-2022)
Dil ailesi
Yazı sistemiGe'ez alfabesi (Etiyopya'da kullanılır.)
Latin alfabesi (Eritre'de kullanılır.)
Tanınmış azınlık dili Eritre
Dil kodları
ISO 639-3ssy
Glottologsaho1246[1]

Saho dili (Tigrinya: ሳሆኛ/ቋንቋ ሳሆ) Eritre, Sudan ve Etiyopya'da konuşulan bir Afro-Asya dilidir. Ailenin Cushitic [en] koluna aittir.[2]

Saho dili, Saho halkı tarafından yerel olarak konuşulmaktadır. Geleneksel olarak, doğuda Erafayle körfezi, güneyde Laacasi Gade vadileri ve batıda Eritre yaylaları [en] (Güney'in doğu kanadındaki Shimejana bölgesi) veya daha önce Akele Guzai [en] eyaleti olarak bilinen Debub bölgesi ile sınırlanan Eritre bölgesinde yaşarlar.

Bu konuşma alanı, batıda Tigre [en] konuşmacıları ve doğuda Afar konuşmacıları ile diğer Afro-Asya konuşan topluluklarla sınırlanmıştır. Etiyopya'da Saho öncelikle Tigray Bölgesi'nde konuşulur. Dili diğer alanlarla birlikte ~250.000 kişi kullanmaktadır. Dört ana lehçesi vardır: Kuzey lehçesi, çoğunlukla Casawurta, Tharuuca, Casabat Care, vb. tarafından konuşulur; Merkezî lehçe esas olarak Minifere'li Faqhat Xarak tarafından konuşulur; Güney lehçesi esas olarak Minifire, Xazo, Dabrti-meela, Irob, Sancafe tarafından konuşulur.[kaynak belirtilmeli]

Saho ayrıca tarihlerini belgelemek ve bilgi vermek için Arapça (latin harfleriyle) kökenli kelimeler de kullanmaktadır.

Eski İtalyan Eritre'deki Saho dili, İtalyanca ödünç kelimelerin güçlü etkisi altında kalmıştır.[3]

Ayrıca son zamanlarda dil, siber uzayda bir iletişim aracı olarak kullanılmaktadır. Ve tamamen saho dili ile tasarlanmış bir web sitesi bulunuyordu.[4]

Saho, Afar halkı tarafından ana dil olarak konuşulan Cushitic Afar diliyle o kadar yakından ilişkilidir ki, bazı dilbilimciler iki dili tek bir "Saho-Afar dilinin" lehçeleri olarak görmektedirler. Ne olursa olsun, en azından temel sözlüklerinde ikisinin temiz bir şekilde ayrılabileceği gösterilmiştir.[5]

Dudaksıl ünsüz Dişsil ünsüz/

Dişyuvasıl ünsüz

Üstdamaksıl ünsüz Dorsal [en] Pharyngeal [en]/

Epiglottal

Gırtlaksıl ünsüz
Plosive [en] sessiz k ʡ ʔ
sesli b ɖ g
patlamalı t̪ʼ
Sürtünmeli Ünsüz sessiz f s ħ h
sesli z (ʕ)
patlamalı (sʼ)
Genizsil [en] m n
Çarpmalı [en] ɾ
Sürtünmesiz [en] w l j
  • /t̪ʼ, sʼ, z, kʼ, ʔ/ sesleri ödünç sözcüklerden duyulur.
  • /b/, sesler arası konumlarda veya sürtünmeli bir ünsüzden önce geldiğinde [β] olarak duyulabilir.
  • /t̪, d̪/, /a/'dan önce veya sonra laminal [t̻, d̻] olarak duyulabilir.
  • /ɾ/ serbest varyasyonda bir tril [r] olarak duyulabilir.
  • /ɖ/ sesler arası pozisyonlarda bir flep [ɽ] olarak duyulabilir.
  • /l/, /i, u/ ünlülerinden önce apikal [l̺] veya alveolar [l] olarak ve /a, e, o/ ünlülerinden önce laminal [l̻] olarak duyulabilir.
  • /n/ /b, f, ɖ, k, ɡ/ seslerinden önce [m, ɱ, ɳ, ŋ] olarak duyulabilir.
  • /ʡ/ ayrıca serbest varyasyonda veya sesler arası pozisyonda bir frikatif [ʕ] olarak da duyulabilir.
  • /b, t̪, d̪, ɖ/ durakları, sözcük son konumundayken serbest bırakılmamış [b̚, t̪̚, d̪̚, ɖ̚] olarak duyulur.[6]
Ön Ünlü [en] Ortadaki ünlü [en] Arka ünlü
Kapalı ünlü [en] i iː u uː
Ortadaki ünlü [en] ɛ ɛː ɔ ɔː
Açık ünlü [en] a aː
  • /ɛ/, [ɛ] veya [e] olarak duyulabilir ve gerilmemiş konumlarda [ə] olarak ortaya çıkabilir.
  • /ɔ/, lehçeler arasında konuşanlar arasında [ɔ] veya [o] olarak telaffuz edilebilir.[6]

Yazı sistemleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Saho'nun üç farklı yazı sistemi vardır: Latin alfabesinde bir versiyon, Eritre'de resmi; Etiyopya'da resmi olan Ge'ez alfebesinde bir versiyon; ve Ajami alfabesi [en] de resmi olarak kullanılmayan bir alfabedir.[5]

  1. ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Saho". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History. 
  2. ^ "Ethnologue'da Saho" (İngilizce). Ethnologue. 6 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2024. 
  3. ^ Giorgio Banti, Moreno Vergari (2008). "Italianismi lessicali in saho". PDF (İtalyanca). 8 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2024. 
  4. ^ "Makaado.net - Çevrimiçi Saho Topluluğu" (Sahoca ve Tayca). makaado.net. 3 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023. 
  5. ^ a b Alessio Agostini, Maria Giulia Amadasi Guzzo (2017). Afroasiatica Romana: "Proceedings of the 15th Meeting of Afroasiatic Linguistics", 17-19 September 2014, Rome (İngilizce). Sapienza Università di Roma. ss. 65-81. ISBN 978-88-98154-12-8. 8 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2024. 
  6. ^ a b Tajebe, Esayas (2015). Descriptive Grammar of Saaho. Addis Ababa University.

Diğer bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]