Protistler sayfasının kaynağını görüntüle

{{otomatik taksonkutu
| en_eski_fosil = 2100
| en_genç_fosil = 0
| resim = Protist collage 2.jpg
| takson = Eukaryota
| içerdiği_gruplar = 
'''Üst gruplar<ref name="Adl2012">{{akademik dergi kaynağı |vauthors= Adl SM, Simpson AG, Lane CE, Lukeš J, Bass D, Bowser SS, Brown MW, Burki F, Dunthorn M, Hampl V, Heiss A, Hoppenrath M, Lara E, Le Gall L, Lynn DH, McManus H, Mitchell EA, Mozley-Stanridge SE, Earnest H, Aurther T, Parfrey LW, Pawlowski J, Rueckert S, Shadwick L, Shadwick L, Schoch CL, Smirnov A, Spiegel FW |başlık= The revised classification of eukaryotes |dergi= The Journal of Eukaryotic Microbiology |cilt= 59 |sayı= 5 |sayfalar=429-493|tarih= September 2012 |pmid= 23020233 |pmc= 3483872 |doi= 10.1111/j.1550-7408.2012.00644.x |url= http://www.paru.cas.cz/docs/documents/93-Adl-JEM-2012.pdf |erişimtarihi= 24 Ocak 2021 |arşivurl= https://web.archive.org/web/20131216183506/http://www.paru.cas.cz/docs/documents/93-Adl-JEM-2012.pdf |arşivtarihi= 16 Aralık 2013 |ölüurl= hayır }}</ref> ve tip şubeler'''
* '''[[Archaeplastida]] (kısmen)'''
** [[Red alga|Rhodophyta]] (kırmızı algler)
** [[Glaucophyta]]
* '''[[SAR supergroup|SAR]]'''
** '''[[Stramenopiles]]''' (kahverengi algler, diyatomeler, mantarlar, ...)
** '''[[Alveolata]]'''
*** [[Apicomplexa]]
*** [[Ciliophora]]
*** [[Dinoflagellata]]
** '''[[Rhizaria]]'''
*** [[Cercozoa]]
*** [[Foraminifera]]
*** [[Radiolaria]]
* '''[[Excavata]]'''
** [[Euglenozoa]]
** [[Percolozoa]]
** [[Metamonad]]a
* '''[[Amoebozoa]]'''
* '''[[Hacrobia]]'''
* '''[[Hemimastigophora]]'''
* '''[[Apusozoa]]'''
* '''[[Opisthokonta]] (kısmen)'''
** [[Choanozoa]]
----
'''Birçok diğerleri;<br/>sınıflandırma çeşitleri'''
| içermediği_gruplar = 
* [[Animalia]]
* [[Fungi]]
* [[Plantae]]
}}
{{Biyoloji kenar kutusu}}
'''Protistler''' ({{Dil|la|Protista|dil_adı=e}}, bazen {{Dil|la|Protoctista|dil_adı=e}}), ayrışık ([[heterojen]]) bir [[canlı]] grubudur ve [[hayvan]], [[bitki]] ya da [[mantar]] olarak değerlendirilemeyen [[ökaryot]] canlılardan oluşur. Protistler bilimsel sınıflandırma açısından [[âlem (biyoloji)|âlem]] olarak değerlendirilse de [[tek soylu]] ''(monophyletic)'' değil, [[kısmi soylu]] ''(paraphyletic)'' bir gruptur. Protistler içinde değerlendirilen canlıların da görece basit yapılı ([[tek hücreli canlılar|tek hücreli]]) ya da ileri düzeyde özelleşmiş dokuları olmayan ([[çok hücreli canlılar|çok hücreli]]) olmak dışında ortak özellikleri pek yoktur.

Beslenmeleri [[fotosentez]], [[absorbsiyon]] ya da [[fagositoz]] ile, çoğalmaları ise [[eşeyli üreme|eşeyli]] ya da [[eşeysiz üreme]] ile gerçekleşen protistlerin hareketsiz olanları olabildiği gibi, [[kamçı]], [[sil]]ler ya da [[yalancı ayak]]larla hareket edenleri de bulunur. Yaklaşık olarak 60.000 yaşayan, 60.000 kadar da soyu tükenmiş fosil türü bilinmektedir.

== Geleneksel sınıflandırma ==
Protistler, yaklaşık son 150 yıldır, diğer canlı âlemlerine benzerliklerine göre çeşitli alt gruplara ayrılmaktaydı. Hayvanlara benzeyenlerin [[protozoa]], bitkilere benzeyenlerin [[alg]] ve mantarlara benzeyenlerin de [[cıvık mantar]] ''(slime mould)'' ve [[su mantarı]] ''(water mould)'' olarak adlandırıldığı ve grupların birbirleriyle sıklıkla örtüştüğü bu ayrım, günümüzde yerini filogenetik sınıflandırmalara bırakmıştır. Ancak, resmî olmayan bu gruplar, protistlerin [[morfoloji]] ve [[ekoloji]]sini tanımlamakta yine de kullanışlıdır.

19. yüzyılın başlarında, [[bakteriler]] de protist olarak kabul edilmişlerdir ama 19. yüzyılın sonlarında Bacteria ayrı bir [[üst âlem]] olarak kabul görmektedir.

=== Protozoa: hayvan benzeri protistler ===
[[Protozoa]], çeşitli istisnaları bulunsa da çoğunlukla tek hücreli, hareketli ve fagositoz ile beslenen protistlerdir. Genel olarak 0,01-0,5&nbsp;mm boyutlarındadırlar ve temelde [[mikroskop]] ile izlenebilirler. Sulak çevrelerde de toprakta da bulunabilen ve kurak dönemleri sıklıkla [[kist]] ya da [[spor (biyoloji)]] hâlinde geçiren protozoa, çeşitli önemli [[parazit]]leri içerir. Bu canlılar, hareketlerine göre, dört alt gruba ayrılırlar:

* Uzun [[kamçı]]ları olan [[Flagellalılar]]: örneğin, Öglena
* Geçici yalancı ayakları olan [[Ameboitler]]: örneğin, Amip
* Çoklu, kısa [[sil]]leri olan [[Silliler|Ciliophora (silliler)]]: örneğin, Paramesyum
* Bazıları spor oluşturabilen, hareketsiz parazitler olarak [[Apicomplexa|Sporozoa]]: Sıtma Plazmodyumu

=== Algler: bitki benzeri protistler ===
[[Su yosunları|Algler]], yaşamlarını fotosentez ile sürdürürler. Ayrıca aşağıda sıralanmış olan, hareketsiz ve bazıları gerçek çok hücreli (bazı [[su yosunu|su yosunları]]) kimi canlılar da bu grupta bulunur:
* Daha gelişmiş bitkilerle akraba olan [[yeşil algler|Chlorophyta (yeşil algler)]]: örneğin, ''[[Ulva]]''.
* [[Kırmızı algler|Rhodophyta (kırmızı algler)]]: örneğin, ''[[Porphyra]]''.
* [[Kahverengi algler|Heterokontophyta (kahverengi algler)]], [[diatom]]lar vb.: örneğin, ''[[Macrocystis]]''.
Yeşil ve kırmızı algler, [[Glaucophyta]] olarak anılan küçük bir grupla birlikte, bitkilerin yakın akrabası gibi durmaktadırlar ve kimi araştırmacılar bunları, basit yapılarına rağmen, bitkiler âlemi içinde değerlendirir. Diğer çoğu alg ise ayrı gelişim göstermiştir ki, bunlara hepsi de ayrıca protozoa olarak değerlendirilen [[Haptophyta]], [[Cryptophyta]], [[Dinoflagellata]], [[Euglenoidea]] ve [[Chlorarachnea]] gruplarının üyeleri dâhildir.

''[[Paramecium bursaria]]'' ya da [[Işınlılar|Sarcodina (Radiolaria, ışınlılar)]] [[şube (biyoloji)|şubesinin]] canlıları gibi bazı protozoanın, hücreleriyle bütünleşmemiş olan endosimbiyotik algler içermesi de dikkat çekicidir.

=== Mantar benzeri protistler ===
Protist düzeyinde yapıya sahip çeşitli canlılar, [[sporangiyum]] ürettikleri için, esasen mantar olarak değerlendirilmişlerdir. Bu grupta [[Chytridiomycota]], cıvık mantarlar, su mantarları ve [[Labyrinthulomycetes]] gruplarının üyeleri bulunur. Günümüzde, Chytridiomycota canlılarının mantarlarla akraba olduğu anlaşılmıştır ve onlarla birlikte sınıflandırılır. Diğerleri ise [[selüloz]]dansa [[kitin]] içeren [[hücre duvarı|hücre duvarları]] bulunan Heterokontophyta ve hücre duvarları bulunmayan [[Kökbacaklılar|Amoebozoa]] içinde değerlendirilir.

== Güncel sınıflandırma ==
Protistlerin sınıflandırılması henüz değişkendir. Yeni sınıflandırmalar, [[ince yapı]], [[biyokimya]]sal ve [[genetik]] özellikler üzerinden giderek tek soylu gruplar ortaya koymaya çalışmaktadırlar. Ancak, bir bütün olarak protistler kısmi soylu bir grup olduğu için, bahsi geçen yeni sınıflandırmalarda âlem taksonu ya bölünmekte ya da hepten bir kenara bırakılmaktadır ve protist grupları ökaryotların ayrı ayrı soyları olarak değerlendirilmektedir. Adl ve arkadaşları (2005){{Kaynak-numara|no=1}} tarafından ortaya konulmuş son şemada, şube, [[sınıf (biyoloji)|sınıf]] vb. sınıflandırma basamaklarına yer verilmemektedir.

Günümüzde şube olarak değerlendirilebilen ve resmen tanınmış kimi protist grupları aşağıdaki listede sunulmuştur. Ancak, sınıflandırmaların değişkenliği nedeniyle, pek çok başka şube de Protista ile ilişkilendirilebilmektedir.

* '''Âlem : Protista'''

:::* '''Şube :''' [[Kökbacaklılar|Amoebozoa]]
:::* '''Şube :''' [[Choanozoa]]
:::* '''Şube :''' [[Kırmızı alg|Rhodophyta - kırmızı algler]]

::* [[Alveolata]] (üst grup)
:::* '''Şube :''' [[Apicomplexa]]
:::* '''Şube :''' [[Siliyalılar|Ciliophora - siliyalılar]]
:::* '''Şube :''' [[Dinoflagellata]]

::* [[Chromista]] (üst grup)
:::* '''Şube :''' [[Cryptophyta]]
:::* '''Şube :''' [[Haptophyta]]
:::* '''Şube :''' [[Heterokontophyta]]

::* [[Excavata]] (üst grup)
:::* '''Şube :''' [[Euglenozoa]]
:::* '''Şube :''' [[Metamonada]]
:::* '''Şube :''' [[Percolozoa]]

::* [[Rhizaria]] (üst grup)
:::* '''Şube :''' [[Cercozoa]]
:::* '''Şube :''' [[Foraminifera]]
:::* '''Şube :''' [[Radiolaria]]

== Ayrıca bakınız ==
* [[Protozoa]]
* [[Monera]]
* [[Mantarlar]]
* [[Hayvanlar]]
* [[Bitkiler]]
* [[Su yosunları|Algler]]
* [[Siyanobakteriler]]

== Dış bağlantılar ==
* {{commons-ufak}}
* {{Vikitür-ufak}}

== Kaynakça ==
:# {{Kaynak-kimlik|no=1}} Sina M. Adl, Alastair G. B. Simpson, Mark A. Farmer, Robert A. Andersen, O. Roger Anderson, John R. Barta, Samuel S. Bowser, Guy Brugerolle, Robert A. Fensome, Suzanne Fredericq, Timothy Y. James, Sergei Karpov, Paul Kugrens John Krug, Christopher E. Lane, Louise A. Lewis, Jean Lodge, Denis H. Lynn, David G. Mann, Richard M. Mccourt, Leonel Mendoza, Øjvind Moestrup, Sharon E. Mozley-Standridge, Thomas A. Nerad, Carol A. Shearer, Alexey V. Smirnov, Frederick W. Spiegel and Max F. J. R. Taylor. (2005) "The New Higher Level Classification of Eukaryotes with Emphasis on the Taxonomy of Protists". Journal of Eukaryotic Microbiology '''52''':(5) 399-451.
{{Kaynakça}}
{{Biyoloji}}
{{taksonçubuğu|from=Q10892}}
{{otorite kontrolü}}

[[Kategori:Protista| ]]