Permiyen-Triyas yok oluşu

Vikipedi, özgür ansiklopedi
KambriyenOrdovisiyenSiluriyenDevoniyenKarboniferPermiyenTriyasJuraKretasePaleojenNeojen
Fanerozoyik boyunca deniz canlılarının nesil tükenme yoğunluğu
%
Milyon yıl önce
KambriyenOrdovisiyenSiluriyenDevoniyenKarboniferPermiyenTriyasJuraKretasePaleojenNeojen
Mavi grafik, herhangi bir zaman aralığında nesli tükenmekte olan deniz canlısı cinslerinin görünür yüzdesini gösterir (mutlak sayıyı değil). Tüm deniz canlısı türlerini değil, sadece hali hazırda fosilleşmiş olanları göstermektedir. Geleneksel "Beş Büyük" yok oluş ve daha yakın tarihte bilimsel açıdan tanınan Kapitaniyen yok oluşu, tıklanabilir bağlantılar şeklinde verilmiştir. Daha fazla ayrıntı için yok oluş sayfasına bakınız. (kaynak ve resim bilgisi)

Permiyen-Triyas yok oluşu (P-Tr), (kimi zaman gayrî resmi olarak "Büyük Ölüm" veya "Büyük Yok Oluş" olarak da adlandırılır[1]) 251,4 milyon yıl önce meydana gelen[2][3] ve Paleozoyik ile Mezozoyik dönemlerin yanı sıra Permiyen ve Triyas jeolojik dönemleri arasındaki geçişi başlatan bir kitlesel yok oluştur. Bu yok oluş, tüm deniz türlerinin %96'sının[4] ve karadaki omurgalı türlerinin ise %70'inin tükenmesine yol açan, dünyanın en şiddetli yok oluşu olarak bilinir.[5] Bu yok oluş olayı, ayrıca şimdiye kadar böceklerde gözlemlenen tek kitlesel yok oluş olarak da bilinir.[6][7] Bazı familyaların %57'si yok olurken tüm cinslerin %83'ünün nesli tükenmiştir. Bu yok oluşta biyoçeşitlilik büyük oranda tahrip olduğu için Dünya üzerindeki yaşamın kendini toparlaması diğer soy tükenmesi olaylarından daha uzun sürmüştür.[4] Permiyen-Triyas yok oluşu, "tüm kitlesel yok oluşların anası" olarak tanımlanır.[8]

Milyonlarca yıllık bir zaman dönemine yayılmış olan bu yok oluş süreci, en az iki ayrı aşamada geliştiği için Permiyen-Triyas kitlesel yok oluşunun aslında sanılandan daha karmaşık olduğu da araştırmacılar tarafından ortaya çıkarılmıştır.[2][5][9][10] Bu yok oluşun nedenlerine dair çeşitli fikirler ve mekanizmalar öne sürülmüştür: Örneğin daha erken bir evrede yavaş yavaş gerçekleşen bazı çevresel değişimlerin buna neden olduğu ihtimali üzerinde durulurken ikinci aşamada yıkımsal bir felaket olayının gerçekleşmesi nedeniyle kitlesel yok oluşun ivme kazandığı ileri sürülmektedir. İkinci aşamada gerçekleşen doğal felakete dair öne sürülen mekanizmalar arasında çok sayıda meteor çarpması, bazalt seli patlamaları gibi volkanik faaliyetler, okyanus tabanlarında felakete yol açan metan gazı salınımı, denizlerdeki oksijen içeriğinin gerilemesi (anoksiya) veya oksijen düzeyindeki dalgalanmalar, deniz seviyesinde görülen değişiklikler, kuraklık ve iklim değişikliği veya bunların bir birleşimi gibi birçok neden bulunur.[11]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "The Great Dying - NASA Science". 29 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2011. 
  2. ^ a b Jin YG, Wang Y, Wang W, Shang QH, Cao CQ, Erwin DH (2000). "Pattern of Marine Mass Extinction Near the Permian–Triassic Boundary in South China". Science. 289 (5478). ss. 432-436. Bibcode:2000Sci...289..432J. doi:10.1126/science.289.5478.432. PMID 10903200. 
  3. ^ Erwin, D.H (1993). The Great Paleozoic Crisis: Life and Death in the Permian. New York: Columbia University Press. ISBN 0231074670. 
  4. ^ a b Benton M J (2005). When life nearly died: the greatest mass extinction of all time. Londra: Thames & Hudson. ISBN 0-500-28573-X. 
  5. ^ a b Sahney S and Benton M.J (2008). "Recovery from the most profound mass extinction of all time" (PDF). Proceedings of the Royal Society: Biological. 275 (1636). ss. 759-765. doi:10.1098/rspb.2007.1370. PMC 2596898 $2. PMID 18198148. 22 Şubat 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2011. 
  6. ^ Labandeira CC, Sepkoski JJ (1993). "Insect diversity in the fossil record". Science. 261 (5119). ss. 310-315. Bibcode:1993Sci...261..310L. doi:10.1126/science.11536548. PMID 11536548. 
  7. ^ Sole RV, Newman M (2003). "Extinctions and Biodiversity in the Fossil Record". Encyclopedia of Global Environmental Change, The Earth System - Biological and Ecological Dimensions of Global Environmental Change (Volume 2). New York: Canadell JG, Mooney, HA. s. 297-391. ISBN 0-470-85361-1. 
  8. ^ Erwin DH (1993). The great Paleozoic crisis; Life and death in the Permian. Columbia University Press. ISBN 0231074670. 
  9. ^ Yin H, Zhang K, Tong J, Yang Z, Wu S. "The Global Stratotype Section and Point (GSSP) of the Permian-Triassic Boundary". Episodes. 24 (2). ss. 102-114. 
  10. ^ Yin HF, Sweets WC, Yang ZY, Dickins JM (1992). Permo-Triassic events in the eastern Tethys–an overview Sweet WC (Ed.). "Permo-Triassic events in the eastern Tethys: stratigraphy, classification, and relations with the western Tethys". Cambridge, UK: Cambridge University Press. ss. 1-7. ISBN 0-521-54573-0. 
  11. ^ Tanner LH, Lucas SG & Chapman MG (2004). "Assessing the record and causes of Late Triassic extinctions" (PDF). Earth-Science Reviews. 65 (1-2). ss. 103-139. Bibcode:2004ESRv...65..103T. doi:10.1016/S0012-8252(03)00082-5. 25 Ekim 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2007. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Permiyen-Triyas_yok_oluşu&oldid=32170866" sayfasından alınmıştır