Triyas-Jura yok oluşu

Vikipedi, özgür ansiklopedi
KambriyenOrdovisiyenSiluriyenDevoniyenKarboniferPermiyenTriyasJuraKretasePaleojenNeojen
Fanerozoyik boyunca deniz canlılarının nesil tükenme yoğunluğu
%
Milyon yıl önce
KambriyenOrdovisiyenSiluriyenDevoniyenKarboniferPermiyenTriyasJuraKretasePaleojenNeojen
Mavi grafik, herhangi bir zaman aralığında nesli tükenmekte olan deniz canlısı cinslerinin görünür yüzdesini gösterir (mutlak sayıyı değil). Tüm deniz canlısı türlerini değil, sadece hali hazırda fosilleşmiş olanları göstermektedir. Geleneksel "Beş Büyük" yok oluş ve daha yakın tarihte bilimsel açıdan tanınan Kapitaniyen yok oluşu, tıklanabilir bağlantılar şeklinde verilmiştir. Daha fazla ayrıntı için yok oluş sayfasına bakınız. (kaynak ve resim bilgisi)

Sıkça Triyas sonu yok oluşu olarak da adlandırılan Triyas–Jura (Tr-J) yok oluşu, 201,3 milyon yıl önce gerçekleşmiş olup Triyas ve Jura dönemleri arasındaki sınırı belirler.[1] Fanerozoyik'te hem kara hem okyanuslardaki yaşamı derinden etkileyen beş büyük yok oluştan biridir.[2] Denizlerde konodont sınıfının tamamının[3] ve deniz canlısı cinslerinin %23-34'ü bu yok oluşla ortadan kalktı.[4][5] Karada, krokodilomorflar, teruzorlar ve dinozorlar dışındaki bütün arkozoromorfların nesli tükendi. Önceden bolca bulunan aetozorlar, fitozorlar ve rauisukitler gibi grupların nesli tükendi. Jura öncesinde birçok büyük temnospondil amfibinin ve hâlâ hayatta olan birtakım memeli olmayan terapsidin nesli tükendi. Ancak Tr–J sınırı ile kara omurgalıları arasındaki bağlantı, kara fosillerinin Triyas'ın son katı olan Resiyen'deki eksikliğinden ötürü hâlâ tartışmalıdır.[6] Korunan canlılar arasında bitkiler, dinozorlar, teruzorlar ve memeliler bulunur. Bu durum dinozorlar ve teruzorların gelecek 135 milyon yıl boyunca Dünya üzerindeki baskın hayvanlar olmasına yol açtı.

O zamanda gerçekleşen deniz canlısı kayıplarının istatistiksel analizi, biyoçeşitlilikteki azalmanın, yok oluşlardaki artıştan çok türleşmedeki azalmadan kaynaklandığını göstermektedir.[7] Bununla birlikte, bitki sporlarındaki belirgin yenilenme ve mercan resif topluluklarının çöküşü, Triyas–Jura sınırında bir ekolojik felaketin meydana geldiğine işaret etmektedir.[8][9] Daha eski hipotezler, kademeli iklim veya deniz seviyesi değişikliğinin[10] veya bir ila birden fazla asteroit çarpmasının bu yok oluşa sebep olabileceğini ileri sürmüştür.[11][12][13] Ancak Tr–J yok oluşunun nedenini açıklayan teoriler arasında en çok desteklenen ve yaygın olarak kabul edilen teori, yok oluşun sebebini Orta Atlantik Magmatik Bölgesi'nde (İngilizce kısaltması olan CAMP adıyla anılır) yanardağ patlamalarının başlamasına bağlamaktadır.[14][15][16] CAMP, coğrafi olarak bilinen en büyük magmatik bölgedir ve şiddetli bir küresel ısınma ve okyanus asitlenmesini tetikleyecek kadar yüksek miktarda karbondioksit salmış olabilir.[17][17][18]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Some sources (Whiteside et al 2010) give a date 181.8268 Ma.
  2. ^ Ward (11 Mayıs 2001). "Sudden Productivity Collapse Associated with the Triassic-Jurassic Boundary Mass Extinction". Science. 292 (5519): 1148-1151. doi:10.1126/science.1058574. PMID 11349146. 24 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2022. 
  3. ^ "The extinction of conodonts — in terms of discrete elements — at the Triassic–Jurassic boundary" (PDF). 9 Haziran 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  4. ^ Graham Ryder; David E. Fastovsky; Stefan Gartner (1996). The Cretaceous-Tertiary Event and Other Catastrophes in Earth History. Geological Society of America. s. 19. ISBN 9780813723075. 13 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  5. ^ Sepkoski, J. John (1984). "A kinetic model of Phanerozoic taxonomic diversity. III. Post-Paleozoic families and mass extinctions". Paleobiology. 10 (2). ss. 246-267. doi:10.1017/s0094837300008186. ISSN 0094-8373. 
  6. ^ "Assessing the record and causes of Late Triassic extinctions" (PDF). Earth-Science Reviews. 65 (1–2): 103-139. 2004. doi:10.1016/S0012-8252(03)00082-5. 25 Ekim 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2007. 
  7. ^ Bambach, R.K.; Knoll, A.H.; Wang, S.C. (December 2004). "Origination, extinction, and mass depletions of marine diversity". Paleobiology. 30 (4). ss. 522-542. doi:10.1666/0094-8373(2004)030<0522:OEAMDO>2.0.CO;2. ISSN 0094-8373. 22 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  8. ^ Bonis, Nina R.; Ruhl, Micha; Kürschner, Wolfram R. (1 Eylül 2010). "Milankovitch-scale palynological turnover across the Triassic–Jurassic transition at St. Audrie's Bay, SW UK". Journal of the Geological Society. 167 (5). ss. 877-888. doi:10.1144/0016-76492009-141. Erişim tarihi: 12 Aralık 2022. 
  9. ^ Pandolfi, John M.; Kiessling, Wolfgang (April 2014). "Gaining insights from past reefs to inform understanding of coral reef response to global climate change". Current Opinion in Environmental Sustainability. Cilt 7. ss. 52-58. doi:10.1016/j.cosust.2013.11.020. 12 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2022. 
  10. ^ Colbert, Edwin H. (15 Eylül 1958). "Tetrapod Extinctions at the End of the Triassic Period" (PDF). Proceedings of the National Academy of Sciences. 44 (9). ss. 973-977. Bibcode:1958PNAS...44..973C. doi:10.1073/pnas.44.9.973. ISSN 0027-8424. PMC 528676 $2. PMID 16590299. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  11. ^ Colbert, Edwin H. (15 Eylül 1958). "Tetrapod Extinctions at the End of the Triassic Period" (PDF). Proceedings of the National Academy of Sciences. 44 (9). ss. 973-977. Bibcode:1958PNAS...44..973C. doi:10.1073/pnas.44.9.973. ISSN 0027-8424. PMC 528676 $2. PMID 16590299. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  12. ^ Olsen, P. E.; Shubin, N. H.; Anders, M. H. (28 Ağustos 1987). "New early Jurassic tetrapod assemblages constrain Triassic–Jurassic tetrapod extinction event" (PDF). Science (İngilizce). 237 (4818). ss. 1025-1029. Bibcode:1987Sci...237.1025O. doi:10.1126/science.3616622. ISSN 0036-8075. PMID 3616622. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  13. ^ Spray, John G.; Kelley, Simon P.; Rowley, David B. (12 Mart 1998). "Evidence for a late Triassic multiple impact event on Earth" (PDF). Nature (İngilizce). 392 (6672). ss. 171-173. Bibcode:1998Natur.392..171S. doi:10.1038/32397. ISSN 1476-4687. 14 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  14. ^ Deenen, M. H. L.; Ruhl, M.; Bonis, N. R.; Krijgsman, W.; Kuerschner, W. M.; Reitsma, M.; Van Bergen, M. J. (1 Mart 2010). "A new chronology for the end-Triassic mass extinction". Earth and Planetary Science Letters. 291 (1–4). ss. 113-125. Bibcode:2010E&PSL.291..113D. doi:10.1016/j.epsl.2010.01.003. 16 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2022. 
  15. ^ Hautmann, Michael (15 Ağustos 2012). "Extinction: End-Triassic Mass Extinction". eLS. doi:10.1002/9780470015902.a0001655.pub3. ISBN 9780470016176. 16 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2022. 
  16. ^ Whiteside, Jessica H.; Olsen, Paul E.; Eglington, Timothy; Brookfield, Michael E.; Sambrotto, Raymond N. (22 Mart 2010). "Compound-specific carbon isotopes from Earth's largest flood basalt eruptions directly linked to the end-Triassic mass extinction". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 107 (15). ss. 6721-6725. Bibcode:2010PNAS..107.6721W. doi:10.1073/pnas.1001706107. PMC 2872409 $2. PMID 20308590. 
  17. ^ a b Hautmann, Michael (28 Temmuz 2004). "Effect of end-Triassic CO2 maximum on carbonate sedimentation and marine mass extinction". Facies. 50 (2). doi:10.1007/s10347-004-0020-y. 
  18. ^ McElwain, J. C.; Beerling, D. J.; Woodward, F. I. (27 Ağustos 1999). "Fossil Plants and Global Warming at the Triassic-Jurassic Boundary". Science. 285 (5432). ss. 1386-1390. doi:10.1126/science.285.5432.1386. PMID 10464094. 16 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2022. 

Literatür[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Triyas-Jura_yok_oluşu&oldid=29959231" sayfasından alınmıştır