Millet (Osmanlı İmparatorluğu) sayfasının kaynağını görüntüle

{{Osmanlı İmparatorluğu'nda vergiler}}
{{Osmanlı İmparatorluğu'nda toplumsal yapı kenar çubuğu}}
{{Hakkında|Osmanlı Devleti'nde kullanılan millet kavramı|Günümüzde kullanılan millet kavramı|millet}}
[[Dosya:OttomanMillets.jpg|küçükresim|Osmanlı İmparatorluğu'nda hakim dinler.]]
'''Millet''', [[Osmanlı Türkçesi]]nde dini grupları belirtmek için kullanılan terimdir. 19. yüzyılda [[Tanzimat]] reformlarıyla, hakim sınıf olan [[Sünnilik|Sünni]]ler dışındaki, kanunen korunan dini [[azınlık]]ları ifade etmek için kullanılmaya başlanmıştır. [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nda tüm [[Sünnilik|Sünni]] gruplar bir millet kabul edilirken, azınlıklar yani gayrimüslimler sadece dine veya mezhebe göre değil aynı zamanda etnik gruplarına göre de ayrı milletler oluştururlardı. Örneğin [[Ermeniler]] tek bir millet olmayıp Ermeni Katolik ve Ermeni Protestan milletlerine ayrılırlardı. ''Millet'' kelimesi [[Arapça]] bir kelime olan ''mille'' (ملة)'den gelmektedir. Millet kelimesi günümüzde, Osmanlı'da kullanılandan farklı olarak, dinsel bir anlam değil dilsel bir anlam ifade etmektedir.

== Terim ==
Kökeni [[Arapça]] ''milla''<nowiki/>'dan gelen millet teriminin [[Osmanlı Türkçesi]]nde din, dini cemaat ve ulus olmak üzere üç temel anlamı vardı.<ref name="Ursinus, M.O.H 2012">{{Ansiklopedi kaynağı|başlık=Millet|basım=2.2ansiklopedi=Encyclopaedia of Islam|yayıncı=Brill|yıl=2012|author=Ursinus, M.O.H|doi=10.1163/1573-3912_islam_COM_0741|editör=P. Bearman|editör2=Th. Bianquis|editör3=C.E. Bosworth|editör4=E. van Donzel|editör5=W.P. Heinrichs}}</ref> [[Kur'an]]'da geçen kullanımından gelen ilk anlamı 19. yüzyıla kadar Osmanlı idari belgelerinde kullanıldığı görülmektedir.<ref name="Ursinus, M.O.H 2012"/> Benjamin Braude, 19. yüzyıl reformları döneminden önce, dini cemaat anlamındaki millet kelimesinin Müslüman dini cemaati veya Osmanlı İmparatorluğu dışındaki Hristiyanları ifade ettiğini ileri sürmüştür.<ref name="Ursinus, M.O.H 2012"/> Bu görüş Donald Quataert tarafından desteklenmektedir.<ref>Quataert, Donald (2005). ''The Ottoman Empire, 1700–1922''. Cambridge University Press (Kindle edition). pp. 175–176.</ref> Michael Ursinus ise bu kelimenin o zamanlardan bile önce Osmanlı İmparatorluğu'nun gayrimüslim tebaasını kastetmek için kullanıldığını yazmaktadır.<ref name="Ursinus, M.O.H 2012"/> Esasen, bu terim 19. yüzyıldan önce tutarsız bir şekilde kullanılmıştır.<ref name="Ursinus, M.O.H 2012"/>

Sistematik olarak millet kelimesinin [[Gayrimüslim|gayrimüslim Osmanlı cemaatlerini]] tanımlamak için kullanılması 19. yüzyılın başlarında [[Sultan II. Mahmud]] dönemine dayanmaktadır.<ref name="Bruce Masters 2009 p. 383">"Millet", Bruce Masters, ''Encyclopedia of the Ottoman Empire'', Ed. Gábor Ágoston and Bruce Alan Masters, (InfoBase Publishing, 2009), p. 383</ref> Bu dönemde resmi belgelerde gayrimüslim tebaanın [[Rum Ortodoks Kilisesi|Rum Ortodoks]], [[Ermeni Kilisesi|Ermeni]] ve [[Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Yahudilerin tarihi|Yahudi]] olmak üzere üç resmen tasdik edilmiş millet olarak düzenlendiği belirtilmeye başlanmıştır.<ref name="Bruce Masters 2009 p. 383"/> Rum Ortodoksların içerisinde, özellikle Balkan coğrafyasında yer alan ve ortodoksluğu benimsemiş etnik gruplar yer alırken, Ermeni milletinin içerisinde Rum Ortodoks kilisesi ile uzun yıllar sorun yaşayan [[Süryani Ortodoks Kilisesi|Süryaniler]], [[Kıptî Ortodoks Kilisesi|Kıptiler]], Gürcüler ve [[Etiyopya Ortodoks Tevhîdî Kilisesi|Habeşiler]] gibi diğer gruplar yer almıştır.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Balkanlar'da Osmanlı Mirası ve Milliyetçilik|tarih=2012|basım=2|sayfa=67|yayıncı=Timaş Yayınları|ad=Kemal H.|soyadı=Karpat|çevirmen-ad=Recep|çevirmen-soyadı=Boztemur}}</ref>  Bu dönemin bürokratları, millet sisteminin [[I. Mehmed|Sultan I. Mehmed]] ({{Hükümdarlık dönemi|1413|1421}}) dönemine dayanan bir gelenek olduğunu ileri sürmüştür.<ref name="Bruce Masters 2009 p. 383"/> Birçok tarihçi bu iddiayı kabul etmiş ve bu tür bir millet sisteminin Osmanlı döneminin başlarından beri var olduğunu varsaymıştır.<ref name="Bruce Masters 2009 p. 383"/> Ancak son araştırmalar, bunun retorik bir şekilde eski bir gelenek kisvesi altında tanıtılan bir siyasi yenilik olduğunu göstererek bu görüş aleyhinde şüphe uyandırmıştır.<ref name="Bruce Masters 2009 p. 383"/> Osmanlı Devleti, her milleti tanımlamak için [[Etnik grup|etnik köken]] yerine dini kullanmıştır ve Osmanlı imparatorluğunu inceleyenler, Müslümanları bir milletin mensubu olarak tanımlamamaktadır.<ref>Öztürk, Fatih. "[https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/12937 The Ottoman Millet System] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20190926112842/https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/12937 |tarih=26 Eylül 2019 }}". pp. 71–86. - Cited: p. 72</ref>

[[Osmanlı Anayasası|1876 Osmanlı Anayasası]]'nın [[Osmanlı Türkçesi]] versiyonunda “millet” kelimesi Arapça ve Farsça versiyonundaki gibi kullanılmasına rağmen o zamanlarda Arapça “milla” kelimesinin kullanımı azalarak yerini “[[ümmet]]” kelimesi almaya başlamıştır.<ref name="menadoc.bibliothek.uni-halle.de">Strauss, Johann (2010). [https://menadoc.bibliothek.uni-halle.de/menalib/download/pdf/2734659?originalFilename=true "A Constitution for a Multilingual Empire: Translations of the ''Kanun-ı Esasi'' and Other Official Texts into Minority Languages"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20191011233851/https://menadoc.bibliothek.uni-halle.de/menalib/download/pdf/2734659?originalFilename=true |tarih=11 Ekim 2019 }}. In Herzog, Christoph; Malek Sharif (eds.). ''The First Ottoman Experiment in Democracy''. [[Würzburg|Wurzburg]]: [[:en:Orient-Institut Istanbul|Orient-Institut Istanbul]]. p. 21–51. (info page on book at [[:en:Martin Luther University|Martin Luther University]]) // CITED: p. 44-45 (PDF p. 46-47/338).</ref>

Ermeni, Rum ve Yahudi yerleşikler “millet” kelimesini kullanmak yerine kendilerini [[ulus]] olarak tanımlamışlardır ([[Fransızca]]: ''nation'', [[Ermenice]]: ազգ (''azg''), [[Yunanca]]: Έθνος (''ethnos'') ve [[Yahudi İspanyolcası]]: ''nasyon'').<ref name="menadoc.bibliothek.uni-halle.de"/> Hristiyan ve Yahudi azınlıkların arasında “millet” kelimesinin kullanılmaması Osmanlı Anayasası'nın kendi dillerindeki versiyonlarına da yansımıştır. Osmanlı Anayasasının Fransızca versiyonunda “millet” yerine “communauté” kelimesi kullanılmıştır ve böylece diğerleri de Fransızca versiyonunu örnek veya temel alan kelimeler kullanmıştır. Ermenicede հասարակութիւն (''hasarakut‘iwn''), [[Bulgarca]]da ''obština'' (günümüzde Общност), Yunancada κοινότης (''koinotēs'') ve Yahudi İspanyolcasında ''komunita'' kelimeleri kullanılmıştır.<ref name="menadoc.bibliothek.uni-halle.de"/>

== Kavram ==
Millet sistemi, İslami idare altında yaşayan gayrimüslim azınlıklara ([[zimmi]]) karşı nasıl bir muamelede bulunulması gerektiğine ilişkin olan İslami kurallarla yakından ilişkilidir. Osmanlıca olan bu terim özellikle, (Müslümanların müdahil olmadığı davalarda) azınlıkların Osmanlı hükûmetince neredeyse hiç müdahale edilmeksizin kendi kendilerini yönetmelerine müsaade edildiği şahsi hukukla ilgili ayrı hukuk mahkemelerini ifade eder.<ref>Sugar, Peter F. (1977). ''Southeastern Europe under Ottoman rule, 1354–1804''. Seattle, USA: University of Washington Press. pp. 5 to 7.</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.britannica.com/topic/millet-religious-group|başlık=Millet {{!}} Sufi, Mysticism & Mystic Poetry {{!}} Britannica|erişimtarihi=17 Mart 2024|dil=İngilizce|çalışma=www.britannica.com|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200509110510/https://www.britannica.com/topic/millet-religious-group|arşivtarihi=9 Mayıs 2020|ölüurl=hayır}}</ref>

Millet kavramına göre, insanlar etnik kökenleri yerine mensup oldukları dine (veya dini topluluklarına) göre milletlerine bağlı olurdu (modern çağa kadar Ermeni olgusu hariç).<ref>Ortaylı, İlber (2006), ''Son İmparatorluk Osmanlı'' [''The Last Empire: Ottoman Empire''] (in Turkish), İstanbul: Timaş Yayınları (Timaş Press), pp. 87–89, [[:en:Special:BookSources/978-975-263-490-9|ISBN 978-975-263-490-9]].</ref> Milletlerin büyük bir gücü vardı - kendi yasalarını koyar, kendi vergilerini toplar ve dağıtırlardı. Gerekli olan tek şey İmparatorluğa sadakatti. Bir milletin mensubu bir başka milletin mensubuna karşı suç işlediğinde, mağdur tarafın yasası geçerli olurdu, ancak hükümran olan İslami çoğunluk üstün konumda olup, bir Müslümanın taraf olduğu herhangi bir anlaşmazlık [[şeriat]] temelli yasalara tabi olurdu.

Daha sonraları millet kavramı algısı 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'ndaki milliyetçiliğin yükselişi ile değişmiştir.

== Ayrıca bakınız ==
* [[Millet-i Rûm]]
* [[Millet-i Ermeniyân]]

== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}

{{Osmanlı İmparatorluğu Organizasyonu}}

[[Kategori:Pax Ottomana]]
[[Kategori:Arapça deyişler]]
[[Kategori:Osmanlı İmparatorluğu'nda siyaset]]
[[Kategori:Osmanlı İmparatorluğu'nda din]]
[[Kategori:Osmanlı İmparatorluğu'nda toplum]]