Müks Beyliği
Müküs Beyliği (1600-1847) Kürt Beyliği Beyliğin kurucuları Eyyubi soyundandır,Beylik Bahçesaray ve çevresinde hüküm sürmüştür.Şerefname’de de detaylıca anlatıldığı üzere Müks Beyliği, Hizan ve Spayert Beylikleri ile akraba olup, Hınıs’a bağlı Bilican kalesine gelmiş, oradan da Selçukluların da yardımıyla Van Gölünün Güneyindeki bölgelere yerleşmişlerdir. Bu aile 1207’de Ahlât Bölgesine yerleşen ve 1229’da Harzemşah istilası ile bölgeden ayrılan Eyyubi Hanedanının bir koludur.[1]
Diğer Kürt Emaretlerine nazaran küçük sayılabilecek Müks Beyliği,Yavuz ve Kanuni dönemlerine bölgedeki pek çok Emaret gibi özerk bir yapıya sahipken, Hakkârili İbrahim Han döneminde Hakkâri Emirliği egemenliğine girmiştir.Beylik Han Mahmud döneminde altın çağını yaşamıştır. Osmanlı ile ilişkileri bozulan Han mahmud bir seneliğine sürgüne gönderilmiştir.
Sürgünden sonra Hoşap Kalesini merkez hâline getiren Han Mahmud'un özellikle İran canibindeki şöhreti Erzurum Müşiri Osman Nuri Paşanın raporlarında çokça zikredilmiştir.1842 yılına gelindiğinde Van Gölü havzasından İran'a kadar büyük bir bölgeyi denetimi altına alan Han Mahmud'un Osmanlı yönetimi ile ilişkileri tekrar bozulduğu görülmektedir.
Han Mahmud bu dönemde Kisan Beyi Halit Bey, Muşlu Şerif Paşa, Ahlat Beyi Mustafa Bey ile de ittifak hareketine girişmiş, bu ittifak daha sonra Cizre Beyi Bedirhan Bey de katılarak, Hakkâri Miri Nurullah Beyin de katılımını sağlamıştır. Bölgedeki bu Mir ittifakı zamanla bir isyan hareketine dönüşmüştür. Han Mahmud-Bedirhan Bey isyanı 1847 yılında bastırılmış, Bedirhan Bey Girit adasına Han Mahmud ise Silistre Eyaletine bağlı Rusçuk (günümüzde Bulgaristan’ın Rousse kenti) kentine sürgün edilmiştir. Han Mahmud 22 Teşrin-i sani 1282 (04 Aralık 1866) günü Rusçuk’ta ölmüştür.[2]
Kürt edebiyatının Yunus Emresi olarak bilinen Feqiyê Teyran ve Mir Hasani Veli Müküs Beyliğinin Kelehi ailesindendir.[3]
Müküs’te Mir Muhammedi, Kelehi, Zeynalbegi ve Eyyubhanbegi aileleri hüküm sürmüştür.
Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ www.babil.com, Babil |. "Müküs Kürt Mirleri Tarihi ve Han Mahmud". babil.com. 12 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2021.
- ^ "Müküs Kürt Mirleri Tarihi ve Han Mahmud Sinan Hakan". www.simurg.com.tr/. 28 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2021.
- ^ "Şeyhmus Çakırtaş | Zumrüt-u Anka Kuşu ve Feqiyê Teyran…". Independent Türkçe. 16 Aralık 2020. 16 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2022.
- Osmanlı Devlet arşivinden Eyyubiler ve Kökenleri, Cilt 4, s.149, The Ayyubis in the Ottoman archiv