Lisbeth Nypan
Lisbeth (Elisabeth) Nypan | |
|---|---|
| Doğum | Elisabeth Pedersdotter 1610 civarı Høllandet (günümüzde Hølonda), Trøndhjems amt (günümüzde Sør-Trøndelag), Norveç |
| Ölüm | 1670 (59-60 yaşlarında) Trondheim, Trøndhjems amt (now Sør-Trøndelag, Norveç |
| Tanınma nedeni | Cadı olduğunun iddia edilmesi |
| Suçlama | Cadılık |
| Mahkûmiyet cezası | Kazığa bağlanarak yakılarak öldürüldü |
| Evlilik | Ole Nyapan |
| Çocuk(lar) | Ingeborg, Ane, Marit, Peder |
| Ebeveyn(ler) | Peder Kulgrandstad, annesi bilinmiyor |
Lisbet Nypan (doğum adı Elisabeth Pedersdotter Kulgrandstad) (tahminen 1610 – Eylül 1670) cadılık suçlamasıyla öldürülen Norveçli kadın. Norveç'teki en tanınmış cadı avı kurbanlarından biridir. Aynı zamanda, Norveç'te cadılık suçlamasıyla idam edilen sondan ikinci kadındır.
Lisbet ve kocası Ole Nypan'a karşı olan dava, Rossell Hope Robbins tarafından yazılmış 1959 tarihli “Cadılık ve Demonoloji Ansiklopedisi” kitabında anlatılan tek Norveçli cadı avıdır.[1] Nypan'ın bilinirliği, 1962'de Torbjørn Prestvik tarafından yazılmış Lisbet Nypan : Den siste hekseprosess i Trøndelag som førte til bål og brann (Lisbet Nypan : Trøndelag'deki Son Cadı Davası, Başlangıcından yakılmaya kadar) isimli kitapla beraber artmıştır.
Arka planı[değiştir | kaynağı değiştir]
Elisabeth Pedersdatter adıyla vaftiz edilen Lisbet, Trondheim'in 40 kilometre güneybatısındaki Trøndheim ("Trøndhjems amt", günümüzde Sør-Trøndelag) ilçesinde doğdu.[2] Babasının adının bilinmesine rağmen, annesinin adı bilinmemektedir. Lisbet, ailesinde cadı olarak suçlanan tek kişi değildi. Kız kardeşi de cadı olarak suçlandı.[2] Lisbet'in çiftçi ve hancı Ole Nypan ile ne zaman ve nerede evlendiği tam olarak bilinmemektedir. (tahminen 1602–1670). Çünkü Høllandet için bölge kayıtları 1732 yılına kadar başlamamıştır.[3] Ancak, yargılandıkları 1670 yılında, altmışlı yaşlarında oldukları ve dört yetişkin çocuk sahibi oldukları bilinmektedir. Çocuklarının adları Ingeborg, Ane, Marit ve Peder'di.[2] Ailenin soyadı, Sør-Trondelag'daki Trondheim kentinin hemen güneyinde yer alan, Leinstrand'daki Nypan çiftliğinden alınmıştır.
Cadı davası[değiştir | kaynağı değiştir]
Lisbet ve Ole aleyhine olan suçlamalar, 1670'te iftira mahkemelerinde ele alındı. Ancak dava, hızla onların aleyhine döndü. Bu dava, onların Leinstrand'da ve daha sonra Trondheim'deki mahkeme salonlarında sorgulanmalarına yol açtı. Dava, marttan eylüle kadar altı ay sürdü. Lisbet, tanıkların ifadesine göre, 1640'lardan beri şifacı olarak ün yapmıştı. İnsanlar, sık sık hastalıkları ve ıstırapları ile ona geliyordu. Kullandığı yöntemler, Hristiyan inancının, kara büyünün ve doğal tıbbın bir karışımıydı. Lisbet'in yöntemlerinden biri, eski bir halk geleneği olan "tuzda okuma" idi. Lisbet, tuzun üzerinde bir dua okurdu. Daha sonra okunmuş tuz, hasta tarafından yenirdi. Birkaç tanık, Lisbet tarafından yapılan tedaviden sonra daha iyi olduklarını iddia etti. Dualarından dördü, davanın belgelerinde kaydedildi ve korundu. Bu dualardan biri, Lisbeth tarafından duruşmada okundu.
Lisbet hizmetlerinden ücret alırdı. Bu durum, insanlarda şüphe uyandırdı. Lisbet'in kendilerini hasta edip para kazanmak istediğini düşünmeye başladılar. İnsanlar ya da hayvanlar hastalandığında, bu söylentiler yayılmaya başladı. Lisbet, mahkemeye insanları iyileştirmek için Tanrı'nın adını kullandığını itiraf etti, ama hiç kimseyi incitmek için güçlerini kullanmadığını da belirtti. O ve kocasının yalan ve dedikodu kurbanı olduğunu söyledi. Mahkeme, Lisbet'in Tanrı'dan değil, Şeytan'dan yardım istemek için dua okuduğunu iddia ederek ona inanmadı.
Leinstrand'ın rahibi, Ole Mentsen ve kefil Hans Evertsen Meyer (1615-1688) çifti itirafta bulunmaları için zorladı. Ancak çift, hapis ve işkenceden sonra bile, herhangi bir suçluluk kabul etmedi. Ayrıca herhangi bir pişmanlık göstermeden duruşlarını korudu. Bu durum, mahkemeye karşı bir küçümseme eylemi olarak görülmüş ve muhtemelen cezanın ağırlığına katkıda bulunmuştur. Mahkeme kararı, çiftin Şeytan'la olan yakın bağlantıları nedeniyle "doğru itiraf" ile gelemediklerini söyledi. Yargıç Willem Knutsen ve mahkeme, Lisbet'i Ole'ye kıyasla daha suçlu olarak görüyordu. Bu nedenle, kocasının sadece başı kesilmesine karar verilirken, kendisi kazığa bağlanarak canlı olarak yakılmaya mahkûm edildi. Verilen kararlar lagmann (Üst Yargıç) Hans Mortensen Wesling (1620-1671) tarafından 5 Eylül 1670 tarihinde onaylandı ve aynı ayda uygulandı. Lisbet'in nerede yandığına dair ayrıntılar kaynağa bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Bazı kaynaklar infazın Trondheim'daki Başpiskoposluk Sarayı'nda, diğer kaynaklar balık pazarında gerçekleştiğini söylemektedir. Lisbet Nypan, idam edildiğinde 60, kocası ise yaklaşık 67 yaşındaydı.
Anısına yapılanlar[değiştir | kaynağı değiştir]
17 Mayıs 2005'te Leinstrand'daki Nypvang İlkokulu'nda Lisbet Nypan'ı anmak için bir heykel açıldı. Heykel, Steinar Garberg tarafından tasarlanmıştır.[4][5] Kattem'deki bir yol da Lisbet Nypan'dan sonra adlandırılmıştır.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ (en) Rossell Hope Robbins (1912-1990), Encyclopedia of Witchcraft and Demonology (New York: Crown Publishers, 1959)
- ^ a b c (no) "Lisbet Nypan"; DIS-Norge, Slektsforum, Etterlysninger, Sør-Trøndelag [DIS-Norge, Family Forum, Inquiries, South Trøndelag], Trondheim; Retrieved 6 February 2013, a discussion in Norwegian about the possible descendants of Lisbet and Ole Nypan. It began on 18 May 2005 with the news of the dedication of the Nypan monument at the Nypvang Primary School and lasted for a year.
- ^ (en) FamilySearch.org, "Melhus, Norway", https://www.familysearch.org/learn/wiki/en/Melhus,_Norway 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved 6 February 2013.
- ^ (no) Einar Myrenget: “Til minne om Lisbet Nypan” 16 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. [In Memory of Lisbet Nypan], HøgskoleAvisa ["College Newspaper", the newspaper of the College of South Trønderlag] (about the monument at the Nypvang Primary School).
- ^ (no) Harald Langås, “Lisbet Nypan æres i heimbygda” 11 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. [Lisbet Nypan honored in her hometown], Trønderbladet [The Trønder Magazine], 19 May 2005 (about the monument at the Nypvang Primary School).
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- (no) “Lisbeth Nypan”, Trondhjemmere før oss [Geçmişte Trondheimerliler], www.trondheim.no/trondhjemmere/
- (en) Rune Blix Hagen: "Norwegian witches: Lisbet Pedersdatter Nypan” 9 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Universitetet i Tromsø [Tromsø Üniversitesi] Uit, 2005
- (no) “Lisbet Pedersdatter Nypan 19 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in the online version of the Store Norske Lekiskon [Büyük Norveççe Sözlük].
- (no) Rune Blix Hagen, “Lisbet Nypan” 20 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in the online version of the Norsk biografisk leksikon [Norveççe Biyografi Ansiklopedisi].
