Kürekçay Antlaşması
Kürekçay Antlaşması (Azerice: Kürəkçay müqaviləsi, Rusça: Кюрекчайский договор), Karabağ Hanlığı'nın Rus İmparatorluğu'na entegrasyonunu onaylayan sözleşmedir. İmza töreni 14 Mayıs 1805'te Gence'ye yakın Kürekçay Nehri kıyısında bir Rus askeri kampında gerçekleşmiştir. Anlaşma İbrahim Halil Han ve Rus Başkomutanı General Pavel Tsitsianov (I. Aleksandr adına) tarafından imzalanmıştır.
Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]
Rus İmparatorluğu, çeşitli Azerbaycan hanlıklarının bölünmesinden yararlanmış ve bu süreçte anlaşmalar yapmıştır. Kafkasya'daki Rus birliklerinin Başkomutanı Pavel Tsitsianov, Gence Hanlığı'nın işgalinden sonra Karabağ Hanlığı üzerinde askeri-diplomatik baskı uygulamaya başlamıştır. Tsitsianov'un Karabağ Hanı İbrahim Han ile yazışmalarından, müzakerelere aracılık eden Gürcü asilzade İvan Jorayev ve Lisaneviç'in talimatlarından, hanın sözleşmeyi lehte şartlarla sonuçlandırmaya çalıştığı malumdur. Çarlığın Güney Kafkasya hükümdarları ile Kürekçay'a kadar yaptığı antlaşmalardan, bu devlet kurumlarının ilhakının şartlarından, kaldırılmasına ilişkin direktif belgelerinden, Georgievsk Antlaşması'nın ana maddelerinin esas alındığı açıktır.[1]
Antlaşma[değiştir | kaynağı değiştir]
Gence Hanlığı'nın işğali, diğer Azerbaycan hanlıklarının işgalini hızlandırmada önemli bir rol oynamıştır. 1804'ün başlarında General Tsitsianov, Lisaneviç'i Karabağ'a, İbrahim Halil Han'a gönderilmiş ve bu hanlığın Rus tabiiyetine geçmesini talep etmiştir.[2] İbrahim Halil Han, Kaçar birliklerinin saldırısını önlemek için Tsitsianov'dan askeri yardım istemiş, karşılığında Rus devletine yardım edeceğine ve onlara sadık kalacağına söz vermiştir. Tsitsianov, isteği üzerine Karabağ'a Lisaneviç liderliğindeki birlikler göndermiştir. Tsitsianov, Gence yakınlarındaki Kürekçay Nehri üzerinde kamp kurmuştur. İbrahim Halil Han, oğulları Muhammed Hasan Ağa, Mehdikulu Han, Hanlar Ağa ve Karabağ'ın diğer soylularıyla birlikte buraya gelmiştir.[3]
Kürekçay Antlaşması bir önsöz ve 11 maddeden oluşuyordu. Anlaşmanın yürürlüğe girmesi, Karabağ Hanlığının Rus İmparatorluğu'na devredilmesini şart koşuyor ve maddeler bundan doğan koşulları tanımlıyor. Anlaşmanın 1., 4., 6., 8. ve 9. maddeleri İbrahim Han'ın yükümlülüklerini, 2., 3., 5. ve 7. maddeleri ise Rusya'nın yükümlülüklerini yansıtıyor. Rusya, Karabağ Hanlığını kesin olarak bağımsız bir devlet olarak kabul etmiş, İbrahim Han ve haleflerini hanlığın tek sahibi olarak onaylamıştı. İmparatorun Karabağ Hanlığının bütünlüğünü garanti etmişti. Han, Şuşa Kalesinde 500 kişilik bir Rus garnizonunu almayı ve sürdürmeyi taahhüt etmiştir. Han, Rusya'ya yıllık 8,000 chervonet haraç ödemeyi ve Muhammed Hasan Ağa'nın oğlu Şükür Ağa'yı rehin olarak Tiflis'e göndermeyi taahhüt etmiştir. Çar, Tiflis'te rehin tutulan hanın torununa günde 10 gümüş ruble vereceğine söz vermiştir.[4]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Mahmudov, Yaqub (2009). Azərbaycan — beynəlxalq münasibətlər və diplomatiya tarixi. Dövlətlərarası müqavilələr və digər xarici siyasət aktları. Bakı.
- ^ Azərbaycan Tarixi. Elm (Azerice). IV. Baku. 2007.
- ^ Aliyarli, Suleyman (1996). Azərbaycan tarixi. Azərbaycan (Azerice). Baku.
- ^ Hasanli, Jamil (2010). "Азербайджанская дипломатия и Карабах: От Кюрекчайского договора до большевистской оккупации" (PDF). IRS Heritage. №5 (Rusça) (47 bas.). 12 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Ekim 2022.