Kvabi Sarayı
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Timurkışla, Şenkaya, Erzurum |
| Koordinatlar | 40°33′20″K 42°15′55″D / 40.55556°K 42.26528°D |
| Tamamlanma | ? |
| Yükseklik | |
| Mimari | Gürcü mimarisi |
| Teknik ayrıntılar | |
| Malzeme | Kesme taş |
Kvabi Sarayı, Mzeçabuki Sarayı ve Kop Sarayı olarak da bilinir, tarihsel Tao bölgesinde Orta Çağ'dan kalma, Cakeli hanedanından Mzeçabaki'ye ait saraydır. Bugün Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı Timurkışla köyünün Kop (eski Kvabi köyü) olarak adlandırılan mahallesinde, Bardız Çayı’nın Oltu Çayı’na katıldığı noktada bulunuyordu.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Kvabi, erken ve geç Orta Çağ'da Gürcistan’ın sınırları içinde yer alıyordu. Osmanlılar bu yerleşmeyi 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi. 1574 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Kvab / Kob (قوب) olarak kaydedilmiştir. Bu yerleşmenin adı zaman içinde Kop / Kopi (კოპი) biçiminde yerleşmiştir. Bu tarihte köyde 45 hane yaşıyordu. 36 hane Hristiyan, 9 hane Müslüman olarak kaydedilmişti. Kvabi aynı zamanda Oltu sancağının nahiyelerinden biriydi. Kvabi nahiyesi 23 köyden oluşmakla birlikte 14 köy boşalmıştı. Nahiyede 196 haneden bulunuyordu; 166 hane Hristiyan idi ve 30 hane Müslüman olmuştu.[1]
Bugün yıkılmış olan Kvabi Sarayı ile kilisesini, 1907 yılında görmüş olan Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili büyük ölçüde tanımlamıştır. Takaişvili'nin verdiği bilgiye göre, buradaki saray Cakeli hanedanından Mzeçabaki’nin (1445 - 1516) kale-sarayı idi. Mzeçabuki ise, birleşik Gürcistan Krallığı'ndan sonra Mesheti bölgesini yöneten Gürcü atabeylerden biriydi.
Mimarisi[değiştir | kaynağı değiştir]
Kvabi Sarayı, Ekvtime Takaişvili'nin bulunduğu tarihte de yıkıktı ve yapı taşları birbirine girmişti. Yapılar arasında sarayın kilisesi görece iyi durumdaydı. Kilise, tek nefli sıradan bir bazilikaydı. İç ve dış duvarları kesme taşlarla kaplanmıştı. Bununla birlikte batı ve kuzey duvarlardaki kesme taşların bir kısmı sökülmüştü. Bazilikanın güneyde kapısı, doğu ile batı ve güneyde birer penceresi vardı. 1907 yılında kilisenin kapısı taşlarla kapatılmıştı. Kapının yan ve üst taşları oymalarla süslenmişti. Kapının üstündeki taşta yarım kemer biçimli bir oyma bulunuyordu. Bu oymanın altında bebek İsa kucağında Meryem figürü oyulmuştu. Bebek İsa figüründe Gürcü alfabesinin Hutsuri harfleriyle “ქ^ე” (Kriste : İsa) ibaresi vardı. Kapının sağ tarafındaki beş taşa yayılan ve Gürcü alfabesinin Asomtavruli harfleriyle büyük boyutta Gürcüce bir yazıt bulunuyordu. Bu yazıt doğu duvarında devam ediyordu:
"ამ ეკლესიის აღმაშენებე[ლსა ათაბაგსა პა]ტრონსა მზეჭაბუკს დღეგრძელობით შეუნდვნენ ღმერთმან"
- Çeviri: “Bu kiliseyi yaptıran Atabagi Mzeçabuki’ye Tanrı uzun ömür ihsan eylesin”
Ne var ki bu yazıtın günümüze küçük bir bölümü ulaşmıştır. Bu yazıtın üstündeki taşta yuvarlak bir pencere açıklığı bulunuyordu.[2][3]
Kilisenin şapelinin doğusunda Atabeg Mzeçabuki’nin sarayının dikdörtgen büyük odası ve diğer odaları bulunuyordu. Sarayın olduğu yere sadece doğudan ulaşılıyordu. Sarayın Bardisi (Bardız) vadisine bakan güzel bir panoraması vardı.[2]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Tao (Gürcüce), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020, s. 77, 79. 2 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-25-828-2
- ^ a b "Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli'de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (Gürcüce), Paris, 1938, s. 41-42". 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2021.
- ^ 2017 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2017 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2018, s. 32 31 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-9-4