Kurguda Güneş
Güneş Klasik Antik Çağdan bu yana kurguda mekân olarak kullanılmış olsa da uzun süre boyunca görece seyrek olarak ilgi gördü. İlk tasvirlerin çoğunda Güneş, bir zamanlar gök cisimlerinde yaşam olduğuna dair yaygın kozmik çoğulculuk inanışına uygun olarak Dünya benzeri ve dolayısıyla da yaşanabilir bir gök cismi olarak gösterildi ve üzerinde yaşayan canlılar anlatıldı. Astronominin gelişmesiyle birlikte, özellikle sıcaklığı olmak üzere Güneş hakkında daha fazla bilgi edinilmesiyle birlikte çok egzotik yaşam biçimleri dışında Güneş sakinleri konu olarak kullanılmamaya başlandı. Bunun yerine konu daha çok Güneş'in kaçınılmaz ölümü ve bunun Dünya üzerindeki yaşama ne tür felaketler getireceği üzerine yoğunlaştı. Güneş'in enerjisinin kaynağının nükleer füzyon olduğunun anlaşılmasından önce yazarlar arasında önde gelen varsayım ısı ve ışık kaynağının yanma olduğu ve görece kısa bir sürede de yakıtının biteceği yönünde oldu. Güneş enerjisinin gerçek kaynağının 1920'lerde keşfedilmesinden sonra bile Güneş'in ışığının azalması ya da tamamen sönmesi olası felaketi önlemek için Güneş'in yeniden enerjisine kavuşmasını sağlamak isteyen girişimlerin bulunduğu kıyamet sonrası kurgusunda sıklıkla karşılaşılan bir tema oldu. Güneş'in felakete neden olmasının başka bir yaygın yolu da patlaması ya da novaya dönüşmesiydi. Güneş patlaması gibi diğer mekanizmalar da ara sıra görülen bir temadır.
Güneş, yıkım kaynağı olmasının yanı sıra hem Güneş enerjisi kaynağı hem de süper güç kaynağı olarak kurguda kullanıldı. Ayrıca güneş rüzgârı, güneş yelkeni kullanan uzay araçlarının sevk sistemi olarak kullanıldı. Güneş tutulması başlangıçta matematiksel olarak zamanını tahmin edebilen karakterler tarafından tahmin edemeyenlere karşı sanki kendileri neden oluyormuş gibi bir hile aracı olarak, muhtemelen Kristof Kolomb'un 1504 yılında aynı hileyi ay tutulması ile yapması öyküsünden esinlenerek, sıklıkla çok sayıda öyküde kullanıldı. Okuyucuların bu klişeden sıkılması üzerine 1930'lar ve 1940'larda kurguda daha az görülmeye başlasa da yüzyılın sonunda bu sefer sosyal ayaklanmaların işareti olarak kullanılmaya başlandı. Güneş lekeleri ve 11 yıllık döngüleri az sayıda esere konu oldu. Güneş, ya ihtiyaçtan ya da bilinçli olarak kendine çok yaklaşan uzay gemilerine tehlike oluşturur. Bazen bilinçli olarak tasvir edilse de bu konu diğer yıldızların bilinçli olarak gösterilmesinden daha az işlenmiştir. Genel olarak bakıldığında, özellikle de Mars ve Venüs ile kıyaslandığında Güneş bilimkurguda nadir kullanılan bir mekândır.[1]
İlk tasvirler[değiştir | kaynağı değiştir]
Güneş, erken dönem bilimkurguda görece üzerinde az durulmuş bir konudur.[2] Mars'ın kurguda en popüler gök cismi olduğu 1800'lerin sonundan önceki dönemde konu olarak Güneş büyük farkla Ay'dan sonra gelmekteydi.[3] Yine de Güneş'i konu alan eserlerin büyük bir bölümünde üzerinde yaşayan canlılar üzerine odaklanılmaktaydı.[2][4][5][6] Bilimkurgu uzmanı Gary Westfahl tarafından kurguda uzay yolculuğunu konu alan ilk eser olarak tanımlanan Samsatlı Lukianos'un MS 2. yüzyıla ait olan Ἀληθῆ διηγήματα (Gerçek Bir Hikâye) adlı romanında Güneş'te yaşayanlar Ay'da yaşayanlarla savaş hâlindedir.[6] Güneş üzerinde yaşayan canlıları konu alan daha sonraki eserler arasında Athanasius Kircher'in 1656 tarihli eseri Itinerarium exstaticum[4][7][8] ve Cyrano de Bergerac'ın ölümünden sonra 1657'de yayımlanmış novel L’Autre monde ou les états et empires de la Lune (Diğer Dünya ya da Ay Devletleri ve İmparatorlukları) adlı eseri sayılabilir.[2] Güneş'te yaşayan canlılar, 1700'lerde Fransız Chevalier de Béthune'ün 1750 tarihli Relation du Monde de Mercure (Merkür Dünyası ile İlişki) romanında Merkür'de yaşayanları yönetenler olarak[9] ve yine Fransız Marie-Anne de Roumier-Robert'in 1765 tarihli Voyage de Milord Céton dans les sept planètes (Milord Céton'un Yedi Gezegen Seyahati) romanında da toplumsal cinsiyet eşitliğinin uygulandığı bir toplum olarak tasvir edilirler.[10]
Dünya dışındaki diğer gök cisimlerinin de Dünya'ya benzediği ve dolayısıyla da üzerinde yaşam olduğuna inanan kozmik çoğulculuk kavramına sdayanarak Güneş üzerinde de yaşam olduğu fikri kurguda 1800'lerde varlığını sürdürdü.[4][5] Bu dönem eserler arasında George Fowler'ın 1813 tarihli romanı A Flight to the Moon; or, The Vision of Randalthus (Ay'a Uçuş ya da Randalthus'us Vizyonu), isimsiz olarak 1837'de yayımlanan Journeys into the Moon, Several Planets and the Sun (Ay'a, Bazı Gezegenlere ve Güneş'e Yolculuklar) adlı roman ve Joel R. Peabody'nin 1838 tarihli A World of Wonders (Hârikalar Dünyası) romanı sayılabilir.[2][4][5][6] Güneş'in yüzey sıcaklığının spektroskopi yöntemiyle ölçüldüğü 1900'lerin başında bile Güneş'te yaşayan canlıları içeren John Mastin'in 1909 tarihli romanı Through the Sun in an Airship (Bir Hava Aracıyla Güneş'in İçinden Geçiş) ile Donald Horner'ın 1910 tarihli romanı By Aeroplane to the Sun (Uçak ile Güneş'e Yolculuk) gibi eserlere genç yetişkin kurgu alanında rastlanmaktadır.[2][4][5][6]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Caryad; Römer, Thomas; Zingsem, Vera (2014). "Rote Riesen und kalte Sonnen" [Red Giants and Cold Suns]. Wanderer am Himmel: Die Welt der Planeten in Astronomie und Mythologie [Wanderers in the Sky: The World of the Planets in Astronomy and Mythology] (Almanca). Springer-Verlag. s. 38. ISBN 978-3-642-55343-1.
- ^ a b c d e Bleiler, Richard (2005). "Sun". Westfahl, Gary (Ed.). The Greenwood Encyclopedia of Science Fiction and Fantasy: Themes, Works, and Wonders (İngilizce). Greenwood Publishing Group. ss. 764-766. ISBN 978-0-313-32952-4.
- ^ Crossley, Robert (2011). "H. G. Wells and the Great Disillusionment". Imagining Mars: A Literary History (İngilizce). Wesleyan University Press. s. 110. ISBN 978-0-8195-6927-1.
Until the Schiaparelli era, the most favored destination for extraterrestrial travel remained the Moon, followed more distantly by the Sun. [...] But in the last decades of the nineteenth century, a discernible shift of locale took place. Fictional goings and comings between Earth and Mars took precedence over all other forms of the interplanetary romance.
- ^ a b c d e Stableford, Brian; Langford, David (2021). "Sun". Clute, John; Langford, David; Sleight, Graham (Ed.). The Encyclopedia of Science Fiction. 4th. 7 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2023.
- ^ a b c d Stableford, Brian (2006). "Sun, The". Science Fact and Science Fiction: An Encyclopedia (İngilizce). Taylor & Francis. ss. 506-507. ISBN 978-0-415-97460-8.
- ^ a b c d Westfahl, Gary (2021). "The Sun". Science Fiction Literature through History: An Encyclopedia (İngilizce). ABC-CLIO. ss. 619-620. ISBN 978-1-4408-6617-3.
- ^ Udías, Agustín (2021). "Athanasgius Kircher's Vision of the Universe: The Ecstatic Heavenly Journey". Universidad Complutense de Madrid. ss. 9-11. 21 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023.
- ^ Glomski, Jacqueline (2015). "15: Religion, the Cosmos, and Counter-Reformation Latin: Athanasius Kircher's Itinerarium exstaticum (1656)". Steiner-Weber, Astrid; Anenkel, Karl A. E. (Ed.). Acta Conventus Neo-Latini Monasteriensis: Proceedings of the Fifteenth International Congress of Neo-Latin Studies (Münster 2012) (İngilizce). Brill. s. 234. doi:10.1163/9789004289185_016. ISBN 978-90-04-28918-5.
- ^ Roberts, Adam (2016). "Eighteenth-Century SF: Big, Little". The History of Science Fiction. Palgrave Histories of Literature (İngilizce). Palgrave Macmillan. s. 106. doi:10.1057/978-1-137-56957-8_5. ISBN 978-1-137-56957-8. OCLC 956382503.
- ^ Clute, John (2022). "de Roumier-Robert, Marie-Anne". Clute, John; Langford, David; Sleight, Graham (Ed.). The Encyclopedia of Science Fiction. 4th. 2 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2023.