Kullanıcı:Wanderlustsoul/deneme tahtası

Eleştirel Söylem Analizi

Eleştirel Söylem Analizi (ESA), dili sosyal bir uygulama olarak ele alan söylem analizine disiplinler arası yaklaşan bir alandır. ESA, söylemin kendi içindeki çözümlemesi olmasındansa, hem söylemin diğer nesneler, öğeler, ya da bazı anlar arasındaki diyalektik ilişkinin, hem de söylemin 'iç ilişkilerinin' incelenmesidir. ESA ve söylem analizinin inceleme alanlarının birbirlerinden ayrıldıkları nokta, ESA'nın, politik/ekonomik/sosyal güç ilişkilerin, kontrolün, ve her türlü eşitsizliğin medya, eğitim, ve politika gibi sosyal alanlarda dili kullanarak nasıl meşrulaştırılmaya çalışıldığının eleştirilmesidir. Öte yandan ESA'nın ne olmadığını belirtmek gerekirse, ESA bir metni nasıl okumanız gerektiğini veya o metnin hangi koşullar altında ne zaman yazıldığını inceleyip ortaya çıkartmaz. Bir metinden çıkarım yaparken baskın olarak şunları sorgular: temsil, seçicilik, taraflılık, ve önyargıdır.

Tarihçe

Eleştirel söylem analizi, Roger Fowler tarafından geliştirilen 'eleştirel dilbilim' dalından ortaya çıkmıştır. 1990'larda toplumsal dilbilim alanındaki çalışmaların sosyal hiyerarşi ve güç ilişkilerine yeterince değinmediği anlaşıldı ve çalışma alanı bugünkü halini aldı. ESA ilk olarak, Norman Fairclough'un öne gelen üyelerinden biri olduğu Lancaster Dilbilimciler Okulu'nda geliştirilmiştir. Bu alana çok önemli katkılar sağlayanlar arasında Ruth Kodak ve Teun A. Van Dijk gibi isimler de yer almaktadır.

Dilbilim Teorisine ek olarak, söylemin bir parçası olan güç ilişkileri ve ideolojileri inceleyebilmek için, ESA, sosyal teorinin de yardımına başvurur. Bu açıdan ESA, çeşitli açılardan birbirinden ayrılan, birden farklı alanı inceleyen bir çalışma alanı olarak bilinmektedir. Söylem hem yazılı hem de sözlü boyutta diğer sosyal alanlardan daha geniş bir etki alanına sahiptir. Bu imkan dahilinde belli ideolojilere sahip olan sosyal gruplar, açık bir şekilde dile getiremeyecekleri düşünce ve inançlarını, söylem yoluyla toplum arasında kabul ettirmeye çalışır. Bunun araştırılıp incelenip ortaya konulması ise ESA'nın çalışmalarını oluşturur.

Metodoloji

Dilin kullanıcıları güçlerini kabul ettirmek ve ideolojilerini başkalarına benimsetmek için türlü yollara başvuruyor. Bunlar arasında; kelime seçimi, vurgu, ses tonu, istatistik kullanımı, görselleştirme, ve daha bir çoğu yer alıyor. Dilin kullanımı tam olarak bu noktada gözlemlenebilir hale geliyor. ESA, inceleme alanını bir metnin veya bir konuşmanın belirli bir kısmına odaklanmaz, ama bunları sistematik bir şekilde sosyo-politik bağlamla ilişkilendirir. Eleştirel Söylem Analistleri de buna bağlı olarak "Politik söylemler, İdeolojiler, Irkçılık, Ekonomik söylemler, Reklam ve pazarlama kültürü, Medya dili, Cinsiyet, Kurumsal söylem(ör. doktor-hasta diyaloğu), Eğitim ve Edebiyat" gibi uygulamalı ve gözlemlenebilir sosyal konularda çalışmalar yaparlar.

Yaklaşımlar

ESA'nın en önemli temsilcilerinden biri olan Norman Fairclough, ESA'yı sosyal bilimle dilbilimin bir araya gelerek eleştirel bir bakış açısıyla incelenmesi olarak tanımlamıştır. Ona göre, her sosyal harekette semiyosis (göstergebilim) önemli bir parçadır çünkü söyleme sadece sözlü ve yazılı söylem dahil değildir. Beden dili, görsel duruş veya hareketli her şey ona göre söylemden anlam çıkartmaya yardımcı unsurlardır. Fairclough, ESA için 5 aşamalık bir çerçeve ortaya koymuştur. Bunlar,

1. Semiyotik bir niteliğe sahip sosyal bir probleme odaklanmak,
2. Ele alınan sosyal problemin çözümüne engel olanların tanımlanması,
3. Sosyal düzenin, ele alınan probleme ihtiyacı olup olmadığını düşünmek,
4. Eski engellerin muhtemel yollarını tanımlamak,
5. Analize eleştirel yansımadır.

ESA'nın bir diğer önemli temsilcisi Teun A. Van Dijk, kendi yaklaşımını sosyo-bilişsel söylem analizi olarak tanımlamıştır ve 'söylem, toplum ve bilinç' üçlüsünün birbirinden ayrı incelenemeyeceğini belirtmiştir. Ona göre toplum ve söylem arasındaki ilişkiyi başarılı bir şekilde kurabilmek için bilişin de incelenmesi gerekmektedir. Burada bahsedilen biliş hem kişisel bilişi (duygular, düşünceler, hatıralar, vb.) hem de sosyal bilişi (inançlar, hedefler, ideolojiler, vb.) kapsar. Söylem ve bilişi, toplumdan ayrı incelemek doğru olmaz çünkü dil kullanıcıları bulundukları ortama, dinleyici kitlelerine ve bağlama göre söylemini düzenler. Van Dijk bu noktada analistlerin dikkat etmesi gereken söylemin dilbilimsel belirleyicilerini listelemiştir; vurgu ve tonlamalar, sözcük düzeni, tutarlılık, itiraz gibi yerel semantik hareketler, başlık seçimi, konuşma eylemleri, şematik organizasyon, retorik biçimleri, sentaktik yapılar, önerme yapıları, sıra alışlar, onarım mekanizmaları ve duraksamalar. Bu dilbilimsel belirleyicilerin yanı sıra, Van Dijk 6 adımlık bir eleştirel analiz çerçevesi sunar. Bunlar,

1. Semantik makro yapıların analizi (aşlıkların ve temel öğelerin analizi),
2. Yerel anlamların analizi (kelimelerin doğrudan/dolaylı kullanımı, önermelerin tutarlılığı),
3. Göze çarpmayan formel yapıların analizi,
4. Genel ve yerel söylem formlarının ve formatlarının analizi,
5. Belirli dilbilimsel tercihlerin analizi (söylemdeki 'biz ve onlar' temsilinin analizi),
6. Bağlam modellerinin analizidir.

Ruth Wodak, diğerleri arasında en dilbilim odaklı ilerleyen teoristir. Söylem-Tarihsel yaklaşım modeli üzerinde çalışmıştır. Çalışma alanlı olarak cinsiyetçilik, ırkçılık, eşitsizlik, ayrımcılık gibi geniş alanlara yayılmış sosyal başlıklara yoğunlaşmıştır. Ona göre bir analist incelediği konu hakkında önyargılı olmamak için birden farklı yaklaşım ve yönelimleri bir arada kullanmalıdır. Wodak, söylemler arasındaki karşılıklı ilişkileri daha iyi anlayabilmek için bir sistem geliştirmiştir. Bu sistemde araştırmacı bir konunun örnek metinlerini bir araya getirerek söyleme dahil olan farklı ideolojileri tartışır ve inceler. Bu açıdan da 'bağlam' önemli bir yere sahiptir ve Wodak bağlamı 4 adımda inceler. Bunlar;

1. Dil veya metnin kendi içsel bağlamı,
2. Sözler, metinler, tarzlar ve söylemler arasındaki metinler-arası ve söylemler-arası ilişkiler,
3. Belirli bir duruma ilişkin bağlam,
4. Söylemsel pratiklerin içine gömülü olduğu, geniş sosyo-politik ve tarihsel bağlamlar.